Босанудан кейінгі күйзеліс кез келген жаңа босанған аналарда пайда болатын жағдай. Егер күйзеліс асқынып кетсе, ана өзін-өзі өлтіруге дейін апаруы мүмкін. Бұған осыған қатысты болған бірнеше оқиға дәлел. Massaget.kz тілшісі психоанализ бағытындағы психолог Ботагөз Тасеменовамен осы тақырыпта сөйлесті.
Босанудан кейінгі күйзелістің алғашқы белгілері қандай?
Оның айтуынша, бұл күйзелістің басталуы және оның кезеңдері әр анада әртүрлі болуы мүмкін.
"Жалпы босанудан кейінгі күйзеліс мына кезеңдер арқылы басталады.
1. Бастапқы кезең (baby blues). Босанудан кейінгі алғашқы бірнеше күнде немесе апталарда көптеген аналар "baby blues" деп аталатын күйді бастан кешеді. Бұл кезеңде жас босанған анада шаршау, көңілсіздік, және құбылмалы көңіл-күй болады. Аталған жағдайлар 2 аптаға дейін созылуы мүмкін және әдетте өздігінен өтеді.
2. Күйзелістің басталуы: Егер "baby blues" 2 аптадан кейін де сақталып, ушыға берсе, онда бұны босанудан кейінгі депрессия деп айтуға болады. Бұл кезеңде анада мына белгілер байқалады: үнемі көңілсіздік немесе үмітсіздік сезімі, қуаныш пен ләззат алудан айырылу, ұйқының бұзылуы (көп ұйықтау немесе ұйқысыздық), тәбеттің өзгеруі (көбейту немесе жоғалту), шаршау мен энергияның жетіспеушілігі, өзін-өзі бағалаудың төмендеуі, баламен байланыс орнатуда қиындықтар, жоғары алаңдаушылық немесе паника шабуылдары.
3. Күйзелістің күшеюі: Егер күйзеліс ұзағырақ уақыт жалғасса, онда бұл босанудан кейінгі депрессияның күшейгенін білдіреді. Бұл кезеңде анада өзін-өзі кінәлау немесе құнсыз сезіну, өзіне немесе балаға зиян келтіру туралы ойлар, өзін-өзі оқшаулау, шешім қабылдауда қиындықтар секілді бірнеше белгілер күшейе түседі", - деді маман.
Маман босанудан кейінгі депрессияның диагностикасы мен емделуі үшін кәсіби көмек қажет екенін атап өтті.
"Атап айтсақ, психотерапия, дәрі-дәрмектер (антидепрессанттар), қолдау беретін топтар немесе кәсіби маманнан кеңес, отбасы мен достардың қолдауы. Осының бәрі анаға жақсы әсер етеді. Емдеу және қалпына келу уақыты әр адамда әртүрлі болуы мүмкін. Бірақ маңыздысы - дер кезінде көмек сұрау және осы кезеңде жалғыз қалмау", - деді ол.
Күйзеліске не әсер етеді?
Босанудан кейінгі депрессияға көптеген факторлар әсер етуі мүмкін.
"Бұл факторлар биологиялық, психологиялық және әлеуметтік болып бөлінеді.
1. Биологиялық факторлар: гормоналды өзгерістер: Босанғаннан кейін ананың денесінде эстроген және прогестерон деңгейлері күрт төмендейді. Бұл гормоналды өзгерістер көңіл-күйдің құбылуына әсер етуі мүмкін. Тұқым қуалаушылық: егер отбасында депрессия немесе басқа да психикалық денсаулық мәселелері болған болса, анада күйзелістің даму қаупі жоғарылайды. Мысалы, жас босанған ананың анасы да босанған кезде депрессия болса, бұл күйді қызы да өткеруі мүмкін. Жүктілік және босану қиындықтары: жүкті кезіндегі немесе босану кезіндегі қиындықтар, мысалы, кесарь тілігі, ауыр босану немесе баланың денсаулығымен байланысты мәселелер.
