Сентиментализм

Сентиментализм (французша – сезім, сезімталдық деген сөзден алынған) –XVІІІ ғасырдың ІІ жартысмен ХІХ ғасырдың бас кезінде дамыған көркем әдебиеттегі ағым. Абсолютизммен күрес идеясынан туған сентиментализм өнерде классицизмді ауыстырар тың ағым болып қалыптасты. Ағылшын және басқа да Еуропа халықтарының әдебитінде кеңінен өрістеді. Ағылшын әдебиетінде сентиментализмді орнықтырған жазушы Л.Стерн болды. Оның «Франция мен Италия сентименталдық сапар» атты романы Еуропа елдерінде кең тарады, орыс тіліне аударылды. Сентиментализм жеке адамның жан дүниесін көңіл – күйін суреттеуге ерекше мән берді. Бұл бағыттағы жазушылардың шығармаларында отбасылық тұрмысты, күнделікті тіршіліктің жеке көріністерін баяндауға ұсақ және орта буржуазия, қолөнершілер, крестьяниндердің өмірін сипаттауға мол орын берілді. Әдебиетте психологиялық роман, повесть, естелік, сапарнама (жол жазбалары) секілді жанрлық түрлер көбірек қолданылатын болды. Шығарманың компазициялық өрнегін, сюжетін құрғанда да жазушы баяндалатын уақиға– жайлардың адамға қаншалық әсер етіп, қандай сезім туғызатынын алдымен ескереді. Яғни жазушы әр түрлі өзара тікелей байланысы жоқ уақиға – жайларды, егер соларға ерекше мән берген болса, бір – біріне жанастырып еркін баяндап отырады.
Орыс әдебиетінде сентиментализмнің ең көрнекті өкілі Н.М.Карамзин. Карамзиннің «бейшара Лиза» атты повесінен сентиментализмнің негізгі сипат өзгешеліктерін айқын көруге болады. жазушы өз еңбегімен күнелткен кедей қызды жан ашырлық сезіммен суреттеп, оның жан дүниесінің нәзіктілігін, тереңділігін бейнелейді.
Төмендегі таптың өкілі, қарапайым адамды бұлай суреттеудің өз дәуірінде үлкен қоғамдық мәні болғаны сөзсіз. Алайда осы шығармадан сентиментализмнің осал жағын айқын байқаймыз. Карамзин төменгі тап өкілдіерін суреттегенде олардың ауыр халін, қатты қанау, қыспақ көріп отырғанын айқындап ашпайды. Мұны егер Карамзин шығармасын сол кездегі крепостнойлық тәртіпті патша үкіметінің озбырлығын әшкерелеп көрсететін револ\циящыл жазушы Радищевтың шығармаларымен салыстырсақ әсіресе айқын аңғаруға болады.
Сентиментализм ағымы әдеби шығармаға көл көсір лиризм дарытты; классицизм тұсында тым аспандап кеткен асыңқы әуенді жерге түсірді, жұрт назарын арсы – гүрсі сырт әрекеттен гөрі адамның ішкі сырына аударыңқырады; әдеби шығармалардың классицизм тұсында ұмыт қалған прозалық түрлерін туғызып, оларға әжептәуір табиғи, шыншыл сипат берді. Сөйте тұра сентиментализм классицизммен күресте біраз қажет нәрседен айырылып та қалды. әдебиетте ірі тақырыптардан аулақ әкетті; тірішіліктегі ұсақ – түйек күйкі жайлармен көбірек әуестенді; адамның жеке қара басына ден қойыңқырап, қоғамдағы халықтық мәні бар келелі мәселелерден сырт қалып қойды. Сөйтіп, бұл ағымның ғұмыры да онша ұзаққа бармады.