Жалпыға бірдей декларациялауға байланысты мәселелер

Фото: elements.envato.com

20 қаңтар 2024, 09:00

2021 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстанда кезең-кезеңімен жалпыға бірдей декларациялау енгізілді.

Жалпыға бірдей декларациялаудың негізгі міндеті:

әділ салық салуды қамтамасыз ету және әлеуметтік саясатты жетілдіру;
жеке тұлғалардың кірістерін бақылаудың тиімді тетігін құру;
сыбайлас жемқорлық пен көлеңкелі экономика деңгейін төмендету.

Мәселен, 2021 жылғы 1 қаңтардан бастап "кіру" декларациясын мемлекеттік қызметшілер мен оларға теңестірілген адамдар, сондай-ақ олардың жұбайлары – 580 мың жеке тұлға табыс етті.

Екінші кезеңде, 2023 жылы мемлекеттік мекемелер мен квазимемлекеттік сектордың қызметкерлері, сондай-ақ олардың жұбайлары – 2,1 миллион адам қатысты.

Үшінші кезеңде, 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап декларацияны заңды тұлғалардың басшылары мен құрылтайшылары (қатысушылары), жеке кәсіпкерлер, сондай-ақ олардың жұбайлары тапсырады. Жоспарлануда - 3,9 млн. жеке тұлға.

Төртінші кезеңде, 2025 жылғы 1 қаңтардан бастап – азаматтардың қалған санаттары (мысалы, жеке құрылымдардың қызметкерлері, зейнеткерлер, үй шаруасындағы әйелдер, студенттер және басқалар) ұсынылады. 6,4 млн. астам жеке тұлғаны қамту жоспарлануда.

ІІМ жүйесіне барлығы 13 млн. жуық адам кіруі тиіс.

Үшінші кезең аясында 2024 жылы активтер мен міндеттемелер туралы декларацияны кім тапсыруы керек?

2024 жылғы 1 қаңтардан бастап декларацияны заңды тұлғалардың басшылары мен құрылтайшылары (қатысушылары), жеке кәсіпкерлер, сондай-ақ олардың жұбайлары тапсыруға тиіс.

Бұл талап әрекетсіз және қызметін тоқтатқан адамдарға да қолданылады.

Азаматтық кодекстің нормаларына сәйкес филиалдар мен өкілдіктер заңды тұлғалар болып табылмайтындықтан, 2024 жылы филиалдар мен өкілдіктердің басшыларында декларацияны ұсыну бойынша міндеттеме туындамайды (АК 43-бабының 3-тармағы).

Сондай-ақ, 2024 жылы активтер мен міндеттемелер туралы декларацияны жеке практикамен айналысатын адамдар ұсынбайды.

Декларацияда қандай мәліметтерді көрсету қажет?

Жалпыға бірдей декларациялау жүйесі барлық азаматтардың жеке тұлғаның барлық шетелдік активтерін, жылжымалы, жылжымайтын мүлкін көрсететін активтері мен міндеттемелері туралы декларация беруінен тұрады. Мысалы:

шетелдегі жылжымайтын мүлік және көлік;
шетелдік банктегі ақша 3,5 млн теңгеден жоғары (1 000 АЕК);
шетелдік компаниядағы қатысу үлесі;
бағалы қағаздар, сандық активтер (биткоиндер және т. б.)
үлестік қатысу шарты (тұрғын ғимараттағы үлесі);
инвестициялық алтын (құйма алтын);
зияткерлік меншік және авторлық құқық объектілері;
34,5 млн. теңге (10 000 АЕК )шегінде қолма-қол ақша;
басқа тұлғалармен нотариалды куәландырылған қарыз шарттары.

Құны 3,5 млн. теңгеден асатын басқа мүлік (қалауы бойынша) (мәдени құндылықтар, зергерлік бұйымдар, асыл тұқымды жануарлар және т. б.) – бағалауды 31.12.2023 ж. жағдай бойынша декларацияны тапсыру мерзіміне дейін (2024 жылғы 15 қыркүйектен кешіктірмей) жасау қажет.

