Қазақ әдебиетінің қара нары – Қабдеш Жұмаділовтің ой-толғамдарынан

Классик жазушы, Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының, Қазақстан Жазушылар одағы сыйлығының және Платиналы Тарлан сыйлығының иегері, Абай атындағы мемлекеттік сыйлықтың және М.Әуезұлы атындағы әдеби сыйлықтың иегері Қабдеш Жұмаділов 24 сәуірде 1936 жылы  ҚХР, Шыңжаң өлкесі, Тарбағатай аймағы,Шәуешек ауданында дүниеге келген. 

Шәуешек гимназиясын бітіріп, жолдамамен ҚазҰУ-не (1956) түседі. 1958 жылы Қытай үкіметі органдары кері шақырып алады. Кейін 1962 ж. Бақты шекарасын бұзып өткен қазақ жастарымен Қазақстанға біржола оралған соң, ҚАЗҰУ-тін бітірді (1965).

«Қазақ әдебиеті» газетінде (1965-1967) «Жазушы» баспасында (1967 –1976). Қазақстанның Баспа, полиграфия және кітап саудасы істері жөніндегі мемл. кабинетінде (1976 – 1981) қызмет істеген.

1981 жылдан шығармашылық жұмыста. Алғашқы өлеңдері 1954 жылдан жергілікті баспсөз беттерінде, ал «Жамал» тырнақалды әңгімесі 1956 ж. Үрімжіде шығатын «Шұғыла» журналында жарияланған. 1 өлеңдер жинағы, 8 роман, 5 повесть, ондаған әңгіме, мақалалар жинақтары жарық көрген.

Олардың негізгілері «Қаздар қайтып барады» (1967) атты әңгімелер жинағы, «Көкейкесті» (1969), «Соңғы көш» (1974-1981), «Атамекен» (1985), «Тағдыр» (1988) романдары, «Дарабоз» (1-кітап 1994; 2-кітап 1996) дилогиялары Жұмаділовтың соңғы жылдардағы көлемді шығармасы – «Таңғажайып дүние» (1998) ғұмырнамалық «Қылкөпір» (2003) романдары.

Жазушының публицистикалық мақалалары «Қалың елім қазағым» (2000) жинағында жарияланды. Шығармалары орыс, украин, белорусь, өзбек, ұйғыр, қырғыз тілдерінде, «Соңғы көш» романы түрік тілінде басылып шыққан.

Негізгі еңбектері 2003-2004 ж. Он екі томдық шығармалар жинағына топтастырылған. Медальдармен, Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамотасымен марапатталды.

Қазақстан Жазушылар одағы сыйлығының, (1983), Қазақстанның Мемлекттік сыйлығының (1990), Тәуелсіз «Тарлан» сыйлықтарының лауреаты,Үржар ауданының «Құрметті азаматы».

Үржар аудандық «Уақыт тынысы», «Пульс времени» газетінің журналисі Зоя  Асылхановна Буланова Қ. Жұмаділовтың «Дарабоз» дилогиясын орыс тіліне аударды. Үржар ауданының «Құрметті азаматы».

Қазақ әдебиетінің қара нары – Қабдеш Жұмаділовтің ой-толғамдарынан:

***
Шыдамның да шегі бар. Жат ортада жүрген аз ұлт өкілдері белгілі шекке дейін ғана өзін сақтай алады. Қырық күншілік шөлде түйе жануар өркеш майын сорып күн көре ді деген сөз бар. Осы тұрғы дан келгенде, қалың қара тас қынның астында қалған Қытайдағы қазақтардың да «өркеш майы» сарқылу алдында.

***

Өз басым ұлттық топырақтан тыс, бүкіл әлемге ортақ әдебиет болады дегенге сенбеймін. Ұлы Абай төрт болыс тобықтыға қарап отырып, бүкіл қазақты таныды. Ақынның қазаққа арнаған сөздерін дүйім дүние тамсана оқыды. Ұлы жырау Жамбыл «Тыңда, Қастек, Қаскелең!» деген екен. Екі ауылдың арасы – ұзаса 40 шақырым. Ал Жәкеңнің үнін жер шары түгел естіді.

***

Қазіргі қазақ тілінің жағдайын ойлағанда, менің көз алдыма көп жылдар көрінген жайдақтап жауыр қылған, құйрық-жалы сұйылған, әбден қанжілік боп, төрт аяғынан бірдей тұралаған тұлпар елестейді.

***

Қазір радио мен теледидарда тіл безейтін қазақтарды тыңдай отырып, таң қаласың. Кілең шүлдірлек, быдықтар мен тұтықтар, кекештер қайдан қаптап кеткен?!

***

Бір кезде ұлы билердің көкірегінде дамылдап, көрігінде шыңдалған осынау ғажайып тілде суырылып сөйлейтін бірде-бір шешен қалмады деген не сұмдық?

***

Бұл күнде дүниежүзінде үкіметі мен парламенті мемлекет тілінде сөйлемей, өзге тілде сайрайтын бір ғана ел бар. Ол – біздің Қазақстан.Кейде қызық .... Өткен өмірді қайтарып әкелу мүмкін емес, әрине. Бірақ оның кейбір тоғыз тарау түйіндерін қайталап бастан кешіруге әбден болады. Кейде тіпті өмір бойы шеңбер айналып жүргендей әсер аласың. Бұрын басып өткен таныс жолдар, таныс суреттер бір бүйірде қалып бара жатады. ..
***

Тарихтың аты тарих. Сен оны ұнатасың ба, ұнатпайсың ба, бәрібір өшіріп тастай алмайсың. Өмір дегеніңіз жарамсыз жерін қиып тастайтын кинопленка емес қой... Бақыт дегенің – өмірді өкінбестей етіп сүру.

***

Жігіттің басы сыйлы болса, атақ-дәреже өзі келіп табады. Ер-азамат ең алдымен адамгершілік, ізгілік жолын қуса жарасады. Шамаң келсе, өз еліңе зәредей болса да жақсылық жасаудың қамын ойла...

***

... Мына бір ән не айтады? Осынау өмірдің баянсыздығын, қамшының сабындай қысқалығын арман етеді. Соның ішінде әсіресе оң жақта отырған қыз ғұмыры қандай қысқа, қыз жолы қандай жіңішке?! Көктемде күн көзіне бой созып, қаулап шыққан қызғалдақтай, кемді күн көздің жауын алып, үкісі бұлаңдап жүреді де, бір күні амалсыз бейтаныс жат жерге ұзатылып кете барады...

***

"Тектілік сияқты, Сатқындақ та тұқым қуалайтыны рас шығар".