Баланың тұсауын кеспесе не болады?

Тұсаукесер - қазақтың бала қаз тұрғаннан тез жүріп кетсін деген тілекпен жасалатын ғұрып, ырымы. Қазіргі кезде көбінесе тұсауды ала жіппен кесіп жатады. Ал ала жіптің шын мәнінде мағынасы қандай? Тұсауы кесілмеген балаға не болады? Осы сынды сұрақтарға этнограф Болат Бопайұлы Massaget.kz тілшісіне жауап берді.

Этнографтың айтуынша, тұсаукесердің қазақ халқының салт-дәстүрінде алатын орны ерекше, мәртебесі жоғары. Тұсауды пысық, білімді, өнерлі, баланың ата-анасы сыйлап-құрметтейтін адамға "осы кісіге ұқсасын" деп ырымдап кестіреді. Бұрын тұсауды қойдың тоқ ішегі, көк шөп немесе ала жіппен кескен. 

"Баланың тұсауын үш түрлі нәрсемен кескен, көк шөп, қойдың тоқ ішегі және ала жіп. Қойдың тоқ ішегімен бала бай, бақуатты, өмірі тоқ, рызығы мол, өмірі майдай жайлы болсын деп кеседі. Ал көк шөппен кескені көк шөптей қаулап өссін, көгеріп, көбейе берсін, өркенді болсын дегені. Ала жіп - ақ пен қараның өзара байланысы, ол ешкімнің ала жібін аттамасын, бала ұры болмасын, пәле-жала жоламасын, сүріншек емес жүрдек болсын деген сеніммен жасалған ырым", - дейді Болат Бопайұлы. 

Ала жіптің мағынасы қандай?

Ала жіп, арқан, бау тәрізді дүниелер - қазақ өміріндегі үлкен мәні бар заттар. Мәселен, 12 атаға толып өзара қыз алысуға болатын рулар екі жылқының құйрығына арқан байлап, оларды жан-жаққа қаратып, ұстап тартып тұрып, арқанды түйіп "енді қыз алысуға болады" деген рәсімді жасайтын салт болған. Бұл екі жас бөлек елге, екеуі екі руға айналды деген сөзді білдіреді.

Сондай-ақ, көп жағдайда арқанды байлау, шешу өз ретімен атқарылуы керек екен. Оны ешқашан жай уақытта қиюға, кесуге болмайды. Бұл байлау, буу тұрғысынан қарағанда да үлкен философиялық мәнге ие.

Мәселен, мойынға жіп, бау, белдікті салуға болмайды. Бұл Аллаға қатты жалбарынғанда, дұға еткенде атқарылатын салт болып есептеледі. Аяқты да бууға тыйым салынады. Бір рет тұсауын байлап, ашқан соң, енді о дүниелік болғанда ғана қайта жасалады. Яғни, адамды үш жерінен буып көрге салады. Осы тұрғадан арқан бау, жіп дегендердің тылсым күшке ие, мәні бар екені айқындалады. 

Сонымен қатар, маман мәліметінше, тұсауды қазіргідей ешқашан қайшымен кеспеген.

"Тұсауын кескенде оны қайшымен кеспейді, қазір көпшілік қайшымен кесіп жүр, бірақ ол дұрыс емес. Қайшымен кессе бала шалыс көп басады, өмірі қайшылықты болады деп есептеген. Айбалта немесе нар пышақпен кесу керек. Пышақты баланың тәніне тиіп кетеді деп қорқып, жоғары қаратпай, артында не оң жағында қырмен отырып, төмен қаратып кеседі.  Кейін баланы жеті қадам жүргізіп, баланың жолы болсын, жердің бетінде аман жүрсін деп бата береді", - дейді этнограф.

Болат Бопайұлы қазақтың салт-дәстүрін ұстанбай, баланың тұсауын кеспейтіндерге де қатысты пікірін білдірді.

"Баламның тұсауын кеспеймін деген адамға ешқандай зорлық жоқ. Кез келген нәрсені сеніммен істеу керек, сенбей жасалған іс алға баспайды", - деді ол. 

Маман енді қадам басқан баланың ғана емес, ересек адамның да, тіпті шаңырақ көтермеген қыз-жігіттің де тұсауы кесілетінін жеткізді.

"Негізінде баланың ғана емес, үлкен адамның да тұсауын кеседі. Мұның бәрі жолы ашылып, жақсылық болсын деген ниетпен жасалынады. Сонымен қатар, бұрын жасы келген, тұрмысқа шықпаған қыз бен үйленбеген жігіттің де тұсауын кесетін болған. Тұсауы кесілген соң, "бағы ашылып, теңін табады" деп сенген", - деп түсіндірді этнограф.

Болат Бопайұлы сөзінше, тұсауды бірнеше рет кесе беруге болады.

"Егер тұсауы кесілген бала қайта-қайта сүрініп, құлай беретін болса, оның тұсауын тағы 3 не 7 ретке дейін, яғни сүрінбей жақсы жүріп кеткенге дейін кесе береді", - дейді маман.

Айта кетейік, бұған дейін жеті шелпектің құпиясы неде және оны неге жұма күні пісіретіні хабарланған болатын.

Тағы да оқи отырыңыздар: Балабақшаға кезекке қалай тұруға болады?

Жаңалықтарды бәрінен бұрын біліп отырғыңыз келсе, Telegram-арнамызға жазылыңыз!