"Абай жолының" қысқаша мазмұны. II том, "Биікте"

Massaget.kz порталы Абай Құнанбайұлының 175 жылдығына орай Мұхтар Әуезовтің "Абай жолы" роман-эпопеясының қысқаша мазмұнына doodle анимациялы видеосаммари дайындады. Видеожоба ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінің қолдауымен жарық көріп отыр.

Назарыңызға IІ томдағы "Биікте" тарауын ұсынамыз.

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. I том, "Қайтқанда"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. І том, "Қат-қабатта"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. І том, "Жолда"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. І том, "Шытырманда"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. І том, "Бел-белесте"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. I том, "Өрде"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. I том, "Қияда"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. ІI том, Тайғақта

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. ІI том,  "Жайлауда"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. ІI том, "Еңісте"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. II том, "Оқапта"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. II том, "Асуда"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. II том, "Тарауда"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. II том, "Биікте"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. II том, "Эпилог"

Биікте

Абай өзінің ақындығына сыншыл қарап жүрген уақыттан бері біраз жыл өтті. Бұл күнде оның ақын аты анық танылған. Айналасына жиналған өнерпаздар көп. Жазған өлеңдері мен әндерін талай өнерлі жас таратып айтады. 

Сондай-ақ қазір ол орыстың Пушкин, Лермонтов ақындарымен дос болып алған. Шығармаларын ерекше құрметтеп оқиды. Бірнеше күн бұрын «Татьянаның хатын» аударып, оны Кішкене молдаға хатқа түсіруді тапсырды. Енді ішінен күбірлеп «Татьянаның хатын» әнге салып отыр. Басындағы үш ауызын мүдірмей айтып өтті. Осындай шығармашылық көңіл-күй үстінде отырғанда үйге Әйгерім бірнеше адамды ертіп келді. 

Келгендер Уақ ішіндегі малын жоқтаушы Сәрсеке мен ұры Тұрсын екен. Бұлар осыдан екі ай бұрын Абайға кеп мал дауына жүгінген. Сол кезде де Сәрсекенің үш жылқысы жоғалып, оны алған Тұрсын болып шыққан. Бір қызығы Тұрсын мал ұрлағанын бірден мойындаған. Абай оп-оңай шынын айтқан ұрыны алғаш көргеніне таңғалған.

Бұл жолы Сәрсекенің бес жылқысы ұрланыпты. Абай Сәрсекені тыңдаса, алған Тұрсын. Бірақ анық ұрлады дейтін дәлелі де жоқ. Ал, Тұрсынды тыңдаса, ол бұл жолы Сәрсекенің малын ұрламаған. Тағы да ұзақ сүре дау. 

Абай ойланып тұрып: «Сен ұрладың ба?» деп Тұрсынға тіке қарады. Тұрсын сасқан жоқ, іле жауап берді. «Абай аға, сенің алдыңда шынымды айтып өлем деген сертім бар. Өткен жолы сұрадыңыз, шынымды айттым. Бұл жолы мен ұрламадым» деп ол да Абайға міз бақпай қарайды. Абай Тұрсынның сөзіне сеніп, Сәрсекеге малын басқа жақтан іздеу керек екенін айтады. Осымен дау бітті дегендей Әйгерімге қонақтарды апарып күт деп тапсырады. Кетіп бара жатқан Тұрсын үндемей күліп шығып кетеді. Шынында да ол үлкен айла тапқан еді. Өткен жолы жоспар құрып әдейі Сәрсекенің жылқысын ұрлаған. Абайға келгенде құлдық ұрып, алдым деп мойындаған. Бұл жолы боранды күнде Сәрсекенің бес жылқысын ұрлап алған да Тұрсын еді. Бірақ енді ұрлығын мойындамай, сөзіне Абайды да иландырып кетіп бара жатыр.

