Гендегі қателікті жою мүмкіндігі

Ген инженериясы адамға бұрын кездеспеген ағзаларды жасақтаумен қатар, генетикалық ауруларды жоюға мүмкіндік береді. Дегенмен, ген инженериясының жеткен жетістігі әзірге ауыз толтырып айтарлықтай жоғары емес. Өйткені CRISPR/Cas9 технологиясы әлі күнге дейін оң көрсеткішке қол жеткізе қойған жоқ. 

CRISPR/Cas9 жүйесі — ДНҚ-қайшылар. Бұл технологияны ген инженериясы саласындағы революция ретінде қарастырады. Оның көмегі арқылы адам геномін өңдей алады: олардың қауіпті мутация үрдісі жүріп жатқан бөлігін алып тастап, тұқым қуалайтын түрлі аурулардың тасымалдушысынан құтылуға болады.

CRISPR/Cas9 технологиясы ғалымдардың қолынан емес, табиғаттың әсерінен дүниеге келді. Бұл бактериялардың ағзасында өмір сүріп, бактериофагтармен қатар, өзге паразиттермен күресетін молекулярлы механизм. Яғни, адам денесіне түскен инфекциямен күресетін иммунитет жүйесінің негізігі қызметіне сәйкес жұмыс істейді. CRISPR — ДНҚ-ның ерекше бөлімі. Олардың құрамында бір кездері тегінде кездескен, бірақ, күшті қорғаныс жүйесі нәтижесінде жарыққа шықпаған ДНҚ-вирустардың кішкентай бөлігі орналасады.  Бұл бөліктер спейсер деп аталады.

CRISPR қалай жұмыс жасайды?
Бактериофаг бактерияның ішіне түскен сәтте, crРНҚ деп аталатын спейсер шаблоны түзіледі. Түзілген РНҚ тізбегі Cas9 нәруызымен бірігіп, вирусты ДНҚ-ны кесіп тастайды. Дегенмен, оны жүзеге асыру үшін  алдымен crРНҚ өзіне сәкес келетін вирусты ДНҚ бөлігін табуы тиіс. Кейін, Cas9 өзге тараптан келген нуклейн қышқылын жойып жібереді.

CRISPR несімен ерекшеленеді?
Бұл технологиялар ғалымдарды дәлдігімен қызықтырған болатын. «Антивирусты» жүйе үшін маңызды қызмет – миллиондаған тізбектің арасынан вирусты ДНҚ анықтап, оған қарсы шабуыл жасай білу. Бастысы, оны өз геномімен шатастырып алмау. Табиғатта бактерияның бұл қызметі эволюция нәтижесінде жетіліп, адамның генінде де өзгерістер бола алатынын көрсеткендей.

CRISPR негізгі міндеті қандай?
Генді бұзбай, тізбектегі біртектілік қалыпты сақтай отырып,  ағзаның мінсіз қалыптасуын қамтамасыз ету – технолгияның міндеті. Өйткені, жылдан жылға аурулардың жаңа түрі пайда болып, сипаты өзгеріске ұшырап жатыр. Оның емін табу үшін адамзат тағы бір ғасырын жоғалтады. Ал, бұл технологиялар уақыт пен күшті сақтауға әрі ұрпақтың сау болуына септігін тигізері анық.