С.Жүнісовтің «Заманай мен Аманай» повесіндегі сүйіспеншілік сезімдерінің суреттелуі

Сәкен Нұрмақұлы Жүнісов 1934 жылы 11 ақпанда Көкшетау облысы, Қызылтау ауданы, Кішкенекөл ауылында туған. Қазақстанның Халық жазушысы (1996). Қазақ мемлекеттік университетін бітірген (1957). 1957- 1959 жылдары "Пионер" (қазіргі "Ақ желкен") журналында және 1960-1964 жылдары Қазақ мемлекеттік драма театрында әдебиет бөлімінің меңгерушісі, 1988 жылдан 1991 жылға дейін КСРО Әдеби қоры Қазақ бөлімшесінің директоры, Қазақстан Жазушылар одағының хатшысы болған.

Балаларға арналған алғашқы кітапшасы ("Сонарда") 1959 жылы шықты. Бұдан соң жас жеткіншектер үшін "Әжем мен емші және дәрігер" (1961), "Кімнің мекені жақсы" (1962), "Сақау бәтеңке" (1983), т.б. кітаптары жарық көрді. "Өшпейтін іздер" повесін (1968), "Жапандағы жалғыз үй" романын жазды (1965; орыс тілінде - 1968). "Ақан сері" дилогиясы жарық көрді. "Алғашқы вагон" (1982), "Заманай мен Аманай" (1987) повестерін жазды.

Біз бүгін жазушының "Заманай мен Аманай" повесіне тоқталамыз. Алдымен әңгімеден үзінді келтірейік.

