Отбасы жөн-жоралғысы

Қазақ халқының ырым-тыйымдары ұлтымыздың рухани өмірімен ежелден бері біте қайнасқаны белгілі. Қазіргі кезде олар болашақ ұрпағымыз үшін үлкен тәрбиелік мағынаға ие болып отыр. Оған мысал ретінде той-томалақтардың өз дәстүрімізге сай өтіп жатқандығын айтсақ болады. Қазақта жанұя, шаңырақ көтеру, үй тіршілігі секілді қандай ырым-тыйымдар сақталғандығын көрейік.

• Жеті атаға толмай некеге отыруға рұқсат етілмейді. Бұл ұлт дәстүрінде туыстық қалыпты сақтау үшін, ұрпақ денсаулығының мықты болуы үшін қалыптасып, сақталған.
• Бұрын жалғыз ұл соғысқа алынбаған. Бұл – отбасының ұрпақ жалғастығы үзілмесін деген мағына.
• Баланың кіндігін кесу инабатты, ибалы әйелдерге ұсынылады.
• Жиеннен нағашының жолы үлкен. "Нағашымен күрескен жиен жығылады" деген сөз қалған.
• Өртте, індетте, апатта мал-мүлкі шығын болғандарға бүкіл ауыл адамдары, туыс-туысқандар бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарып бірлесе көмектеседі. Халық ынтымағының бекемдігі қиын-қыстау кезеңде көрінген.
• Сырттан қосылған малды ел-жұртқа хабарлайды. Мал иесі сүйіншісін беріп, малын алады.
• Араздасқандарды ел ағалары (ақсақалдары) татуластырады.

• Үйге келгендер қамшысын екі бүктеп ұстайды.
• Оттың орнын аттауға болмайды.
• Үйленген ұлдарға әке-шешесі енші беріп, бөлек шығарады.
• Енші алған балалар әке-шешесіне, жақын туыстарына, үлкендерге арнайы қыстан сыбаға жібереді.
• Асарға, үмеге шақырғанда қалыс қалу өте ұят.
• Туыс адамдар қуанышты, қазалы күндерді бірлесіп көтереді, ат салысады, көмек береді.
• Сұрағандарға қарыз беру үлкен адамгершілік. Егер сұраған адам "Пайғамбар қарызы" деп сұраса оған үндемеу керек. Пайғамбарды ауызға алғаны оның қатты қысылып тұрғандығының әрі сөзсіз қайтаратындығының белгісі немесе кепілі.

• Иесі сатқан малының сілекейін орамалмен сүртеді. "Мал сілекейі" деген бұл ырым мал басы кемімесін, киесі кетіп қалмасын деген ниеттен шыққан.
• Үйге келген кісіні жылы шыраймен қарсы алады.
• Ұзатылып бара жатқан қыз артына қарамайды.
• Біреудің жақыны (әкесі, анасы, бауыры, баласы т.б.) қайтыс болса, сыйласқан адамдар сол кісіні үйге шақырады. Бұл қазақтың ежелден келе жатқан дәстүрі.
• Жігіт – қызға, жас палуан – қарт палуанға, жас ақын – аға ақынға жолын береді. Бұл мәрттіктің, қазақы қалыптың шын белгісі.
• Көршімен жақсы тұру – жақсы қасиет.
• Туыс-туған, ілік жекжаттармен араласып-құраласып тұру – ұлттық парыз.
• Қарттарға сәлем беру, науқастың көңілін сұрау – азаматтық міндет.
• Күйеуі қайтыс болған әйел жыл толмай тұрмыс құрмайды.

• Екіқабат әйелмен айырылыспайды, сонымен ондай әйелмен некеге де отырмайды. Әйел босанғаннан кейін рұқсат етіледі.
• Оң жақта отырып екіқабат болып қалған қыз қалыңдықсыз беріледі.
• Кірдің суын аяқ басып жүрген, көз көретін жерге төкпейді.
• Күлді баспайды.
• Қиын сәттерде жолдасын жолға тастамайды.
• Біреудің үйінде ірілік, дөрекілік жасамайды. Ондай жағдайда "Шаңыраққа қара" деп зіл айтады.
• Үкі тағылған, яғни айттырылған қызға құда жібермейді, сөз салмайды.
• Ұзатылған қызға жыл толмай өз үйіне келуіне рұқсат жоқ. Ол әбестік, ұят іс болып саналады.
• Қазақ әйелі орындыққа аяғын айқастырып отырмайды.

• Бір кісінің екі қызын қатар әйелдікке алуға рұқсат берілмеген. Тек алған әйелі қайтыс болған жағдайда екінші қызын алуға болады.
• Үйге келген кісіге "Сен кімсің?" демейді. Қонаққа ықылас білдіріп, төрге шақыру – ата дәстүріміз.
• Күйеу мен жігіттің төл сыбағасы – төс пен асықты жілік.
• Жаңа түскен келінді күйеудің туыстары арнайы үй көрсетуге шақырады. Оған дейін келін ол үйге бара алмайды.
• Келіншектің туыстары да күйеу баланы үйіне шақырады. Оны "Есік ашар" деп атайды.
• Қонаққа үй иесі аттанарда "Бұйымтайыңыз бар ма?" деп сұрайды. Ол "Тілегіңіз, қалағаныңыз бар ма?" деген мағынада. Қонақтың тілегін орындау парыз әрі құрмет.
• Кәрі кісілерге жұмсақ, дәмді тағам әзірленеді. Мұны "бел көтерер" деп атайды.
• Құрдас адамдар қалжыңдасып, әзілдесіп отырады. Оны ерсі санауға болмайды. 

Оқи отырыңыз: 

Жақсы сөз – жарым ырыс

Қасиетті деп нені атаймыз?

Қазақтар жыл санауды қалай түсінген?

Қазақтың қандай салт-дәстүрлері қазір өз күшінде?

Дайындаған: Жұлдыз Телемісова

Сурет: Massaget.kz