Кейін жыл сайын кірістер мен мүлік туралы декларация (270.00-нысан) ұсынылады, онда күнтізбелік жыл ішінде алынған кірістер, Қазақстанда да, шетелде де мүлікті сатып алу не иеліктен шығару туралы мәліметтер, сондай-ақ оларды сатып алуға арналған шығыстарды жабу көздері көрсетіледі.

Осылайша, кірістер мен мүлік туралы декларацияда мыналар көрсетіледі:

кірістер (жалға беруден, жылжымайтын мүлікті, көлікті, бағалы қағаздарды сатудан, шетелден кірістер және т. б.);
салық шегерімдері (медициналық қызмет шығындары. қызметтер, білім беру, ипотека бойынша төлемдер, көп балалы отбасылар үшін шегерім);
өтеусіз алынған мүлікті (жылжымайтын мүлік, көлік, бағалы қағаздар, цифрлық активтер және т. б.) қоса алғанда, мүлікті сатып алу/иеліктен шығару;
қымбат мүлікті сатып алу көздері;
бағалы қағаздар, сандық активтер (биткоиндер және т. б.);
үлестік қатысу шарты (тұрғын ғимараттағы үлесі);
инвестициялық алтын (құйма алтын);
жеке тұлғалардың нотариалды куәландырылған қарыз шарттары;
шетелдік компаниядағы қатысу үлесі;
шетелдегі жылжымайтын мүлік және көлік;
шетелдік банктегі ақша 7,3 мың АҚШ долларынан асады (1 000 АЕК).

Декларацияны ұсыну тәсілдері мен мерзімі?

Декларацияны 2024 жылғы 15 қыркүйекке дейін тұрғылықты жері бойынша тапсыру қажет. Декларацияны «салық төлеуші кабинеті», «электрондық үкімет» веб-порталдары, «e-salyqazamat», Halyk, Bank CenterCredit мобильді қосымшалары арқылы ұсынуға болады. Сондай-ақ азаматтар декларацияны қағаз нұсқада пошта арқылы немесе өздері барып ұсынуға құқылы.

Декларацияны тапсыруға қалай дайындалуға болады?

Шетелдегі және Қазақстандағы активтерді барынша сенімді түрде декларациялау қажет. Болашақта активтердің құны салық салынатын табысты айқындау кезінде ескерілетін болады. Сондықтан декларацияны толтырмас бұрын ұсынамыз:

тиісті растайтын құжаттарды дайындау;
31.12.2023 ж. дейін банктік шоттарда ақшалай қаражатты (34,5 млн теңгеден астам) орналастыруға;
бастапқы декларация берілген күнге дейін 2023 жылғы 31 желтоқсандағы борыштар мен талаптарды нотариалды куәландыруға;
бірлігінің құны 2023 жылғы 31 желтоқсанға 3,5 млн теңгеден асатын мүлікті бағалауды декларация берілген сәтке дейін жүргізу;
Қазақстанда активтер мен міндеттемелердің бар-жоғын сайттарда тексеруге болады:

бағалы қағаздар бойынша: https://portal.kacd.kz;
тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы шарттар бойынша жарлық: https://homeportal.kz; https://www.gov.kz/services/3910?lang=ru;
зияткерлік меншік, Авторлық құқық объектілері бойынша: https://gosreestr.kazpatent.kz;
сенімгерлік басқаруға берілген мүлік бойынша іс-әрекет:https://egov.kz/cms/ru/services/pass077_mu;

Дебиторлық/кредиторлық берешектің (қарыз шартының) болуы бойынша сұрау салуды Doculite жүйесі арқылы Республикалық нотариаттық палатаға жіберу қажет.

Жеке тұлғаның берешегін декларациялау

Активтер мен міндеттемелер туралы «кіріс» декларациясын толтыру кезіндегі шарттардың бірі 2023 жылғы 31 желтоқсандағы борыштар мен талаптарды көрсету болып табылады.

