Осыдан дәл 46 жыл бұрын, яғни 1971 жылдың 27 мамырында футбол әлемнің жарық жұлдызы, даңқты қақпашы Лев Яшин үлкен спортпен қош айтысты. Осы оқиғаға орай Мәскеудегі қазіргі кезде «Лужники» деп аталатын бұрынғы В. Ленин стадионында «Динамо» клубы мен әлем құрамасы арасында жолдастық матч ұйымдастырылды. Бәсекені тамашалау үшін стадионға 103 мың көрермен жиналды. Бұл кездесу 2:2 есебімен тең аяқталды. Ойынның 52-минутында «Динамоның» қақпашылары алмасты. Жасыл алаңға Яшиннің орнына Владимир Пильгуй шықты. Атағы жер жарған қақпашы қолын бұлғап, жиналған қауымға ізет көрсеткен сәтте сан миллион жанкүйер көзіне жас алған еді…
Лев Яшиннің жүріп өткен жолы жарқын жеңістерге толы, 1929 жылдың қоңыр күзінде Мәскеу қаласындағы қарапайым отбасында шыр етіп дүниеге келген шақалақ уақыт оза өз дәуірінің теңдессіз тұлғаларының біріне айналды. Ұлы Отан соғысы басталғанда Яшиннің отбасы Ульяновск қаласына қоныс аударып, сол жерде еңбек етті. Лев те бала кезінен қара жұмысқа жегіліп, Одақтың әр қиырынан пойызбен жеткен зауыт қондырғыларын тиеді. 16 жасында ол «Ұлы Отан соғысы кезіндегі ерен еңбегі үшін» медалімен марапатталды.
Мәскеуге оралғаннан кейін Лев футболмен қатар, шайбалы хоккеймен де шұғылданды. Бұл ретте де ол несібесіз емес. 1950-1953 жылдар аралығында Яшин мұз айдынында еркін ойқастап, КСРО кубогын жеңіп алды. Одақ біріншілігінде қола медальді иеленді. 1954 жылы оның есімі әлем чемпионатына аттануға тиіс үміткерлердің бірі ретінде аталды. Алайда аңсары футболға ауған жігіт хоккеймен қош айтысты.
Футболшы ретінде Лев Яшиннің қандай белестерді бағындырғанын барша жұрт жақсы біледі. Сол себепті, барлық атақ-даңқын тізбектемей-ақ, солардың ең негізгілеріне тоқталсақ та жеткілікті деп ойлаймыз. Сонымен, ересектер арасындағы өзінің спорттық карьерасын болашақ жұлдыз 1950 жылы Мәскеудің «Динамосында» бастап, 1971 жылы дәл сол командада аяқтады. 20 жылдан аса уақыт аралығында 326 мәрте жасыл алаңға шығып, өз қақпасына 240 гол жіберіп алды. «Динамоның» сапында Лев КСРО-ның 5 дүркін чемпионы, 5 дүркін күміс және 1 мәрте қола жүлдегері атанды. Одақ кубогы жолындағы жарыста үш рет дара шықты.
1956 жылы КСРО құрамасы сапында Мельбурнде алауы тұтанған Олимпиада ойындарына қатысты. Сол жарыста Кеңес Одағы құрамасы бас жүлдені олжалағаны белгілі. Сол команданың осындай орасан зор табыс-қа жетуіне Яшин сүбелі үлес қосты. 1960 жылы Еуропа чемпионы атанып, 1964 жылы құрлық біріншілігінде күміс медальді мойнына ілді. 1966 жылы Англияда өткен әлем чемпионатында КСРО футболшылары төртінші орынға табан тіреген еді. Сол жұлдызды команданың сапында айтулы қақпашы да өнер көрсетті. Барлығы Одақтың құрамында 74 кездесу өткізген Лев өз қақпасына 70 гол жіберді.