Қонақтар кетісімен Абай Татьяна әніне қайта жүгінді. Сөйткенше болған жоқ қарсы үйден тоғызқұмалағын көтеріп, Көрпебай, Кішкене молда, Мұхаметжандар келді. Ән тағы да қалды. Тоғызқұмалақтан босағанда домбырасын тартып көріп еді таңертеңгі ән қаз-қалпында келді. Абай өз-аудармасына өзі сүйсініп әнді айтып шықты. Домбыраны алған Мұхаметжан қағаздағы аудармаға қарай отырып, әнді шырқап кеп жіберді. Мұхаметжан жас та болса, даусы зор әнші еді. Абай оны кірпік қақпай тыңдады. Көз алдына Тоғжан мен Салтанат елестеді. Жас әншінің нақышына келтіріп орындаған өз әніне қатты толқыды.

Осыдан кейін Мұхаметжан Семейге жүріп кетті. Абай болса кешке дейін Пушкинді оқумен болды. Ол күнде үйдегілерге қызықты бір роман не хикаяны әңгімелеп беретін әдеті бар еді. Бүгін де кешкі астан соң сол әдеті бойынша француз жазушысы Александр Дюманың «Үш мүшкетерін» баяндады.

Абай аулынан кеткен Мұхаметжан Семейге жеткенде Таңжарық үйіндегі сауықшыл жас Қысатай пәтеріне келді. Мұнда қашан да Абайдың жанынан табылатын өнерпаздар қонақ боп отыр екен. Оның ішінде Семейге танылған атақты әнші Мұқа, ақындар Көкбай мен Шұбар, ескі қисса дастандарды жатқа айтатын Ысқақ бар еді. Бұлардан бөлек қонақтардың ең жасы, Абайдың ұлы Мағауия да осында. 

Мұхаметжан келе сала бүгінгі төр менікі деп, Мұқа мен Көкбайды ысырып ортаға жайғасады. Көкбай, Шұбар, Мұхаметжандар арасында «ақындықта дес бермеймін» дейтін талас бар еді. Оның бұл отырысына Көкбай шамданып қалады. Шай ішіліп, жұрт ән-күйге ауысады. 

Осы кезде Мұхаметжан Мұқаның қолындағы домбыраны алып: «әлі де жабағы арық, тай семіз көп сауғанға деп айтып жүрсіңдер ме?! Өлеңнің өлеңі былай!» деп Татьянаның нәзік әнін шырқай жөнеледі. Сөзі ерекше жаңа әнге бәрі аңтарылып қарайды. Үй іші сілтідей тынады. Ән біткенде Көкбай мен Шұбар үндемей қалады. Үнсіздікті: «бұл ән мен өлеңнің жөн-жосығын айтпайсыз ба?» деген Мағауия бұзады. Сол кезде Мұхаметжан жымиып: «Жігіттер, бұл Пушкиннің сөзі емес пе? Оны аударып, әнге салған Абай ағам» дейді. Шұбар мен Көкбай жадырап күледі. Мұхаметжан мұндай сөзі ерекше өлең жазғанда өздерінің ақындықты қойып, жолды біржола оған бергелі тұрғандарын айтады.

Бұдан кейін «Татьянаның әні» осы жердегі өнерпаз жастардың арқасында Семей қаласына таралады.

Қаладан қайтар алдында Мағауия Михайловпен кездеседі. Михайлов Абайдың Пушкинді аударғанын, әсіресе «Татьянаның хаты» ән болып таралғанын естігенде ентелей түсіп, Мағауиядан аударманы әнімен қоса айтып беруін өтінеді. Мағаш «Татьянаның әнін» айтып шығады. Михайлов соңғы кездері қазақ тілін біршама үйреніп алған-ды. Ол Мағашқа өлеңнің кейбір жерін Абай дәл аудармағанын айтады. «Ибрагим  Кунанбаевичке сәлем айтыңыз. Дегенмен өлеңді толық ұққам жоқ. Өлеңнің жақсылығын біліп алмай, сынау әділетсіздік. Сізше қалай? «Татьянаның хатына» қарағанда Пушкин жақсы ақын ба?» деп Мағашқа қарайды. Мағаш болса, Пушкин әр өлеңінде «Татьянаның хатындай» болса, қазақ баласы ондай қуатты көрмегенін айтады. Михайлов бұл сөзден аударма анық ақын аудармасы екенін ұғып, Абайға алғысқа толы, ризашылық сәлемін жолдайды.

