"Абай жолының" қысқаша мазмұны. II том, "Асуда"

Massaget.kz порталы Абай Құнанбайұлының 175 жылдығына орай Мұхтар Әуезовтің "Абай жолы" роман-эпопеясының қысқаша мазмұнына doodle анимациялы видеосаммари дайындады. Видеожоба ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінің қолдауымен жарық көріп отыр.

Назарыңызға IІ томдағы "Асуда" тарауын ұсынамыз.

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. I том, "Қайтқанда"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. І том, "Қат-қабатта"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. І том, "Жолда"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. І том, "Шытырманда"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. І том, "Бел-белесте"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. I том, "Өрде"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. I том, "Қияда"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. ІI том, Тайғақта

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. ІI том,  "Жайлауда"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. ІI том, "Еңісте"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. II том, "Оқапта"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. II том, "Асуда"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. II том, "Тарауда"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. II том, "Биікте"

"Абай жолының" қысқаша мазмұны. II том, "Эпилог"

Асуда

Қыс бойы сырласы кітап болған Абай, көктемнің ерте келгенін пайдаланып, көп үйден бөлініп Әйгерімнің отауымен оңаша тақыр жерге шығып кетті. Ол оқыған кітаптарын Баймағамбетке әңгімелеп беруші еді. Баймағамбет те Абайдан естігендерін ішінде сақтамай, ауыл арасына ертегі етіп айтатын. Олардың әңгімесін көршілері Байторы, Байқадам, Дархан, Кішкене молдалар қызығып тыңдайтын. Бүгін де Баймағамбет Нидерланд жұртындағы Лейдін дейтін шаһарда болған қызықты хикаятты бастай бергенде алыс жолдан Асылбай келіп, әңгімені бөлді. Асылбай қаладан хабар ала келіпті. Ол патшаны біреулер атып өлтіргенін айтты. Бұл хабарды бәрі шошып тыңдады. Кішкене молда ішінен дұға оқып, бетін сыйпады.

Ертеңіне Абай Баймағамбетті «біліп қайт» деп қалаға жұмсады. Баймағамбет үш күннен соң Михайловтың хаты мен «Облыстық мәлімдеме» газетін алып оралды. Хатында Михайлов бірінші март күні Қысқы сарайда патшаны біреулер атып кеткенін, қастандық ұйымдастырғандардың біразы ұсталғандарын жазыпты. Бұдан бөлек Семейдегі генерал-губернатор шаһар гарнизонын жинап патшаға паниха өткізгенін және өзінің жұмыстан босатылғанын хабарлапты.

Осы оқиғадан бір күн өтіп Абай мен Баймағамбет қайта қалаға аттанады. Жол ұзақ болғасын Баймағамбет бірнеше күн бұрын айтылмай қалған «Черный Век – Марта» романын Абайға әңгімелеп береді. Ол уақиғасы көп, шытырман романның желісін бұзбастан баяндайды. Абай Баймағамбеттің сыртынан сүйсініп: «бақсам, кітап бізді тәрбиелепті ғой» деп ойлайды.

Екеуі сол күні толассыз жүріп ел жатарда қалаға келеді. Михайлов ескі досын қуанып қарсы алады. Бұл жолғы мәжіліс ұзаққа созылады. Михайлов хатқа жазбаған бірқатар деректерімен бөліседі. Орыс халқы үшін өмірлерін құрбан еткен Желябов, қаһарман қыз Софья Перовскаялар туралы хабарларын білдіреді. Бұл күнде туысындай қымбат жанға айналған досынан Абай: «Революцияның қуаты зор болып, ұлықтар шаруалармен санаса бастаса неге өзіңіз сияқтыларға жеңілдік жасалмайды» деп сұрайды.

Михайлов өзінің револиюция жолында үлкен адам емес екенін айтады. «Бұл жолдағы үлкен басшымыз Чернышевский. Ол Сібірде айдауда болған. Патша өлімінен кейін Астраханьға қайтыпты. Патшаны өлтіргендерге Чернышевскийдің не оның идеясының қатысы жоқ. Чернышевский патшаны өлтіру керек емес, оған миллион құл-крестьяндар болып қарсы тұру керек. Анық еркіндік болса, бар істің басында халық отырсын. Төрт-бес адаммен қимыл жасау өнімсіз талап деген еді» деп түсіндіреді. Абайға Чернышевскийдің «қайратты халықтан күту керек» дегені ұнайды.

