"Адам бойындағы бағалауға лайық қасиет – ақыл емес. Қайта сол ақылды басқаратын қасиеттер: мінез, жүрек, мейірімділік, таза ой" деген орыстың әйгілі жазушысы Федор Достоевскийдің керемет сөзі бар. Сіз адамның қай қасиетін ерекше бағалар едіңіз? Жақсылыққа жаны құмар, аузын ашса жүрегі көрінетін, инабатты, ибалы жанның бойында айтуға тұрарлық қандай қасиеттер болуы мүмкін? Осы жөнінде ой өрбітсек.
Адамгершілік дерсіз. Адамгершілігі мол адам деп қиналғанда, басыңызға қиын жағдай туғанда қасыңыздан табыла білетін, өзгелерден өзін жоғары санамайтын, үлкенмен де, кішімен де жақсы қарым-қатынас жасай алатын адамды айтамыз. Адалдық жүрген жерде адамдық жүреді. Сайып келгенде адамгершіліктің өзі мінез, жүрек, мейірімділік пен таза ойдан бастау алады.
Тазалық дерсіз. Тазалықтың екі жағы бар, бірі – тән тазалығы, екіншісі – жан тазалығы. Тән тазалығын былай қойғанда, жаны таза адам деп ешкімге жамандық ойламайтын, бөтен ойы жоқ, ниеті ақ, пейілі кең, әр нәрсеге адалдықтың көзімен қарайтын, қиянатсыз адамды танимыз. Бұл тазалықтың ар жағында мінез, жүрек, мейірімділік пен таза ой жатқанын білесіз бе?
Қарапайымдылық дерсіз. Қарапайымдылықтың белгісі адамның өзін өзгелерден артық ұстамау, бәрін бірдей тең дәрежеде көру екені мәлім. Бір сәт ойланып көріңіз, қарапайым жан қалайша мінезге бай, жүрегі кең, мейірімді, таза ойдағы адам болмауы мүмкін?!
Арлылық дерсіз. Ар-ұят адамның ең ізгі қасиеттерінің бірі. «Өлімнен ұят күшті» екенін терең түсінген адам қашан да өз ісіне жауап бере алады. Намысшыл, ары биік, ұятты жанды мінезсіз, жүрексіз, мейірімсіз, таза ойдан ада деп айта аламыз ба?
Кеңпейілділік дерсіз. Жаны жомарт, әрқашан адамдарға тек қана жақсылық ойлайтын, қайырымды адамды жақсы көрмейтін кім бар? Кеңпейілді адам кем болмайды. Сараңдық оған тән емес. Ол бар кезде де, жоқ кезде де әрқашан сізбен бірге. Пейілге бай болу үшін мінезге, жүректегі ізгілікке, мейірім мен таза ойға да бай болу қажет.
Түптің түбінде адам бойындағы осынау асыл қасиеттердің өзегінде Достоевский айтқан мінез, жүрек, мейірімділік пен таза ой жататыны сөзсіз. Ендеше, адамды арлы да қарапайым, адамгершілік пен кеңпейілділікке бай ететін осы қасиеттер екенін бір сәт естен шығармаңыз.