Бүгін "Қазақтың бас ақыны", данышпан, ойшыл Абай Құнанбайұлының дүние есігін ашқан күні. Абай поэзиясы – қазақ халқының ұлттық мақтанышы. Биыл ұлы Абайдың туғанына 172 жыл толып отыр.
"Өлді деуге сыя ма, айтыңдаршы, өлмейтұғын артына сөз қалдырған" деп өзі айтқандай, артына асыл сөз қалдырған Абайдың аты Қазақ деген халық барда өлмек емес. Ақынның туған күніне орай оған арналған өлеңдер топтамасын жинақтаған едік.
Жыр көктемі
Көгеріп, жасарғандай дала, қыстақ,
Айнала балауса өмір,даналық шақ.
Алатау ұлы Абайға ұқсап отыр,
Қолына көк сиялы қалам ұстап...
Жаңғыртып барша əлемді мəңгілік жыр,
Оятты тəтті ұйқыдан таңды бұлбұл.
Бозторғай "Жаз" өлеңін аспанда оқып,
Айызын тыңдаушының қандырып жүр.
Сахара бір көгілдір нұрға толып,
Ағады арнасында су да толып.
Əйгілі "Айттым сəлем, Қаламқасты",
Барады көкжиекке тырна созып.
Сиқырлы үн боп кіріп құлаққа -Абай,
Жатқандай жылтырайды құраққа май.
Тоты құс түстес алуан көбелектер,
Қонады гүлден-гүлге тұрақтамай.
"Қарға мен өгіз" сырын шымшық оқыр,
Жүрегін əлдекімнің шымшып оқыр.
Жұп аққу "Жазғытұры" жырын жаттап,
Бір байғыз кəрі қыздай сыңсып отыр...
"Мінеки, болыс болдым" дегендейін,
Өңешін созды құзғын өлердейін.
"Көгершін сап-сап, көңілім, сап, көңілім" деп -
Аударды пенделердің өлеңге ойын.
Өлеңсіз - көңіл күйге жарымайды,
Өлеңсіз - өтсе өмірдің бəрі қайғы.
Қараңғы түнде ұлы тау қалғиды,
Тыңдаса "Желсіз түнде жарық айды".
Бұл-дағы Абай - көктем күші деп біл,
Көкек те əупілдейді іші кепкір.
Тойынған қар суына сəуірік- бұлт,
Аспанның ар жағынан кісінеп тұр.
Кеткендей бойдан ызғар, санадан кір,
Емеді Ана-Жерді бала-жаңбыр.
Тұяғын қайта-қайта тасқа соғып,
Тау ішін құлын-бұлақ аралап жүр...
Көкпеңбек туым түстес болды атырап,
Көк түсті қызартам деп болма ақымақ.
Қазаққа əсіре қызыл жаққан емес,
Жарасар ақ терекке - көк жапырақ.
Қонғанда ақ шешекке көк көбелек,
Көрінер көркемдігі көптен ерек.
Қолына көк бөрілі байрақ алса,
Алашың арыстан боп кетсе керек...
Жəркен Бөдешұлы
Ғасыр өтті
Ғасыр өтті ұлылық көз жұмғалы.
Көрге бірге көмілді өз жұмбағы.
Солғындады сорлы тіл содан бері
Томаша жұрт томсарып, тозғындады.
Сөздің мəні сөгілді бой-бой болып,
Ытқып ақты қып-қызыл көздің қаны.
Ғасыр өтті ұлылық көз жұмғалы!
Ғасыр өтті ғажайып нұр көшкелі,
Дүмпіп өтті дүлейдің дүрмектері.
Білместері көбейіп біздің жұрттың,
Танауынан қара қан дірдектеді.
Кірлетпеді кім сонда аппақ арын,
Арманына кім жетіп, кім жетпеді?!
Ғасыр өтті ғажайып нұр көшкелі!
Ғасыр бұрын ұлы Абай баз кешкенде,
Өлеңінен қазақтың саз кеткенде,
Əздектерге ілесіп əн менен жыр,
Қара саннан қара өлең қан кешкенде,
Қайыспаған қайда екен қайран ерлер
Қарсы шапқан атойлап наркескенге?!
Ғасыр бұрын ұлы Абай баз кешкенде!
О, қазақ- ай! Не деген өлермен ең,
Тепсе дағы доп қылып көнермеген!
Кезермеген ерінің Кербалада,
Жүріп өтіп жүз жылды төбеңменен.
Өнерменен бір туған егіз едің,
Несиесі ешқашан төленбеген.
Сайрап тұрған санаңда бүгін таңда
Сіңбес болып барады өлең деген...
Ғасыр өтті ұлы Абай көз жұмғалы,
Ойы жоқ-ау айналып келем деген...
Әбубәкір Қайран
Жаңғырық
...Жартасқа бардым,
Күнде айқай салдым
Одан да шықты жаңғырық...
Абай.
Дауысым шықты жаңғырып,
Жан-жағым толған жаңғырық.
