Қоғамдағы сыбайлас жемқорлық мәселесі

Сыбайлас жемқорлық проблемасы қазіргі әлеуметтік дамудың маңызды факторларының бірі болып табылады, ал оған қарсы тұру — билік пен азаматтардың әлеуметтік-саяси басқару мен қоғамдық өмірдің барлық деңгейлеріндегі бірлескен міндеті.

Сыбайлас жемқорлық адам өмірінің барлық салаларында көрінеді. Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, тұрақты экономикалық өсуге қазіргі заманғы ғылыми-техникалық жетістіктерді белсенді пайдалану кезінде тек инновациялық негізде ғана қол жеткізуге болады. Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі төрағасының орынбасарының айтуынша, Қазақстанда сыбайлас жемқорлықтың жекелеген фактілері барлық салада кездеседі. «Сыбайлас жемқорлыққа ең қатты ұшыраған бірнеше саланы атап өтуге болады-бұл салық органдарымен байланысты сыбайлас жемқорлық, кеден саласы, жер мәселелері және Мемлекеттік сатып алу саласы» .

Сыбайлас жемқорлыққа тиімді қарсы іс-қимыл көрсетілген проблеманы шешуге тартылған құқық қорғау органдары қызметінің құқықтық және ұйымдастырушылық негізін құруды қамтитын шаралардың кешенді жүйесі негізінде ғана мүмкін болады.

Құқықтық әдебиеттерде сыбайлас жемқорлық — бұл әлеуметтік құбылыс, сондықтан құқықтық әсерге берілмейді деген тұжырым жиі кездеседі .

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің пәрменді тетігі сыбайлас жемқорлыққа бағытталған қылмыстарға қарсы іс-қимылдың тиімді жұмыс істейтін жүйесі болуға тиіс. Қылмыстық жолмен алынған мүліктен айыру түріндегі жазаның бұлтартпастығы, бір жағынан, елеулі профилактикалық фактор болып табылады, екінші жағынан, келтірілген залалды өтеу арқылы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтардың салдарын барынша азайтуға мүмкіндік береді .

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл Қазақстанның мемлекеттік саясатының аса маңызды стратегиялық басымдығы болып табылады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің бұрын іске асырылған мемлекеттік бағдарламаларының нәтижелері сыбайлас жемқорлықтың одан әрі дамуына кедергі келтіретін пәрменді шараларды қалыптастыру бойынша бүкіл мемлекет пен қоғамның дәйекті жүйелі жұмысын одан әрі жүргізудің орындылығы мен қажеттілігін көрсетті.

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі сыбайлас жемқорлыққа қарсы жаңа стратегиясын қабылдаудың практикалық қажеттілігі пісіп-жетілгендігімен келісу керек. Жаңа стратегия бүкіл қоғамды сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске бағыттауға арналған, тек осы жағдайда ғана табысқа сенуге болады.
Олқылықтарды анықтау және оларды одан әрі жою мақсатында, біріншіден, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылға және оның алдын алуға бағытталған қолданыстағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманы зерделеу қажет. Екіншіден, сыбайлас жемқорлықтың пайда болатын жаңа көріністері мен формаларын ескере отырып, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің криминологиялық сипаттамасын жүргізу және олардың ерекшеліктерін ескеру. Үшіншіден, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы ұлттық заңнаманың халықаралық стандарттарға сәйкестігін анықтау мақсатында халықаралық-құқықтық актілерге, ТМД елдері мен алыс шетелдердің заңнамасына салыстырмалы-құқықтық талдау жүргізу. Төртіншіден, құқық қолданушының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылда оны табысты пайдалануы үшін сыбайлас жемқорлық көріністерінің алдын алу және оған қарсы іс-қимылдың кешенді шараларын қолдану жөніндегі неғұрлым дамыған батыс мемлекеттерінің оң тәжірибесін зерделеу қажет. Бесіншіден, сыбайлас жемқорлықты азайту жөніндегі ақпараттық мүмкіндіктерді кеңінен пайдалануға бағытталған жаңа құқықтық тетіктерді әзірлеу қажет. Алтыншыдан, сыбайлас жемқорлықтың таралуына ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтау мақсатында Халыққа, сондай-ақ мемлекеттік құрылымдар мен бизнес өкілдеріне әлеуметтік сауалнама жүргізу.
Осылайша, қолданыстағы тәсілдер мен әдістердің алуан түрлілігіне қарамастан, сыбайлас жемқорлықты анықтау мәселесі ашық күйінде қалып отыр, өйткені осы құбылыс туралы білімді дамытудың осы кезеңінде сыбайлас жемқорлықтың әлеуметтік феноменін нақты, объективті және қолданыстағы шындыққа толық сәйкес сипаттайтын бірыңғай анықтама табу қиын.