Әмірхан Балқыбек. Санасы нұрланған адам туралы аңыз (Жалғасы)

Басы

Будданың дүниеге əртүрлi бейнеде келген туылуларынан сыр шертетiн аңыздар мен мысалдар буддизм əдебиетiнде жатақ деп аталады. Жатақтарда Будда маймыл, сиыр, марал, қоян, тасбақа, пiл, əулие, тақуа, мейiрiмдi патша, данагөй патшазада сипаттарында көрiнiс бередi. Олардың бəрiнде де ол даулы мəселелерден жеңiмпаз болып шығып отырады. Маймылдар көсемi ретiнде су иесi албастыны алдап жыққан да, сайрауық шымшықтардың басшысы ретiнде аңшының ауынан құтылудың амалын тапқан да, көршiлесiмен ақша тiгiп бəс ойнаған аңғал иесiне екi мың рупий табыс тауып берген ақылды сиыр да, бəрi-бəрi осы Будданың өзi. Қарап отырсаңыз, қайсы болмасын жақсылықтың жеңiсiмен аяқталатын ертегi-мысалдардың бəрiн де «Будда бiрде дүниеге келгенде» деген қайырма əлқиссамен бастай беруге болатын секiлдi.

Ендi «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» жырына қайта оралайық. Дəлiрек айтқанда, жырдың алғашқы түпнұсқасының соңы қалай аяқталуы мүмкiн деген мəселеге. Егер жырды алғаш жырлаған ақын шынымен буддашыл болған болса, ол жырды былай түйiндеген болуы əбден мүмкiн: Қозы өлген соң Баян сұлу да оның артында жалғыз қалуды жөн көрмедi. Жаратқан иеден келесi өмiрлерiнде екеуiн қайтадан бiрге, тағы да ғашықтар ретiнде дүниеге келтiруiн сұрады да өзiне-өзi қол салды. Бұл жолы фəни жалғандағы тiршiлiктерi қасiретпен аяқталған екi мұңлық ғашықты халық ұзақ жоқтап жылаған. Ел ақсақалдары ақыры екеуiн бiр жерге жерлеуге ұйғарысты. Ендiгi өмiрлерiнде олардың қосылып, барлық мұрат-мақсаттарына жететiндiгiне үмiт бiлдiрiстi. Мына белқұда болып жатқан екi кiсiнiң ұлы мен қызы, бəлкiм дүниеге қайта келген сол Қозы Көрпеш пен Баян сұлу болар. Олай болса, олардың болашағы жарқын болуын тiлейiк».

Мiне, бiздiң шамалауымызда шабытты шақырар той үстiнде жырланатын мəңгiлiк махаббат дастаны осылай түйiнделген. Оның осы тұрысында жапон əлде қытай ертегiсiн еске түсiретiнi де рас. Жəне бұлай болуына ол елдерге де жетiп, ұлттық дүниетанымына айналып кеткен буддизм мен оның мифологиясы себепшi екендiгi де жасырын емес. Қалай дегенмен де ана дүниеге барғанда бiрiн-бiрi тани алмай қамығып жүрген Лермонтовтың христиан ғашықтарының хикаясынан анағұрлым оптимистiк əуенде аяқталатын мұндай туындыға əбден қол соғуға болатындай. Өйткенi, қолдан келiп жатса, келесi бiр дүниеге келулерiнде болса да, ғашықтардың өзара қосылуына мүмкiндiк жасап бергеннен артық не бар дейсiң. Мұны, бiздiңше, жырдың алғашқы авторы да өте жақсы бiлген. Солай, түпнұсқа «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» жыры өз кейiпкерлерi мен оны алғаш жырлаған ақынның дiни сенiмдерiне ешқандай қайшы келмейтiн-дi. Əрине, бiздiкi жорамал болжам ғана. Ол жорамалға сену, сенбеу оқырманның өз еркiнде. Ең бастысы, Ұлы Даланың елiмiз мəңгi мекен етер осы бұрышында бiр кездерi атақты төрт дiннiң бiрi ретiнде саналатын буддизмнiң де бiр қонақтап кеткенiн қисаптан шығарып тастамасақ болғаны.

Дайындаған: Мейіржан Әуелханұлы

сурет: dazan.spb.ru