Сізден соң өмір-өлеңге
Біз қайдан келдік қаңғырып.
Адасқан күшік секілді,
Ойларым жұртта қалды ұлып.
Тұлпар тұяғы кетілді
Алашқа тілеп Арлылық.
Ей, Шыңғыстаудың баласы,
Запыран құстым
зар қылып,
Қазақтың қайран даласы -
Жаңғырықтардан мәңгіріп,
Есімнен кетті тандырып...
Беу, елімнің ерен Абайы,
Теңіздей терең Абайы.
Ататын таңның арайы,
Шұғылаға тұнған маңайы.
Санама мені пендеге,
Өзіңді көрем түсімде.
Жартасқа бардың сен неге
Жаңғырық есту үшін бе?..
Қара көңілдің жарығы ең,
Халқымды бастар мәңгілік.
- Абай! - деп айқай салып ем
- Абайла! - деді жаңғырық.
Аймалап өстік Күн, Айды,
Көкейде көктеп көп өлең.
Жаңғырық шықса жылайды -
Абыралы, Мыржық, Дегелең...
Жаңғырық естіп құрсақтан,
Ұрпақ боп тудық күнәлі.
Абайдың өзі мұң шаққан -
Меңіреу жартас тұр әлі.
Жаңғырды бүгін тау іші,
Жанымда менің жанды үміт.
РУХЫМНЫҢ өлмес дауысы -
Шыңғыстан шыққан жаңғырық...
Ғалым Жайлыбай
Жидебайда
Абай ата, келмеймін күнде саған,
Саған шашпай мұңымды кімге шағам?
Көресіні түгелдей көріп болмай
Күтіп тұрған көрге де кірмес адам.
Жерден сырлас таппадым сөз ұғарға,
Көкте жүрген көзелдің көзі бар ма?
Тіршіліктен түңілген тамам бала
Өзін асып жатыр ғой өзі дарға!
Ақзу тілім ақ сор боп шұбарланып,
Қыжылымды айтпадым құмар қанып,
Гəкку əнім гөй-гөйге көп ұласты,
Сұңқылдаған аққудай сыңар қалып.
Туған жерді тозаққа айналдырып,
Амалсыздан аһ ұрам айлам құрып.
Жайылымсыз өңірім қайырымсыз
Өрісімді алыппын ойран қылып.
Жау жықпаған қазақты арақ жығып,
Қайта басты даламды қараңғылық.
"Қартта - мейір, балада - пейіл қалмай"
Əлекедей жалаңдар арам қылық.
Намыс емес көбіміз табыс қуып,
Өгей өстік өрліктен алыс туып.
Тəуіп еткен таспұтым телкек қылды,
Өзімді əкеп өзіммен шағыстырып.
Ала жіптен аттамай ас батпады,
Бүйрек пенен жүректі тас қаптады.
Жылан жылтып жүрген соң қойнымызға
Жанымыздан жылу да қашқақтады.
Ертоқымның сынған соң айылбасы
Ұмытылды ұлы əннің қайырмасы.
Сүтте қаймақ қалмайды, қыз да -оймақ,
Су мен удың жоғалды айырмасы.
Жидебайда жарылса талай атом,
Жырлап жүрген біз соны - Сарай ақын.
Ұрпағыңа "Тоқтат!" деп тоқтам айтшы,
Бар еді ғой аруақты Абай атың!!.
Абайға мінәжат
Сіз өскен Түзде Тәңірдің иісі бұрқырап,
Киені көрген, көздері көркем жылқылар!..
Өмірдің сыры Өзіңіздей Жанға сол кезде,
Оқылған шығар бес Күндік Жалған сыртынан?
Сіз сүйген Ел-Жұрт байраққа, ерге, жараққа
Әнінен - алтын, күйінен - күміс жалатқан!..
Күнтекті Қыдыр құрдасы болған сол Қазақ,
Құдайдың өзін шақырған екен қонаққа!..
Сіз құшқан Ару аңыздан перде ұстанып,
Ұйықтатпай қойған әлемнің небір мыстанын!..
Сіз ашқан тылсым Өлеңнің әппақ Әлемі,
Пенделік жасыл қиялдан алыс!
Тысқары!..
Сіз шеккен Қайғы заманның басын даң қылып!..
Ғасырға ғасыр тасумен жатыр жаңғырық.
Сіз айтқан Өсиет...
Оны біз барша өнерге,
Хан сайлап қойдық мәңгілік!
Арман-ай, арман!..
Біздердей мына құлдағы
Құлпырса-дағы тұрмыстың қызыл сырмағы,
Өзіңіздей болып, жұпарын сөздің бората,
Аңқыған Еспен отыру қайда-а-а нұр бағып!..
Өттіңіз, әттең жаяулап мына бес күннен...
Өлеңнің күні кешкірген.
Сіз кеткен жолдың басында балбал тұр бүгін,
Аузынан аспан естілген!..
Тыныштықбек Әбдікәкімов