Арада біраз уақыт өтіп, Семейдегі жастар Мұқа, Мағауия, Ырсай, Қысатай, Ысқақ, Мұхаметжандар Абай ауылына қонаққа келеді. Өнерлі жастар шайға отырмастан-ақ, Абай, Әйгерімдерден бүгінгі кешті кең сауықпен өткізуді сұрайды. «Абай аға, бүгін біз шетімізден әнші-ақын боп, өсіп оралдық. Біз қатыспайтын Семей шаһарында думан жоқ. Қанымыз жерге тимейді. Тіпті Мұхаметжан апарған «Татьянаның әнісіз» бір кеш өтпейді. Бүгін біздің сауығымызды көріңіз» дейді Ысқақ бар топтың атынан. Абай Ысқақ сөзіне күле отырып: «Бұлар Семейде қалың топтың ортасында өнерлерін көрсетіп жүрген жастар ғой. Біздің үйдегі аз қауымды місе тұтпас. Ауылды түгел шақырыңдар» деп Әйгерім, Баймағамбет, Ерболдарға тапсырма береді. Думан басталғанша Мағауия Михайлов жайын сөз етеді. Михайловтың «Пушкин өлшеуі мен Абай уәзі дәл бірдей емес пе?» деген күдігін жеткізеді. Сонда Абай досының байқағыштығына риза болып, Пушкинді аударғанда дәл бірдей түспегенін, өзіндік себептермен Татьяна сөзін дәл шығармағанын айтады.

Осы кеште қала қонақтары мен ауыл адамдары арасынан тек Абай мен Әйгерім  ғана ән айтпады. Ысқақ пен Мұхаметжан Әйгерімнен ән салуын өтінді. «Жеңешемнің әнін естімегелі талай болды» деп Абайға қарасты. Абай болса: «Айтпай кетті! Айтады деймісің!» деп өкініш білдіргендей болды. Расында да бірнеше жыл өтсе де Абай мен Әйгерім арасындағы тоң әлі жібімеген еді. Тек сыйластық қана қалған. Абай соны меңзеп отыр. Осы кезде Әйгерім ыммен Ерболға «Татьянаның әнін» тартқызып өзі шырқай жөнелді. Үйдің іші қыбыр етпей тыңдады. Мұхаметжаннан кейін әнді қайтадан бойы еріп тыңдағаны осы болған Абай да үндемей қалды.

Назды, мұңды шер ширатылады. Әйгерім Абайға кінә айтқандай: «Жазығым бар ма? Болса кешпеймісің. Тапшы бұрынғы ыстық күніңді. Тапшы өзімді» деді де:

...Шеш көңлімнің жұмбағын,

Əлде бəрі — алданыс.

Жас жүрек жайып саусағын

Талпынған шығар айға алыс.

Не болса да, өзімді

Тапсырдым сізге налынып,

Толтырып жасқа көзімді,

Есірке деймін жалынып...

Деп, өксіп жылап жіберді. Үй іші жым-жырт. Абай екі көзі шарасынан шыға жаздап Әйгерімді құшақтап көзінен аққан жасты сүйе берді. «Әйгерім, асылым! Әніңмен, жасыңмен қайта таптың ба? Татьянаның әні жүрегіңнен шыны боп шықты ау!» дейді. Екеуінің бұл күйін жас достары жақсы ұғады. Абай мен Әйгерім айналадағыларды елеместей боп алған. Осыны түсінген Мұқа, Ысқақтар ақырын тараса берді. Үйде Абай мен Әйгерім ғана қалды... «Татьянаның әні» шерлі, назды махабатты қайта табыстырды.

Осылайша 1887 жылдың қысында орыстың данасы Пушкин өзінің сүйікті Татьянасын жетектеп кеп, кең қазақ сахарасына алғаш қадам басты. Өзі тыңдаушысын ұйытқан қадірлі ақын болды. Татьянасы қазақ жасының жүрек сезіміне бұрын қазақ сөзімен айтылып көрмеген көркем, шебер тіл бітірді, жандай жақын туыса бола келіп еді.