Сөздер сөйлейді. "Қыналы"

Жиембет жыраудың бір өлеңінде: 

Қыналы бозға мінген ер,
Қыз қалмақты құшқан ер, - деген жолдар бар. Мұндағы қыналы сөзі түсініксіз. Қырғыз тілінің оңтүстік говорында қына деген сөздің бір мағынасы аттың құйрығына таққан әшекейді білдіреді. Сірә, Жиембет жырау тіліндегі қына да сол мағынада болу керек. Сәндікті, барлықты, байлықты білдіру үшін астына мінген атының жал-құйрығын әшекейлеу - бар дәстүр. Осы дәстүрдің бір түрі мал баққан, "ер қанаты - ат" деп келген қазақ, қырғыз халықтарында бір кезде бірдей болса керек. 

Ал Бұхар жырауда кездесетін:

Он саусағы қыналы,
Омырауы жұпарлы, - дегендегі қына сөзі бұдан басқа7 Бұл, сірә, қынай бел, қынау, киімді қынап тігу сөздерімен түбірлес сөз болу керек. Мағынасы "жіңішке, салалы" дегенге саяды. Қазақ тіліндегі қынай бел "жіңішке, талма бел, құмырсқа бел" деген мағынаны білдіретін фразеологизм. Сол сияқты қыналы саусақ та "жіңішке, тартқан сымдай" саусақ болуы әбден ықтимал. Бұл тіркес қыналы бармақ түрінде де келеді. Мысалы жырларда:

Қыналы бармақ, жез тырнақ,
Ақ бетіне салады.

Немесе:

Қыналы бармақ, жез тырнақ,
Күнінде қанға бояйын.

Қыналы бармақ, жез тырнақ деген тұтас фраза көбінесе өлген адамды жоқтау салты үстінде әйелдің өз бетін өзі тырнап қанату ритуалына байланысты айтылады. Бұл - дәстүрлі, образды тіркес, сондықтан тіркес ішіндегі жеке сөздердің мағынасы көмескіленіп, бұл күнде еркін тіркес құрамайтын сөзге айналған деуге болады. 

Рабиға Сыздықтың "Сөздер сөйлейді" кітабынан.