2. Психологиялық факторлар: егер ана бұрын депрессия немесе басқа да психикалық денсаулық мәселелерімен күрескен болса, босанудан кейінгі күйзелістің даму қаупі жоғарылайды. Күйзеліс және алаңдаушылық та өз әсерін тигізеді. Егер ана өзін бала күтімінде жеткілікті тәжірибесі жоқ деп сезінсе, бұл оның өзіне деген сенімділігін төмендетуі мүмкін. Сонымен қатар әлеуметтік факторлар да өз әсерін тигізіп жатады. Атап айтсам, қолдаудың жетіспеушілігі, жақындарының, достарының немесе серіктесінен қолдаудың болмауы күйзеліс қаупін арттырады. Тағы бір себеп ретінде қаржылық қиындықтарды айтар едім. Ақшалай мәселелер немесе жұмыссыздық анаға қосымша стресс әкелуі мүмкін. Сондай-ақ, отбасындағы немесе серіктеспен қарым-қатынастағы мәселелер, қатынастардағы қиындықтар да қауіпті күшейтуі мүмкін. Ана өзін қоғамнан оқшауланған немесе жалғыз сезінсе, бұл оның психикалық денсаулығына теріс әсер етуі мүмкін.
3. Физиологиялық факторлар: ұйқының бұзылуы, дене өзгерістері де әсерін тигізеді. Жаңа туған бала ұйқының режимін бұзады, бұл ананың шаршауын және психикалық күйін нашарлатуы мүмкін. Ал босанғаннан кейінгі дене өзгерістері және сыртқы келбетке байланысты мәселелер анаға қосымша психологиялық ауыртпалық әкелуі мүмкін.
4. Өмірде кездесетін түрлі жағдайлар. Мысалы, жақын адамның қайтыс болуы, көшу немесе басқа себептер жас босанған анаға әсер ететін өзгерістер. Бұл факторлар әрбір анада әр түрлі әсер етуі мүмкін. Бірнеше факторлардың бірігуі босанудан кейінгі күйзелістің дамуына ықпал етуі мүмкін. БКД белгілерін байқасаңыз, дереу кәсіби көмекке жүгіну өте маңызды",- деді маман.
Қай кезде дабыл қағу маңызды?
Маманның айтуынша, босанудан кейінгі депрессияның алғашқы белгілерін ерте анықтау өте маңызды.
"Өйткені уақытылы көмек ананың және оның отбасының жағдайын едәуір жақсарта алады. Босанудан кейінгі күйзелістің алғашқы белгілері: үнемі көңілсіздік немесе үмітсіздік сезімі. Егер ана үнемі көңілсіз немесе үмітсіз сезінсе, бұл БКД белгісі болуы мүмкін. Қуаныш пен ләззат алудан айырылу, бұрын ләззат алған іс-әрекеттерге қызығушылықтың жоғалуы, шаршау мен энергияның жетіспеушілігі, тұрақты шаршау сезімі және бір нәрсе жасауға құлқы болмау, ұйқының бұзылуы, көп ұйықтау немесе ұйқысыздық, тәбеттің өзгеруі, тәбеттің жоғалуы немесе артуы, өзін-өзі бағалаудың төмендеуі, өзін құнсыз немесе өзін кінәлі сезіну, жоғары алаңдаушылық, шешім қабылдауда қиындықтар, баланы күтуге деген қызығушылықтың төмендеуі, балаға деген махаббаттың болмауы, балаға күтім жасаудан қашу, әлеуметтік оқшаулану, адамдармен кездесу және сөйлесуден бас тарту, өзін жалғыз сезіну, бас ауруы, асқазан ауруы және басқа да физикалық белгілердің күшеюі", - деп жауап берді маман.
Сондай-ақ, ол күйзеліс кезіндегі қауіпті белгілерді атады.
