Могикандардың соңғы тұяғы

Кішкентай халық қорғаншақ келеді. Кішкентай халықтың даусы жаяудың шаңы шықпайтыны секілді алысқа ұзамайды. Кейде тарихта сондай адамдар болады, өз тілінің өліп, өнерінің өшіп бара жатқанына жайбарақат қарап отыра алмайды. Тілі, ділі өшпеуі үшін жан даусы шыға жанталасады. Сол жолда аянбай еңбек етеді. Ондайлардың дыбысы ғасырлардан ғасырға жаңғырып естіліп отырады. Өнер дегеніміз осы болар... Фредерик Мистраль маған кейде «соңғы могикант» болып елестейді.

Франциялық ақын – Фредерик Мистраль 1830 жылы 8 қыркүйекте мемлекеттің оңтүстігіндегі Майян ауылында дүниеге келді. Үлкен жер иеленуші – Франсуа Мистраль мен оның екінші жұбайы – Делед Пулинелердің отбасында жалғыз перзент болып өскен Фредерик балалық шағында айтарлықтай қиындық көрмейді. Олардың жанұясы француз тілінен біршама айырмашылығы бар провансаль тілінде сөйлесетін. Провансаль тілі орта ғасырдағы әдебиеттің дамуына көп үлес қосқан тіл. Жеті жасында Майяндағы мектепке барады. Дюпиге келгесін, Авиньондағы мектепке барады. Бұл жердегілердің масқаралауына қарамай, Фредерик қасарысып провансаль тілінде сөйлей береді. Тіпті, Вергиляның бірінші бөлімін провансаль тіліне аударып шығады. Бір қызығы, сол оқу орнында сабақ беретін мұғалім Жозеф Руманиль де провансаль тілінде өлең, әңгімелер жазып, өз тілінің қайта тіктелуін армандайтындардың бірі еді.

1847 жылы болашақ ақын туған жеріне қайтып келіп, төрт бөлімнен тұратын дастан жазып шығады. Бойында ақындық дарынның бар екенін сезген әкесі Фредерикті Эксан-Провансқа құқықтан сабақ алуға жібереді. 1851 жылы дипломын қолына алған ақын өз-өзіне әдебиет жолында «өз тілім үшін күресемін» деп сөз береді. Келесі жылы-ақ алғашқы шығармасын жарыққа шығарады.

1854 жылы М.Руманиль тағы бірқатар ақын-жазушылармен бірігіп ХІІ-ХІІІ ғасырларда гүлдеген провансаль тілін қайта жаңғыртуға бел байлайды. Бұлар өздерін «Фелибр» (felibres) деп атайды. «Прованс альманағы» дейтін журнал да шығарады. Ол журналдың таралымы кейіннен 10 мың данаға дейін жетеді.

1859 жылы француз әдебиетінде біршама жаңалық деп танылған «Мирейо» (Mireio, 1859) поэмасы Фредериктің провансаль тіліне қосқан алғашқы үлесі болатын. Поэма 748 естеліктен құралған, жақсы көрген адамына тұрмысқа шығуға ата-анасы қарсы болған қыз туралы баяндалады.

Париждегілер ақырындап бұл поэмаға көңіл бөле бастайды. Адольф Дюма поэманы оқып көріп «Әдебиетке ұлы ақын келді» деп пікірін білдірсе, ақын Стефан Малларме Фредерикті «құс жолындағы гауһар» деп бағалайды.

1864 жылы Шарль Гуно тарапынан сахналастырылған «Мирейль» қойылымына Осы Фредериктің поэмасы негіз етіп алынады. Екі ай Парижде жүрген ақын бұрын бастап қойған «Календо» поэмасын жазып бітіреді. 1875 жылы ақын Мари Ривьерге үйленеді.

Фредерик көп уақытын фелибрге арнайды. Жиылыстарда сөз сөйлейді, провансаль тіліндегі шығармаларға алғы сөз жазады. 1880-86 жылдар аралығында «Фелибр байлықтары» деп аталатын француз-провансаль сөздігін шығарады. Бұл сөздіктен гөрі анталогияға көбірек ұқсайтын, себебі бұл кітапта сөздіктен бөлек өлең, фольклорлық шығармалар, дәстүрге қатысты түсіндірмелер бар еді.

1884 жылы Авиньонда Папа басқаруындағы соңғы күндер туралы «Нерто» (Nerte, 1884) поэмасы жарияланады. Арада алты жыл өткен соң өзінің жалғыз пьесасы – «Ханшайым Жанна» (La Rèino Jano, 1890) шығармасын аяқтайды.

1904 жылы 50 жылдық фелибрлердің еңбегінен соң, «ақындық көзқарасы, халықтың рухани жаңғыруына қосқан үлесі, әдебиеттегі шыншылдығы мен шынайылығы» үшін Фрдерик Мистральға «Нобель» сыйлығын табыстап, испан драматургі Хосе Эчегараймен қатар лайық деп табады. Құттықтау сөзінде академиктер мүшесі Вирсен Альфред Нобельдің «идеализмін» негізге ала отырып, ақынның «мұқым халықтың руханияты өсуіне қосқан үлесін» жоғары бағалайды. Фредерик бұл уақыттарда денсаулығы сыр беріп, Нобель кешіне қатыса да алмайды, баяндамасын да дайындай алмайды.

Ақын өмірінің соңғы жылдарында «Мистраль естеліктері» («Moun espelido», 1906) және «Зәйтүн терімі» («Les Olivadou», 1912) атты шығармаларын баспадан шығарады. Өз қаржысына «Арлатен» мұражайын құрады. Оған провансаль халқының мәдени мұралары мен түрлі экспонаттарын қояды. Ол Мейан шіркеу қоңырауындағы жазуларды зерттеп жүріп, өкпесіне суық тигізіп алады. 1914 жылы 25 наурызда 83 жасында өмірден өтеді.

Ағылшын ақыны Роберт Бернс Мистральды Вальтер Скотт, Ричард Олдингтондермен қатар қойып «Ол заманауи провансаль поэзиясын биікке көтергені сонша, онымен тең келетіндерді табу қиын» деп баға берді. Франциялық тарихшы, жазушы Андре Шамсон «Мистраль шығармаларын өнертанушылар заманнан қалып, өліп бара жатқан өнердің соңғы бұлқынысы деп сынаса да, ақынның шығармаларын оқи отырып цивилизация мәңгілік болмаса да жоғалып кетпейтініне куә боламыз» дейді.