Яғни, азаматтар декларацияда басқа жеке немесе заңды тұлғалар алдындағы қарыздарын көрсетуі керек. Сондай-ақ, басқа тұлғалардың осы жеке тұлғаға қайтаруы тиіс қарыздары көрсетіледі.

Салық кодексінің нормаларына сәйкес қарыз шарттары нотариалды куәландырылуға тиіс (ҰК 631-бабының 2-тармағы).

Шарттардың нотариалды куәландырылуы жеке тұлғаның борышы мен міндеттемелерінің мөлшерін дұрыс көрсетуді қамтамасыз етеді.

Шарттарды куәландыру тәртібі «Нотариат туралы» ҚРЗ 8-тарауымен регламенттеледі, нотариаттық іс-әрекеттерді жасау мерзімдері 40-бапта айқындалған (бұл үшін барлық қажетті құжаттар ұсынылған және мемлекеттік баж төленген күні).

Осылайша, шарттар мен өзге де құжаттар бастапқы декларация берілген сәтке дейін (ұсыну мерзімі 2024 жылғы 15 қыркүйекке дейін) нотариалды куәландырылуы тиіс. Республикалық нотариаттық палата 2024 жылғы 15 қыркүйекке дейінгі кезеңде көрсетілген шарттарды (2023 жылғы 31 желтоқсанға дейін жасалған) куәландыру бойынша жеке тұлғалардың құқығын растады.

Қарыздар мен міндеттемелерді көрсету тек бастапқы декларацияда ғана мүмкін болатынына назар аударамыз, толықтырулар қабылданбайды (пп. 7) Б.5. ҰК 211-бабы).

Банктік қарыз шарттары декларацияда көрсетілуге жатпайды.

Сонымен қатар, заңды тұлғалармен (микроқаржы ұйымдарын қоса алғанда) жасалған қалған шарттар декларацияда көрсетілуі тиіс.

Қарыз шарттарын куәландыру тәртібіне байланысты туындайтын барлық мәселелер бойынша консультация алу үшін өңірлік нотариаттық палаталарға жүгіну қажет (нотариаттық палаталардың мекенжайлары сайтта орналастырылған www.notariat.kz).

Қолма-қол ақшаны декларациялау

Жалпыға бірдей декларация азаматтарға табыстарының мөлшеріне қарай әділ салық салуды қамтамасыз етуі тиіс. Салық төлеуден жалтарған адамдарды анықтау көлеңкелі экономика деңгейін төмендетуге мүмкіндік береді.

Көлеңкелі айналымдарды қысқартудың тиімді әдістерінің бірі азаматтарымыздың өмірінің ажырамас бөлігіне айналған қолма-қол ақшасыз төлемдерге көшу болып табылады.

Қазақстанда 9 айдың қорытындысы бойынша қолма - қол ақшасыз төлемдердің үлесі 86 пайызға дейін өсті (өткен жылы - 82 пайызы), бұл Қазақстан қаржыгерлері қауымдастығының деректері.

Ересектерден басқа, 6 жастан асқан балалар да қолма-қол ақшасыз төлемдерді белсенді пайдаланады, ата-аналардың 41,4 пайызы өз балаларына картаны ресімдеді (Kursiv Research әлеуметтанулық зерттеулер орталығының деректері).

Азаматтардың банктік салымдарының сақталуын 19 банк қатысатын салымдарға кепілдік берудің мемлекеттік жүйесі қамтамасыз етеді. 20 млн теңге мөлшерінде депозиттерді қайтаруға мемлекет кепілдік береді.

Ақшаны депозиттерге орналастыру олардың сақталуына ғана емес, инфляциядан қорғауға да кепілдік береді.

Осыған байланысты банктердегі жеке тұлғалардың депозиттерінің саны 16,9 млн-нан 19,8 млн-ға дейін ұлғайды, жылдық өсім 14,3 пайызды құрады, депозиттердің жалпы көлемі 18,6 трлн теңгені құрады. (Қазақстандық салымдарға кепілдік беру қорының деректері).

