Ауладағы әңгіме

Анда-санда кешке таман ауладағы жігіттермен жиналып, әңгіме-дүкен құратын әдетіміз бар. Қал-жағдай сұрасудан басталатын бұл әңгімелердің соңы ұлт тағдырын немесе болып жатқан белгілі бір оқиғаны талқылаумен аяқталады. Сондай бір кештерде туындаған әңгіменің бірі өзге ұлт өкілдерінің, тіпті кей орыс тілді қазақтардың қазақ тілін неге үйренгісі келмейтіндігі жайлы болды.

Ол рас, ондайларды көбіміз кездестіріп жүрміз. Соңғы уақытта, шүкір, жағдай едәуір түзеліп қалды, бірақ әлі күнге дейін қоғамдық орында таза қазақша сөйлеу дағдыға айнала қоймады. Тіпті, ондайларды жақтырмайтындар да табылатыны сөзсіз. "Неге? Неге жақтырмайды, неге тілді үйренгісі келмейді?" - біз осы сұрақтардың түбіне көп дендей бермейміз. "Мәселе оларда емес, өзімізде шығар?" деген сауал жайлы да ойланбаймыз. Шынын айтайық, бізден де жоқ емес! "Қазақ тілі бай, әдемі, сөздік қоры мол, сөйлеуге жеңіл әрі көркем тіл! Сонда бізден қандай қате бар?" -дерсіз. Айналаңызға қараңызшы, қазақша сөйлеп жүрмін дегеннің бәрі шын мәнінде қазақша сөйлеп жүр ме?! Жазба қазақ тілі ауызша қазақ тілінен әлдеқайда әдемі қазір. Автобуста тұрып, қазақша сөйлесіп отырған жастардың әңгімесін тыңдап көріңізші. Үнемі демеймін, бірақ көп жағдайда солай, еститініңіз орыстың: "еще", "есь же", "так", "молодец", "да ну" деп басталатын паразит сөздері мен "бля", "су*а", "ебана", "еб" деген сияқты боқтық сөздері. Оған тағы "шешең...", "әкең...", анаң...", "енең..." деген өзіміздің тілдегі жағымсыз тіркестерді қосыңыз. Әзіл бар еді ғой: "Адам сияқты жарнама көріп отырсам, ортасына киноны қосып жібере береді" деген. Сол секілді адам сияқты орыс тілінің паразит сөздері мен қазақтың боқтық сөздерінің қосындысын тыңдап тұрсаң, ортасына көркем сөздерді қосып жібере береді дегеннің сиқын кешесіз. Олай қазақша "сөйлейтіндерден" гөрі, қазақ тілін білмейтіндер артық па деп қаласың кейде... Бұл менің күнделікті естіп жүрген әңгімелерден шығарған қорытындым. Қазіргі біз сөйлеп жүрген "қазақ тілі" кешегі Абайдың одан кейінгі Ыбырай, Сәкендердің, олардан кейінгі Мұқағалилардың, тіпті, үйдегі ата-анамыздың сөйлеп жүрген тілі емес. Қазіргі біз сөйлеп жүрген тіл орыс басқыншыларының жүздеген жылдар бойы жүргізген отарлау саясатының нәтижесі! Бәріміздің басымызда ортақ: "Таза сөйлеуге, боқтық сөздерді, паразит сөздерді қолданбауға тырысайын!" деген ой пайда болмайынша, бәріміз шын мәнінде соған ұмтылмайынша, тіліміз тазармайды, басқалар біздің тілді үйренуге бел бумайды да. Кімге керек шала, өз сөзінен кірме сөзі көп, жөні түзу сөзінен боқауызы көп тіл?! Ешкімге! Қоғам "мамбет" деген термин қалыптастырып алды, оған тоқтау бола алмадық. "Мамбет" - еш білімі жоқ, ойы жоқ, талғамы жоқ, аузына не келсе, соны сөйлейтін санасыз жан екен сол терминді қолданатындардың айтуы бойынша. Көбінесе олардың қатарына ауылдан келген жастар ілігіп жатады. Неге дейсіз ғой? Қазір екінші толқын кетті. "Қазақ тілі мамбеттердің тілі" деген... Яғни, қазақ тілі санасыздардың тілі екен... Осы ойдың таралуына, қоғамға дендеп, айықпас ауруға айналуына жол бермеу - тек өзіміздің қолымызда! Сөйлегенде, ойланып сөйлейік!

Пы/сы: Жазғанда да ойланып жазған абзал! Алысқа бармай, осы әлеуметтік желідегі жастардың пікірлеріне бір шолу жасап шығыңдаршы. Боқтық пен түсініксіз сөзден көп нәрсе жоқ! Орыстың "Базара нет" (базар жоқ) пен "Не гони" (қумашы) тіркестерін аударып алғандар мен сол тіркестерді қолдану деңгейінен аса алмайтындарды жиі кездестіретініңізге сенімдімін. Сөзді әдемі саптайтындар бірен-саран.