Осыдан соң Михайлов Абайдың сұрауы бойынша патшалыққа қарсы күрестің арғы тегін баяндайды. Пушкиннен бері келіп, Белинский, Герценге соғады. Каркозовтың патшаға оқ атып тигізе алмағанын, оның дарға асылып өлгенін, Каракозовтар басшысы Ишютиннің ұсталып, Сібірде айдауда жынданып қаза болғанын ұзақ әңгімелеп береді. Бірақ «мен сөйтіп едім» деп бір ауыз өзі туралы айтпайды. Өзін халық үшін алысқан елеусіз көптің бірі етіп көрсетеді. Абай досының осы мінезіне таңданып, «Тағдыр талап етсе, осы істер оның да қолынан келер еді» деп ойлайды.

Келесі күн ашық сәскеде Абай Михайловтың үйіне тағы келеді. Оған өзінің ойға алған сұрақтарын қояды. Михайлов Петербург Университетінің үшінші курсында жүріп, жездесі Шелгунов пен Чернышевскийдің тәрбиесін алғанын, жас студенттерді бастап үлкен бір ереуілге қатысқанын, сол үшін ұсталғанын айтады.

Абай Михайловтың әңгімелерін тыңдап, орыс халқы революция жолында аянбай бірлесіп әрекет ететін ырысты ел екенін ұғады. Сөйтіп досынан «Қараңғыда жатқан қазақ енді не істеу керек» деп сұрайды. Михайлов, қазақтың бір жамандығы шенеунігінің бәрі парақор екенін айта келе, «Ибрагим Кунанбаевич, Қазақ жастары оқып, оқығанын халық арасына жаю керек. Қараңғы сахараға бір шам болса да апарып, білгенімізді танытуымыз керек» дейді. Абайдың көңіліне бұл сөздер өз ішінен шыққан сөздердей боп сезіледі. Ол досына мұсылманша оқуы жеткен Әбіш, Мағаштай ұлдары, Күлбадандай қызы бар екенін, оларды болашақта орыс оқуына беретінін айтады.

Осындай келелі мәжілісті Андреев келіп бөледі. Ол Тобықты арасы қазір бүлінгенін, елде арыз көбейіп кеткенін хабарлайды. «Ел арасын бүлдіріп отырғандар — болыстар, ел тыныш болса оларға тиын да түспейді. Екі елді бір-біріне айдап салып, ортасынан пара алып өздері семіріп отыр. Осы болыстарды Лосовский екеуіңіз сайламап па едіңіздер» деп жымиып Абайға қарайды. Абай бұл сөзден кейін ел қамқоры болар деп өзі сайлатқан болыстары үшін намыстанып қалады. Солардың ішінде туысы Ысқақ та бар еді. Жаманшылықтың бәрін өзі істеткендей қысылады. Кейінгі мәжіліске араласпай, достарымен қоштасып аттанып кетеді.

Ауылға қайтар жолда Абай Ералы жатағындағы Дәркембай үйіне аялдайды. Дәркембай осы айналадағы жатақтардың бас көтерер қариялары – Еренай, Дәндібай, Қарекелерді жинап: «Шырағым, Абай! Былтыр өзің қайрат қыл, егін ек, берекені көктен емес, еңбектен тіле дегесін еңбек еттік. Егініміз бітік шықты. Бірақ сол еңбегіміз еш болды. Әні-міне орып аламыз деп отырғанда Тәкежан, Майбасарлар «былтыр ояз келгенде жанжал шығарған сендерсіңдер!» деп, егінге бес ауылдың жылқысын қаптатты да жіберді. Береке деген со ма?» деп мұңын айтады.

Артынша жиналған қарттар Тәкежандардың талай озбырлықтарын баяндап, олардың мұнымен тоқтамағандарын жеткізеді. Биыл жатақтағылардың егінге салатын жылқылары ұрланыпты. Ұрының Серікбай қу екенін біліп, қарттар жоқшы боп барса, Тәкежан Серікбайға шаң жуытпай, бұларды боқтап қуып салыпты.

Абай қарттардың арызын үнсіз тыңдады. Сонсоң Михайловпен сөйлескен сөздерін жатақтағыларға айтып берді. «Ойласам, Көкше-Мамай жатақтары мен Сібір, Ресей жатақтарының мұңы бір екен. Өз ұлығының зорлығынан халық басқаға жалынбай, қайраулы балтасына сеніп қана құтыла алады. Сиязға барып Тәкежан Майбасарлардан бәрін даулаймыз. Даушы мен болғанда, жоқшы боп Дәркембай сендер тұруларың керек» дейді. Дәркембай қасына Дәндібайды алып үш күннен соң Балқыбекке барамыз деп келіседі.

