Егіздерде бірдей емес. Саусақ іздері қалай пайда болады?

Саусақ іздері бірдей адам болмайды. Бұл ерекшелікті  полиция қылмыскерлерді табу үшін пайдаланады. Сонымен қатар, осының арқасында смартфондарымызды құлпын ашамыз. Жалпы, саусақ ізі неге байланысты пайда болады? Бірқатар зерттеулер саусақ үлгілеріне гендер әсер ететінін көрсетті. Егер олай болатын болса, "гені бір егіздердің неге саусақ іздері бірдей болмайды?" деген сұрақ туады. Жақында жүргізілген зерттеу бұл сұраққа жауап беруге көмектесті, ғалымдар терідегі саусақ іздері қалай пайда болатынын анықтады. Олар небәрі үш молекулаға тәуелді екені белгілі болды. Осы үш малекула өрнектердің шексіз санын кездейсоқ түрде жасайды.

Неліктен адам саусағында із бар?

Не үшін эволюция адам саусағында өрнек түзді? Әрине, смартфонның құлпын ашу үшін емес. Саусақтар мен алақандардағы іздер зат ұстаудың сапасын жақсартады. Яғни, олардың арқасында қолымыздан түрлі заттар сырғып кетпейді. Алайда, бастапқыда алақандағы із, шамасы, ата-бабаларымызға бұтақтарды және ағаш діңдерін ұстауды жеңілдету үшін пайда болған болуы мүмкін. Сондықтан өрнек кейбір "альпинист" жануарларда мысалы, шимпанзелер мен коалаларда кездеседі.

Саусақтардағы өрнек тек адамдарда ғана емес, кейбір жануарларда да кездеседі © natworld.info

Айта кету керек, саусақтардағы із үш элементтен немесе өрнектерден тұрады. Олар: бұйра, ілмек және доғалар (жоталар) болып бөлінеді. Осы үлгілердің әртүрлі комбинациясы саусақтарымызды қайталанбайтын ізді қамтамасыз етеді.

© pcr.news

Саусақ ізі қалай қалыптасады?

Саусақ іздері өте ерте - ұрықтың дамуының он үшінші аптасынан бастап пайда болады. Бастапқыда саусақтардың ұшында жоталар түзіледі.

Бұрын ғалымдар адамның саусақтарында қандай іздер пайда болатынын анықтайтын кейбір гендерді зерттеген. Дегенмен, бұл заңдылықтардың қалыптасуын қандай биохимиялық механизмдер басқаратыны анық емес. Аталмыш сұраққа жауап беру үшін британдық ғалымдар саусақ ұшындағы эмбрион жасушалары ядроларының ішіндегі РНҚ-ны ретімен орналастырды.

© pcr.news

Саусақ үлгілеріне тек үш ген жауап береді

Нәтижесінде зерттеушілер 3 сигналды жолды, яғни нұсқауларды беруге жауапты белгілі бір ақуыздарды тапты. Әрбір сигналды жол саусақтағы іздер теріде қалай өсетініне әсер етеді. Осы сигналды жолдардың екеуімен байланысты гендер WNT және BMP деп аталады. Олар эмбрионның саусақтарының шоғырындағы жасушаларда түзіледі. Бұл гендер жасушалар қатарында кезектесіп отырады. Үшінші фактор, EDAR, WNT генімен бірге дамып келе жатқан ойықтарда түзіледі.

Бұл гендердің қалай жұмыс істейтінін білу үшін зерттеушілер тышқандарға тәжірибе жүргізді. Олар кеміргіштердегі сигнал беру жолдарын жауып тастады және WNT және BMP бір-біріне қарама-қайшы екенін анықтады. WNT жасушалардың өсуін ынталандырады, нәтижесінде теріде бұдырлар пайда болады, ал BMP, керісінше, жасушалардың өсуін тежейді, нәтижесінде ойықтар пайда болады.

Бірақ бұл жағдайда EDAR сигналдарының қызметі қандай? Бөртпелер арасындағы қашықтық осыған байланысты. Ғалымдар EDAR генінің белсенділігін басқанда, тышқандардың саусақтарында жолақтар емес, нүктелі жоталар пайда болды. Осылайша, барлық үш сигнал бірге жұмыс істегенде ғана саусақ ізі қалыптасатыны белгілі болды. Бұл туралы ғалымдар Cell журналында жазды.

Гендер адамның саусағындағы ізге әсер етпейді, бұл басқа факторларға байланысты.

Саусақ іздері неге байланысты дамиды?

Сонымен, саусақ іздері тек үш генді құрайды. Неліктен егіздердің саусақ іздері әртүрлі?

Мәселе мынада, гендер тек суреттің элементтеріне жауап береді. Ал өрнек, яғни саусақтағы іздің орналасуы оның анатомиясына, сондай-ақ жотаның пайда болған уақытына байланысты. Үлгі бірнеше жоталармен қалыптаса бастайды, олардың орналасуы кейіннен бүкіл ізді анықтайды.

Саусақ анатомиясы, яғни оның нақты пішіні және басқа ерекшеліктері тері жасушаларының өсу үлгісін басқаруға көмектеседі.