"Қашан дабыл қағып, көмек көрсету маңызды? Егер бұл белгілер екі аптадан астам уақыт бойы сақталса және жақсару байқалмаса, пнада өзін-өзі өлтіру немесе балаға зиян келтіру туралы ойлар пайда болса, бұл жағдай өте шұғыл көмек қажет етеді. Ана күнделікті тұрмыстық міндеттерді немесе баланы күтуді орындауда үлкен қиындықтар сезінсе. аталған белгілер күшейіп, ананың жалпы жағдайын нашарлатса бірден тиісті мамандарға хабарласып, көмектескен жөн", - деді ол.
Қандай көмек көрсете аламыз?
Босанғаннан кейінгі күйзелісте (депрессияда) жақыныңызға көмек көрсету өте маңызды.
"Егер жоғарыдағы дабыл қағатындай қауіпті белгілерді байқасаңыз анаға көмектесу керек. Қалай көмек бере аламыз? Алдымен психолог немесе психиатр маманмен кеңесу. Кейбір жағдайларда дәрігер антидепрессанттар тағайындауы мүмкін. Бұл дәрілерді қабылдағанда дәрігердің нұсқауларын қатаң сақтау қажет. Сондай-ақ, жақын адамдардың, достардың қолдауы, ананың жалғыз қалмауы өте маңызды.
Анада ұйқының, тамақтанудың және физикалық белсенділіктің дұрыс болуын қамтамасыз ету және соған атсалысқан жөн. Егер сіз немесе сіздің жақыныңыз босанудан кейінгі күйзеліс белгілерін байқаса, дереу кәсіби көмекке жүгіну өте маңызды. Жақсы қолдау және уақытылы көмек ананың және оның отбасының өмірін едәуір жақсарта алады", - деді ол.
Бұдан бөлек күнделікті ананың қасында эмоционалды және практикалық көмек көрсету оның жағдайын едәуір жақсарта алады.
"Атап айтқанда, эмоционалды қолдау маңызды. Жақыныңызды мұқият тыңдаңыз, оның сезімдерін түсінуге тырысыңыз және оны құнсыздандырмаңыз. Эмоционалды қолдау көрсету оның жағдайын жеңілдетуге көмектеседі. Оның сезімдерін, көңіл-күйін және қиындықтарын қабылдап, түсіністік танытыңыз. Сезімдерін ашық айтуға мүмкіндік беріңіз. "Бұл сезімдердің болуы қалыпты" деп айту арқылы оның сезімдерін растаңыз және қолдаңыз. Сондай-ақ, үй шаруасына көмектесу, баланы күту, уақыт табу оның өзіне деген құрметін арттыра түседі. Үйдегі жұмыстарды орындауға көмек көрсетіңіз. Бұл тамақ әзірлеу, тазалау, кір жуу немесе басқа да күнделікті жұмыстар болуы мүмкін. Баланы күтуге көмектесу, мысалы, оны ұйықтату, тамақтандыру немесе серуенге шығару, сол арқылы анаға демалуға және өзін күтуге уақыт берген жөн. Яғни, анаға жеке уақыт табуға көмектесу, демалуға немесе жай ғана өзіне уақыт бөлуге мүмкіндік беру", - деді ол.
Жақыныңызға көмек көрсету барысында есте сақтау қажет нәрселер:
- оның сезімдері мен қажеттіліктерін бірінші орынға қойыңыз;
- өзіңізді де күтіңіз. Егер сіз шаршап немесе күйзелген болсаңыз, жақыныңызға толық көмек көрсете алмайсыз.
- егер жақыныңыз өзіне немесе балаға зиян келтіру туралы ойлары барын айтса, дереу кәсіби көмекке жүгініңіз.
Босанудан кейінгі депрессияда жақындардың қолдауы ананың қалпына келу процесінде үлкен рөл атқарады. Тұрақты қолдау көрсету арқылы анаға өз жағдайын жеңуге және өмірін жақсартуға көмектесесіз.
Жаңалықтарды бәрінен бұрын біліп отырғыңыз келсе, Telegram-арнамызға жазылыңыз!