Руми: Нағыз адам – басқаларға пайдасы тиген адам

Ұлы парсы ақыны және философы, сопы Жалаладдин Руми 1207 жылы қазiргi Ауғанстанның солтүстiгiндегi Балх қаласында дүниеге келдi. Ж.Румидiң ба­ға жетпес рухани үле­сiн жете таныған ЮНЕСКО ұлы ақынның 800 жылдығына  орай 2007 жылды Халықаралық Руми жылы деп жариялады.

 

Румидiң көп томдық “Мәуснауи поэзиялық  еңбегi – ұлы шығарма. Оның “Диуаны Кебир”, “Фиһи мәфиһ”, “Межалиси Себа” және “Мектубат” еңбектерiн­дегi одалары мен рубаят­тары, қарасөз­дерi, монологтары, шағын әң­гiмелерi, нақыл сөздерi, дүниетанымдық толғаныс-тебiре­нiстерi –   әлеумет­тiк  фило­софия­лық мәнi терең, iзгiлiк­ке, сұлулық пен ақиқат­қа толы дүниелер.

 

Жалаладдин Руми­дiң “Мәснауи” атты шығармасы тек Шығыс халықтарының ғана емес, сонымен қатар бүкiл дүние жүзi халықтарының дүние­танымына, рухани дү­ниелерiне (философия, этика, әдебиет, поэзия) орасан зор ықпал етiп, адам­зат баласының мәдени тұрғыдан өсiп, өркендеу үрдiсiнде өш­пес iз қалдырған туынды. Румидiң досы әрi хатшысы Хусамиддин Челеби оның мықты ең­бектер жазуға өте қа­бiлеттi екенiн дәлелдеп бередi. Өз еркi­мен Ж.Румидiң айт­қанын сөзбе-сөз қағазға түсiрiп отыратынын айтады.

 

Сол кезде Маулана басына ораған сәлде­сiнен он сегiз бәйiт жазылған өлең жолдарын Хусамеддинге ұсынады. Мiне, “Мә­снауи” осылайша дүниеге келедi. Ақын өмiр, тiршiлiк, қарым-қатынас, достық, адалдық, әдiлеттiлiк, махаббат сезiмi туралы жырлайды. Өмiр, өлiм, дү­ниенi жаратушы құдiреттi күш, әлем мен адам арасындағы байланыс, адамға жақ­сылық жасау туралы толғайды.

 

Адамдарды әдiлеттi болуға, жақсылық жасауға шақырады. Ж.Руми “Мә­с­науи” шумақтарын бiр жаққа жолаушылап кетiп бара жатқанда да, тiптi моншада әңгiме-дүкен құрып отырғанда да жазған. Ал Хусамиддин оларды қағаз бетiне тү­сiрiп отырған. Рас, “Мә­с­науи­дың” үзiлiп қалған кездерi де бол­ған. Хусамиддин Челе­би­­дiң әйелi қайтыс болғанда екi жылдай қағаз бетiне түсiрiл­ген жоқ. Тек 1264 жылдан бастап қайта жазыла бас­тайды. “Мәснауидың” әр хикаясының белгiлi бiр аятты немесе белгiлi бiр хадистi түсiндiру үшiн баян­далғанын бай­қауға болады.

 

Ж.Руми: “Мен сiз­дер­ге iштей және ашық түрде тамақты аз жеудi, аз ұйықтауды, аз сөйлеудi, күнә­ларыңнан арылуды, әрдайым нәп­сiқұмар­лықтан қашық жүрудi, қиыншылық пен азапқа шыдауды, надандардан аулақ, ал әдептi және оқыған адамдармен дос болуды өсиет етемiн. Өйткенi нағыз адам – бас­қаларға пайдасы тиген адам. Сөздiң жақсысы қысқа әрi мәндi болады”,– дейдi. Сонымен бiрге ұлы философ: “Егер сен дұшпаныңды қадiрлегiң келсе, сонымен қатао дұшпаныңның да сенi жақсы көруiн тiлесең, қырық күн оның жақсылығын айт. Ол дұшпаның саған дос болады: өйткенi қөңiлден тiлге жол болғаны сияқты, тiлден де көңiлге жол болады. Тандыр қаншалықты ыс­тық болса, соншалықты нан дәмдi пiсiрiледi. Суық болса нан пiс­пейдi” дейдi. Ж.Румидiң тәм­сiл­дерi әлi күнге дейiн мәнiн жойған жоқ.

 

Ж.Руми 1273 жылы Кония қаласында  дүниеден өттi. Хазiреттi жерлеу, оған жаназа шығару кезiнде Кония жұрты түгел егiледi. Ертемен Ж.Румидi жерлеуге шық­қан жаназашылар тобы кешке жақын ғана мазаратқа жетедi. Ке­сенесi өз өсиетi бойынша биiк жерге соғылады. Ж.Румидiң кесенесi қа­сиеттi орынға айналғаны сонша, қажылыққа баратындар Арабияға кетпестен бұрын Конияға келiп, осы кесенеге келiп мiн­деттi түрде зиярат етедi.