...Бұлардың елден алып шыққан азықтары кеше біткен. Қанша үнемдеп, қысып ұстағанмен, қоржын түбінде қалған бір уыс малтадан басқа тіске басар түгел таусылған. Бір мезгіл ауыздарына салып сорып, шаймен алдарқатқан малта да азайып, енді талғажау етер құрттың өзін соңғы талшық санап, үнемдей бастаған.
Екеуі тағы да біразға дейін үнсіз жатты, күндізгі ұзақ жүрістен талып, өлердей шаршаса да, жаланған аштық ішті бүріп, бұрап, көзге тірелген ұйқы ашылып кетті. Аманай қанша шыдап, бағайын десе де болмады. Орнынан тұрып, қараңғыда сипап іздеп, бас жақтарында жатқан қоржын ішінен екі малта алып, орнына қайта жайғасты да, біреуін аузына салып, екіншісін әжесінің қолына апарды.
- Мә, әже, сенің де қарның ашты ғой.
- Жоқ, жемеймін. Шөл келтіреді, денемде қызу бар, өзің же, балам.
Үңгірге кіргенде тұла бойы құрысып, тоңып, басы зеңіп, қатты ауырлап қалған Балзияның денесі түнге қарай ысып, күйіп, барған сайын қызуы күшейе түсті. Өзінің әбден зорығып титықтаған әлсіздігін сезіп, енді ауырса, қайтып тұра алмасына көзі жеткен әже тілі сөзге келіп тұрғанда немересіне соңғы аманатын айтуға бекінді.
- Аманай, жалғызым - деді Балзия даусы жарықшақтанып.
- О, не әже? – деді солпылдатып малта сорғанын қоя қойып. Аманай әже сөзіне құлақ түрді.
- Бұдан әрі жүруге енді шамам жоқ...... Әл бітті. Осы жерде қалатын шығармын... Егер олай - бұлай боп кетсем, мені қойшы, дәмім таусылған адаммын, осы жерде біреу-міреу тауып алар....
- Неге, әже? Неге қаласың? – Тұла бойы әлде бір қорқыныштан тітіркеніп кеткен Аманайдың аузына басқа сөз түспеді.
- Жаман айтпай, жақсы жоқ, балам, тыңдап ал. Мұқият тыңда. Сөзімді бөлме. Менің сөзімді түгел тыңда ұғып ал.
- Балзия бұл жолы әр сөзін шегелеп, ұғымды етіп жеткізе айтуға тырысып бақты. - Біз соңғы асуға келдік. Бұл асудың арғы жағында, өзіңе талай айтқан Жетісу жері - жалпақ ел бар. Ол - сенің ата мекенің. Алтын бесігің. Оған жетсең, жамандық көрмессің, бағың да, көзің де ашылар. Ендігі тіршілігің сол жерге байланысты. Ол жерде Атымтай атаңның, бүкіл ел - бабаңның зираты, белгісі жатыр. Оған жететін бұдан әрі екі жол бар. Қолайлысы - төте жол. Ол бағана өзіңе көрсеткен биік шыңның бауырындағы Қылкөпір дейтін жалғыз аяқ қия соқпақ. Осы арадан күндіз көрсең көрінеді. Соны бетке алып жүре бер. Қия жолдан ассаң ар жағы ылғи еңіс.... Ол жақ бөктерінде малшылар да, аңшылар да кездесіп қалуы мүмкін. Олардан енді қорықпа. Кездесе қалсаң, жайыңды айт. Еліме келе жатырмын де. Әкем аты - Заманай, атам аты - Атымтай дерсің. Қайда барсаң да осы атаңның аты арқылы сенің кім екеніңді ел түсінеді.... Енді бір-ақ күн жүрсең, жетіп те қаларсың. Ит - құстан сақ бол.... Не көрсең де енді еліңмен бірге көр. Ертең ер жеткенде бәрін ұғасың. Әзірше.... жолың болсын.... Енді дорбаңдағы малтаны екі қалтаңа бөліп салып ал.
- Аманай әже сөзін түгел ұқпаса да, алыстан мұнартқан сағымдай, әлде бір жұмбақ тіршілікті сезетін сияқты. Бірақ жалғыз кету, әжені тастап кету дегенді мүлдем түсінбейді. Бұлай болар деп тіпті осы жарты ай бойғы жол үстінде әсте ойлап көрген емес. Ойласа да түсінбес еді.
- Әже мен сенсіз ешқайда бармаймын,- деді әлден уақытта Аманай даусы бұзылып, жыларманға келіп.
- Мен енді жүре алмаймын дедім ғой. Мені аясаң, алдағы елге тез жет. Қайтып келіп мені алып кетерсің, әйтпесе екеуміз де осы үңгірде мәңгі қаламыз.... Түсін мұны, Аманай сен енді Атымтай ұрпағынан жалғыз азаматсың. Қорықпа. Жол жүруді үйрендің ғой...
Бұдан әрі екеуі де ұзақ үнсіз жатты. Аманай ішін бұраған аштығын да ұмытқан тәрізді. Басына келген неше бір шым-шытырық ойдың жетегінде, көп уақытқа дейін ұйқылы-ояу Аманай ұйқыға кеткен.

Бұл үзіндіні оқи отырып, туған жер, атамекен әр адамның тағдырын құрайтынын түсінеміз. Тек одан барлық алғаныңды көңіл сүзгісінен өткізіп, бал жинаған арадай жүрегіңе құя білуің шарт деген ойға келесің.
Туған жерді сүю дегеніміз өмір бақи өз жеріңде байланып қалу емес. Әлемге назар аудармай табандап отырып алсақ, ақпайтын көл секілді өз-өзімізбен тұйықталып, әлемдік даму мен өркениеттен құралақан қалар едік.
Десе де, жер шарының қай ендігі, экватордың қай белдеуінде жүрсең де, қайта соғар, сағынышыңды басар темірқазығың - туған жер атты ұлы ұғым біреу. Сонымен рухани байланысыңды үзбесең ғана айдарыңнан жел еспек. Өйткені өзге топырақ, өзге ауа, өзге су оның орнын толтыра алмақ емес.

Сәкен Жүнісовтың «Заманай мен Аманай» повесінде туған жерге деген перзенттік махаббат пен Отанға деген сүйіспеншілік керемет суреттелген. Повестің бізге берер тәрбиесі, тағылымы көп. Балалардың бойындағы патриоттық сезімді оятып, Отанға деген сүйіспеншілікті арттырады. Осындай шығармалар арқылы ертеңге еге болар ұлтжанды ұрпақтар көбейеді.

Сурет: sakenzhunisov.ucoz.com