"Осы әңгімені сондай жақсы көремін. Жақсы көретінім автор айтарын төгіп-шашпай, өте жинақы жеткізген. Шеберлік деген осы болса керек. Енді бір жағынан бұл әңгіме адамзат қоғамының жинақы көрінісін беріп тұрғандай. Автор бір шеңбер сызған, бірақ, түсінген жанған ол өте үлкен шеңбер, адамзат бүгінге дейінгі талғам-түсінігімен осы шеңберден шыға алмайды-ау шамасы..."
Ардақ Нұрғазыұлы
Ұрлық
Бұрын бір ел болыпты, халқы шетінен баукеспе ұры екен. Қас қарайса болды қолдарына құлып ашар сайман көтеріп көршісінің есігін аңдиды екен. Ұрылар таң саз бергенде үйіне оралса, өзінің үйін де біреулер үптеп кетеді екен.
Ұрылар елі осылайша бақытты өмір кешіп жатыпты. Бақытты сезінетіні — біріншісі екіншісінің үйіне түссе, екіншісі үшіншісінің үйіне түседі. Осылай жалғаса беріп, соңғы біреуі ең алғашқы ұрының үйін тонайды екен. Жұрттың бәрі ұрлықпен күн өткізгендіктен көңілдері көтеріңкі, қарындары тоқ болыпты. Бұл елде кәсіпкерліктің өзі бірін-бірі алдаған алаяқтықта жататын. Елдің үкіметі адам ойына кірмейтін айла-амал тауып, халқын алдауға бейім болса, халықтың ойлайтыны күн құрғатпай үкіметті қайтып сындырып, көбірек пайда түсірсем деген ой болады. Содан да, бұл ел бай, кедей дегенді білмейді екен. Жұрты мамыражай тірлік кешіпті.
Бір күні не іздеп келгенін кім білсін, осы елге адал бір кісі келіп, қоныс тебеді. Әлгі адам келген күні кешке сыртқа шықпай, өз үйінде кітап оқумен өткізеді. Қараңғы түсе баспалап келген ұрылар шамы жанып тұрған үйден адамды көреді де, бұл қалай болып қалды деп, маңдайы тасқа тиіп, өз жөндеріне кетеді. Осылайша біраз уақыт өтеді. Енді жұрт әлгі жаңа келген адамға ренжи бастайды. Бір соның кесірінен құтымыз қашатын болды. Үйінде мыжылып отырып алғандықтан, арамызда біреуміз ұрлықтан қағылдық, ертесі аш қалатын болдық деседі.
Адал адам ақыры жұрт тілегіне қайшы келе алмайды. Содан ол да кеш бата үйінен кетіп, таң ата оралып жүреді, тек, жұрт сияқты ұрлыққа бармайды. Ол түнді өзен жағасында аспандағы айға, ағып жатқан суға назар салып, көпір үстінде өткізіп жүреді. Таңертең үйіне оралса, ұрылар керек-жарағын алып кеткен болып шығады.
Көп өтпей әлгі адал адам тақыр кедейге айнала бастайды. Ұрылар оның үйінде сынық бұрау қалдырмай тонап кетеді. Жұрт арасында күбір-сыбыр көбейеді. Өйткені, қалада бір отбасы біреудің дүниесін ұрлап келсе, оның үйінен ештеме жоғалмаған болып шығады. Уақыт өте келе өзгелерді ұрлаған, бірақ, өзі ұрлатпаған отбасы байға айналады. Содан ол ұрлықты қояды. Онымен тынбайды, адал адамның үйіне ұрлыққа түскен ұры ештеме іліктіре алмай, кедейлене бастайды.
Байығандар адал адам сияқты түнде табиғатты тамашалап көпір үстінде жүруді әдетке айналдырады. Жүре келе қала халқы бай, кедей болып жіктеледі. Байығандар өздері ұрлық істемегенімен, ұрлық істемесе көп өтпей кедей болып қалатынын біледі де, кедейлерді жалдап өздерінің орнына ұрлыққа сала бастайды. Осылайша байығандар одан әрі байып, кедейлер баяғысынан бетер кедейлене береді.
Біре-бірте байлар өздері ұрлауды да, өзгелерді ұрлыққа жалдауды да қажет етпейтін болады. Бірақ, байлығын ұрылардан қоруды ойлай бастайды. Содан, ақылдаса келіп, сақшы жиып, түрме салады.
Арада біраз жыл өткенде әлгі қаланың тұрғындары «ұрлық» деген сөзді тіпті ауызға алмайтын болған. Бәрі ұры болса да, енді «бай», «кедейміз» деседі екен.
Сонда өзгермеген баяғы адал адам екен. Бірақ, ол да ұзамай өмірден өтіпті. Елдің айтуына қарағанда аштан өліпті.
Итало Кальвино, итальян жазушысы
Аударған: Ардақ Нұрғазыұлы