Із зердесі және ұлттық тамыр

Қазақ «Жол атасы – тұяқ (із)» деген. Із – еңбектің нәтижесі. Із – таңба, із – мөр, із – жоқтан жабысқан белгі, із – аяқ-тұяқ, қолдың таңбасы. Ал аңшылар аузында із өте күрделі, өте көп түрленіп айтылатын тақырып. Қазақ аңшылары осы іздерді жаңа із, көне із, ескі із, сары із, ақсақ із, жалғыз із, соқыр із, көп із, сүрдек із, шиыр із, жортқан із, қашқан із, қуған із, қарғыған із, секірген із, аңдыған із, шолған із, ізге түскен із, айналған із, қоршаған із, қорынған із, қайтқан із, жалтарған із, тышқаншылаған із, отырған, жатқан, аунаған із, кескен, қиған із, қос басып жаңылтқан із, жалтарған із, өрмелеген, жығылған, құлаған із, өкше із, маңдай із, сайрап жатқан анық із, көмескі, болымсыз із деп бөліп, іздің 60-тай түріне ат қойған. Ертедегі қазақ өмірінде, әсіресе аңшылық, малшылық, құсшылық, саятшылық кәсіптерінде іздің рөлі ерекше. Әрбір іздің өз алдына мән-мағынасы, мазмұны, ұғымы бар. Сарнап тұрған үндестік заңы. Бұл аңшы мен малшының, саяткер мен жортуылшылардың тілі. Бұл бастауын тым ертеден алып, бүгінге дейін өмір сүріп келген, жалғасып, сабақтасып отырған қасиет. Тіпті қазақ қауымы қоғамдық заңында адамның, мал мен аңның қол-аяғынан түскен таңбаны, мөрді, ізді куәлік ретінде алға тартып, құн алып та отырған. Жоқшы мен аңшы өз көзі, өз сезімталдығы мен ой жүгірту арқылы ізге түсіп, жоғын тапқан. Ізшілдер – көру, есту, есте сақтау, сезіну қуаты, саусақтарының да сезіну қуаты мықтап дамыған адамдар. Тез байқау, тез жорамалдау, тез болжау, тез мөлшерлеу, тез тұжырымдау, тез бағдарлау, тез үкімдеу сияқты жеті аспап ерекшелігі бар.

Ізге түсудің түрі көп. Солардың ішінен аң мен малға қатыстысын қарап көрейік: аңшы түлкінің соңынан түсті десек, ол қалай бет алған, жортып бара ма? Тышқаншылап жүр ме? Қашып бара ма? Қуып бара ма? Осының бәрін сол түлкінің қарға түскен ізіндегі қимыл-әрекетінен, аяқ басып адым алуынан, секіріп қарғуынан-ақ байқайды.

(Жалғасы бар)

Дайындаған: Мейіржан Әуелханұлы

Сурет: baq.kz