Жекелеген аталымдар бойынша да Яшиннің жеңіп алған жүлделері жетерлік. Тарқатып айтсақ, ол 11 мәрте КСРО-ның ең үздік қақпашысы атанып, 16 рет теңдессіз 33 футболшының қатарына енді. Еуропа біріншілігінің қорытындысы бойынша екі рет символикалық құрамаға қабылданса, үш мәрте жыл қақпашысы атанды. Өзінің спорттық жолындағы ең зор атаққа Лев 1963 жылы қол жеткізді. Мәскеудің «Динамосының» ойыншысы қарт құрлықтың ең үздік футболшысына тиесілі «Алтын допты» иеленді. Егер тарихқа жүгінсек, Яшинге дейін де, одан кейін де бірде-бір қақпашыға ондай атақ бұйырмаған екен. Сонымен қатар КСРО футбол тарихында «Алтын допты» иеленген небәрі үш аяқ доп шебері ғана бар екенін де естен шығармайық. Лев Яшиннен бөлек, ондай атақ Украина футбол мектебінің түлектері – Олег Блохин (1975 жылы) мен Игорь Белановқа (1986 жылы) бұйырды.
Мемлекет тарапынан да Яшиннің еңбегі лайықты бағасын алды. Өзгелерін айтпағанда, Ленин және Еңбек Қызыл Ту ордендерімен екі реттен марапатталды. 1990 жылы Социалистік Еңбек Ері атанды. ХХ ғасырдың әлемнің ең үздік қақпашысы және КСРО футболындағы теңдессіз теңбіл доп шебері атағы да дәл осы азаматқа тиесілі.
Лев Яшиннің өзге де рекордтық көрсеткіштеріне таңданбау мүмкін емес. Өзі қатысқан барлық жарыстарды қоса алғанда ол 480 рет өз қақпасына бірде-бір гол жібермеген екен. КСРО чемпионатындағы көрсеткіші – 207 матч. КСРО құрамасы сапындағы көрсеткіші – 30 матч. 150 рет 11 метрлік пенальтиді қайтарды. 22 маусым бойы бір ғана Мәскеудің «Динамо» клубында ойнады. Міне, осылай тізбектей берсек, талай таңдай қағарлық көрсеткіштер көз алдымызға келеді.
2002 жылы ФИФА-ның ресми сайтында әр жылдары жасыл алаңда жасындай жарқыраған футболшылар арасынан әлем құрамасын анықтау мақсатында сауалнама жүргізілді. Оған осы спорт түрінің басы-қасында жүрген лауазымды тұлғалар, майталман мамандар, білікті бапкерлер, БАҚ өкілдері, тіптен қарапайым жанкүйерлер де қатысты. Сол сауалнаманың нәтижесі төмендегідей болды:
Қақпашы – Лев Яшин (КСРО). Қорғаушылар – Паоло Мальдини (Италия), Франц Беккенбауэр (ГФР), Роберто Карлос (Бразилия). Жартылай қорғаушылар – Диего Марадона (Аргентина), Зинедин Зидан (Франция), Роберто Баджо (Италия), Мишель Платини (Франция). Шабуылшылар – Йохан Кройфф (Голландия), Пеле (Бразилия) және Ромарио (Бразилия).
1971 жылдың 27 мамырында Лев Яшиннің үлкен спортпен қош айтысу құрметіне ұйымдастырылған матчқа әлемнің әр қиырынан теңбіл доптың теңдессіз шеберлері көптеп келді. Олардың арасында Эйсебио, Бобби Чарльтон, Герд Мюллер, Йозеф Сабо, Эдуард Малофеев, Слава Метревели және тағы басқа жұлдыздар бар. Осылайша,
41 жасында даңқты қақпашының спорттық карьерасы аяқталды. Кейіннен жаттықтырушы бо-лып, осы сала төңірегінде түрлі қызметтер атқарды.