Абай аттанар алдында Еренай Дәндібайға иіле түсіп сыбыр етеді. Сөз төркінін түсінген Дәркембай Абайға жылқыларын ұрлап кеткесін ауылда бұт артар қалмағанын күмілжіп жеткізеді. Абай Баймағамбетке айтып, трәшпеңкеге жегілген аттың біреуін бергізеді. Содан соң сандықты ашып қаладан әкеле жатқан матадан, шапан тіктіріп киерсің деп Дәркембайға екі кездеме тағы береді. Қарттар: «Абайжан-ау, Тәкежан зорлық істеп, айыпты сен тартып жатыр екенсің ғой» деп күліседі. Абайлар аттанып кеткенде бүкіл жатақтағылар: «Есемізді әпермек! Дегені болсын» деп шуласып қала береді.

Абайлар Ералыдан аттанғасын көп жүріп, екінші күннің кешінде Құнанбай ауылдарының шетіне ілікті. Алыста көрініп тұрған Тәкежан ауылына бұрылмай олар Ұлжан аулына тіке тартты. Бұлардың артынан Тәкежанның ер жеткен ұлы Әзімбай қуып жетті. Келе сала ол апасының қаладан алып келе жатқан шай, кәмпит, құрт-мейізін тәңертең кісі жіберіп алғызамын деген сәлемін айтады. Абайға баланың сөзі ұнамайды. Абай оған алыстан келе жатқан ағасына сәлемдеспей бірден аламын, беріп кет деуі әбестік екенін ұқтырады. Әзімбай болса сазарып ағасын жақтырмай қалады.

Содан соң Абай алыстағы жылқыларға қарап: «Осыдан бес жыл бұрын Тәкежан екеуміз еншімізді алғанда сексен жылқыдан тиген еді. Қазір оның жылқысы бес жүзден асқанға ұқсайды. Былтыр болыс сайлауынан түспегенде бұдан да көбейер ме еді» дейді. Әзімбайға Абайдың бұл сөзі де ұнамайды. Қырыс бала ағасын ашуландырайын деп әкесінің тағы болыс болғанын, онымен қоймай Шұбар мен Ысқақ ағалары да болыс боп бүкіл Тобықты іші мәре-сәре екенін айтады. Абай үндемей кете береді. Әзімбай ізінен қалмай: «Абай аға, шүйіншім мұнымен бітпеді, кеше Казансыптың тапсырмасымен әкем Базаралыны ұстатып жіберді» деп аулына қарай шаба жөнеледі. Абай ашуланып: «Өңшең жыртқыш, бөріауыздар! Тағы бір иттікті бастады деші» деп аттанады.

Абайлар күн бата ауылға келгенде үй іші әлі жатпапты. Алдынан балалары Әбіш, Мағаш, Күлбадандар жүгіріп шықты. Артынша үлкендер келіп амандасты. Оспан ағасынан шүйінші сұрады. Ол: «Болыс болған аға-інілеріме Құдайларыңды ұмытпаңдар! Абай көктемде кетіп, жаз ортасына дейін ұлықтың алдында текке жатқан жоқ. Бұл соның арқасы деп айттым» деп қалжыңдайды. Абай болса: «Бұл сайлауға тұяқ қыбырлатқан қатысым жоқ. Адасып бал ашпай жайыңа отыр» деп күледі.

Бұлардың әңгімесін анасы Ұлжан бөледі. Ол Абайға ауылға қаладан тілмаш келгенін, бала оқытатын болғасын Әбіш, Мағаш, Күлбадандарды орысша оқуға бергенін айтады. Абай бұл жақсылыққа аса қуанады. Балаларының білім, оқу деп тұрған талабына риза болады.

Содан соң Әбіш ұлына қарап: «Әбішім, орысша оқу бастағаның қандай жақсы болған, биыл сені орысша ұзақ оқуға беремін» деп қысып құшақтайды. Әбіш болса: «Құп аға, құп аға» деп қояды. Бұл сөзден кейін Мағаш пен Күлбадан да: «Мен де барам аға, мен де!» дейді. Абай үй алдында балаларының қоршауында тұрып шаттанып күледі. Күлбадан мен Мағаштың беттерінен сүйіп уәде береді. Бұлардың сыртынан қарап тұрған Әйгерім жымиып отау есігін ашады.

Кітаптың "Асуда" деген тарауы Абайдың шат-шадыман, балаларының қуанышты күйімен бітеді.