Айналымдағы қолма-қол ақшаның шамалы көлемін ескере отырып, декларациялау кезінде әрбір азамат 34,5 млн теңгеден (10 000 АЕК) аспайтын сомада қолма-қол ақшаны көрсете алады. Өзге ақшалай қаражаттың болуын Екінші деңгейдегі банктер растайды.

Салық кодексінде банктердің салық органдарына салық төлеушілердің банктік шоттары туралы мәліметтерді ұсыну міндеті көзделген (Салық кодексінің 26-бабы).

Бұл талап Конституцияның нормаларына қайшы келмейді, өйткені бұл құқықты шектеуге заңда тікелей белгіленген жағдайларда және тәртіппен жол беріледі (Конституцияның 18-бабының 2-тармағы).

Осыған байланысты, «Банктер және банк қызметі туралы» Заңның (50-бап) және Салық кодексінің (30-бап) нормалары салық салу мақсаттары үшін банк құпиясын ашуды көздейді.

Шетелдегі және Қазақстандағы активтерді барынша сенімді түрде декларациялау қажет екендігіне назар аударамыз. Болашақта активтердің құны салық салынатын табысты айқындау кезінде ескерілетін болады.

Басқа мүлік пен сыйлықтарды декларациялау

Азаматтар активтер мен міндеттемелер туралы декларацияда қалауы бойынша құны бір бірлігіне 3,5 млн.теңгеден (1 000 АЕК) асатын құнды мүлікті көрсете алады.

Мұндай мүлікке Қазақстан Республикасында да, шетелде де бар кез келген Қымбат мүлік, мысалы, мәдени құндылықтар, зергерлік бұйымдар, асыл тұқымды жануарлар және басқа да бағалы мүлік, сондай-ақ аяқталмаған құрылыс объектілері жатады.

Көрсетілген мүлік 2023 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бойынша Бағалау құны болған кезде декларацияланады. Бұл ретте бағалауды декларация табыс етілген сәтке дейін (2024 жылғы 15 қыркүйектен кешіктірмей) жасау қажет.

Бағалы сыйлықтар, егер олар келесі түрде алынса, декларацияланады:

шетелде тіркелген жылжымайтын мүлік және көлік, шетелдік компаниядағы үлестер. Бұл ретте Қазақстанда тіркелген пәтер, көлік, заңды тұлғаның жарғылық капиталындағы қатысу үлестерін көрсетудің қажеті жоқ;
қолма-қол ақша сомасы 34,5 млн. теңге (10 000 АЕК)шегінде;
тұрғын үй құрылысындағы үлесті, бағалы қағаздарды, цифрлық активтерді, инвестициялық алтынды өңдеу.

Басқа мүліктің игілігі-егер мұндай сыйлықтың бірлігі үшін құны 3,5 млн.теңгеден (1000 АЕК) асатын болса, қалауы бойынша көрсетіледі. Мұндай бағалауды тәуелсіз бағалаушы 2023 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бойынша жүргізуі тиіс.

Жануарлар мен құстарды декларациялау

Активтер мен міндеттемелер туралы декларацияда азаматтар құны бірлігіне 3,5 млн.теңгеден (1000 АЕК) асатын қымбат тұқымды жануарлар мен құстарды өз қалауы бойынша декларациялай алады. Мысалы, асыл тұқымды жылқы, экзотикалық жануар немесе құс.

Өз қажеттіліктерінде өсіру немесе пайдалану үшін жануарлар мен құстарды декларациялаудың қажеті жоқ. Ауыл шаруашылығы және үй жануарлары бойынша мәліметтерді Мемлекеттік кіріс органдары уәкілетті органдардан алады.

Салық органдары шетелдік көздерден түсетін кірістер туралы қалай біледі?