1990 жылдың 20 наурызында Лев Иванович 62 жасқа қараған шағында қайтыс болды. Өздерінің кумирімен қоштасуға халық көптеп келді. Солардың қатарында билік басындағы азаматтар мен түрлі деңгейдегі лауазымды тұлғалардан бастап, қарапайым халыққа дейін болды. Еңкейген қариялардан бастап, жас жеткіншектерге дейін әйгілі қақпашыны соңғы сапарға шығарып салды. Даңқты Яшин Мәскеудегі Ваганьков зиратында жерленді.
ПЕЛЕ (Бразилия):
– Қақпаның алдына келгенде менің мүлт кеткен кездерім сирек. Бірақ қақпада Яшин тұрғанда, біраз әбігерге түсетінім рас. Себебі, ол доптың қай жаққа қарай бағытталатынын ішкі түйсігімен сезетін. Сондықтан да маған допты бар күшіммен тебуден басқа амал қалмайтын.
ЭЙСЕЙБИО (Португалия):
– 1966 жылғы әлем чемпионатының қола жүлдесі үшін кездесуде КСРО құрамасының қақпасына пенальти белгіленді. 11 метрлік нүктеге жақындаған сәтте Яшин «Қай жаққа тебесің?» деп сұрады. Мен «оң жақ бұрышқа» дедім. Бұл – шын сөзім еді. Неге олай істедіңіз дейсіз ғой? Өйткені екеуміз бұрыннан доспыз. Әрі әлемнің ең үздік қақпашысы бағытты біле тұра оны кері қайтара алмаса, менің мәртебемнің асқаны ғой. Айтқандай-ақ, оң жақ бұрышқа тептім. Лев жан ұшыра секіргенімен, допқа тосқауыл бола алған жоқ. Зымыраған «снаряд» қақпашының қолын сырып өтіп, діттеген жерге жетті. Яшинге қарасам, түнеріп кетіпті. Қасына бардым да: «Біз – доспыз. Бірақ сен – қақпашысың, мен шабуылшымын. Екеуміздің міндетіміз екі бөлек. Сен қақпаны қорғауға тиіссің. Менің міндетім – гол соғу. Сондықтан да маған ренжіме, досым!», – деп Лев Яшинді жұбатқандай болдым.
Франц БЕККЕНБАУЭР (Германия):
– Яшин – тек әйгілі қақпашы ғана емес, атағы жер жарған футболшы. 1966 жылы Англия-
да өткен әлем чемпионатының жартылай финалында мен оның қақпасына гол соққанымды ерекше шаттықпен еске аламын. Лев досым доптың бағытын дәл тапты. Бірақ құйындай жүйткіген допқа қолы сәл ғана жетпей қалды. Сол кезде менің қуанышымда шек болған жоқ.
Сандро МАЦЦОЛА (Италия):
– Маған әркез қақпа кіп-кішкентай, ал Яшин еңгезердей болып көрінетін. Допты нысананың қай жағына қарай бағыттайтынымды білмей, әбден қиналатынмын. Даңқты қақпашыға қарсы мен үш рет ойнадым. Үш кездесуде де гол соға алмадым. Тіптен, 11 метрлік нүктеден бағыттаған добым оның оңай олжасына айналды. Шынымды айтсам, Яшинге дейінгі де, Яшиннен кейінгі қақпашылардың бірде-біреуі онымен теңесе алмайды.
Диего МАРАДОНА (Италия):
– Біздің бала кезімізде Яшиннің даңқы дүркіреп тұрған. Біз «Ит арқасы қияда орналасқан Кеңес Одағында бір мықты қақпашы бар екен. Оған даңқы жер жарған Пеленің өзі гол соға алмай қиналады екен» деген сипаттағы әңгімелерді жиі еститінбіз. Кейіннен ол кісімен жүздесудің де реті келді. Ол тек мықты спортшы ғана емес, өресі биік интеллект иесі екеніне де көз жеткіздім.
www.aikyn.kz