Қаржы министрлігі 2021 жылдан бастап шетелдік банктердегі шоттарға түскен қазақстандық азаматтардың табыстары туралы мәліметтер алады. Бұл мәліметтер Салық істері жөніндегі өзара әкімшілік көмек туралы Конвенция шеңберінде (Страсбург, 1988 жылғы 25 қаңтар) қаржы шоттары туралы ақпаратты автоматты түрде алмасу туралы құзыретті органдардың көпжақты келісіміне (бұдан әрі – CRS) сәйкес келіп түседі.

Жыл сайын 80 елден ақпарат келіп түседі, негізгі елдер - БАӘ, Ұлыбритания, Түркия, Франция және басқалар.

Келіп түскен мәліметтер жеке табыс салығы бойынша салық міндеттемелерін айқындау мақсатында тек қана салықтық әкімшілендіру үшін пайдаланылады.

Декларацияны түзету

Азаматтар кез келген қателерді немесе дәлсіздіктерді Салық кодексінде көзделген талап қою мерзімі шегінде қосымша декларация беру арқылы дербес жоюға құқылы.

Жеке тұлғалардың табысына салықтық бақылау қалай жүргізіледі?

Бастапқыда Автоматты камералдық бақылау – жеке тұлғалардың шығыстарына мониторинг келесідей жүргізіледі:

декларацияның болуы/болмауы тексеріледі;
декларацияда кірістер мен мүлікті көрсетпеу және кірістерді төмендету фактісі анықталады.

Содан кейін камералдық бақылау қорытындылары бойынша бұзушылықтарды жоймаған азаматтарға қатысты салықтық тексеру жүргізіледі.

Ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және деректердің бұзылуына жол бермеу үшін қандай кепілдіктер бар?

Мемлекеттік кірістер комитетінің ақпараттық жүйелері Интернетке шықпай-ақ жабық контурда жұмыс істейді. Бұл салық төлеушілерден алынған барлық мәліметтердің сақталуын қамтамасыз етеді.

Мемлекеттік техникалық қызмет тоқсан сайын Мемлекеттік кірістер комитеті жүйелерінің ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету мониторингін жүргізеді.

Сонымен қатар, декларацияларға әкімшілік және қылмыстық жауапкершілікті қоса алғанда, дербес жауап беретін қызметкерлердің шектеулі тобы қол жеткізе алады.

Жеке тұлғалардың әкімшілік жауапкершілігі

Декларацияны бірінші рет ұсынбағаны үшін ескерту, бір жыл ішінде қайталап бұзғаны үшін – 51 750 теңге (15 АЕК) мөлшерінде айыппұл қарастырылған.

Декларацияда толық емес, анық емес мәліметтерді бірінші рет ұсынғаны үшін – ескерту, бір жыл ішінде қайталап бұзғаны үшін – 10 350 теңге (3 АЕК) мөлшерінде айыппұл (ӘҚБтК 272-бабы).

Салық салу объектілерін жасырғаны үшін жыл ішінде алғаш рет– төленбеген салықтар сомасынан 200% айыппұл, қайталап бұзғаны үшін-300% мөлшерінде айыппұл (ӘҚБтК 275-бабы)

Егер жеке тұлға декларацияны тапсырғысы келмесе және жыл сайын әкімшілік айыппұл төлеуге дайын болса не болады?

2025 жылдан бастап жеке тұлғаның активтері мен міндеттемелері, кірістері мен мүлкі туралы декларацияны ұсынбауы мұндай жеке тұлғаның болмауының растамасы болып есептеледі:

жеке тұлғаның дербес салық салуға жататын табыстары;
мүлікті сатып алу, иеліктен шығару, өтеусіз алу фактісі (ҰК 633-бабы).

Мұндай адам мүлікті сатып алған жағдайда оның құны табыс деп танылады және табыс салығы салынады (ҰК 72-бабы).

Сонымен қатар, салық салу объектілерін жасырғаны үшін төленбеген салықтар сомасынан 200% айыппұл, қайта бұзғаны үшін 300% айыппұл қарастырылған.

Аптаның басты оқиғалары мен пайдалы видеоларды көру үшін YouTube арнамызға жазылыңыз

Б. Жұмаділлә