АҚШ президентінің әкімшілігі БАҚ-тың Ираннан Ресейге пилотсыз ұшақтар жеткізілгені туралы ақпаратты растады. «Біздің ақпаратымыз бойынша, Ресей тамыз айында Ираннан Mohajer-6 және Shahed сериялы пилотсыз ұшақтарды алған. Біз мұны көріп отырмыз», - деді Ақ үйдің баспасөз хатшысы Карин Жан-Пьер брифингте.
Ираннан Ресейге жіберілген пилотсыз аппараттардың бірінші партиясы туралы бұған дейін америкалық ақпарат құралдары – Washington Post және CNN хабарлаған болатын.
Хабарларға қарағанда, Мохаджер-6, Шахед-129 және Шахед-191 ұшақтары Ресейге 19 тамызда жіберілген.
«Вашингтон пост» газеті ресейлік әскерилер жүргізген алғашқы сынақтар техниканың жұмысында бірқатар кемшіліктерді анықтағанын хабарлады. Газет нақты қандай мәселелерге тап болғанын нақтыламады.
Иранның пилотсыз ұшақтар бағдарламасы 1980 жылдары дами бастағанына қарамастан, елдің үнемі санкцияға ұшырауына байланысты халықаралық сарапшылар шығарылған пилотсыз ұшақтардың көпшілігі шет елдерден келген ұшақтардың көшірмелері деп есептейді.
Сонымен бірге, Кремльдің баспасөз хатшысы Дмитрий Песков сейсенбіде Washington Post жариялаған материалға берген жауабында бұл басылым соңғы уақытта «көптеген жалған жаңалықтар таратып жатқанын» атап өтті.
Мәскеу түбінде өткен «Армия-2022» көрмесінде Мохаджер-6 пилотсыз ұшағы.© Getty Images
Әскери сарапшылар Украинада пилотсыз ұшақтардың өткір тапшылығына тап болған Ресей Иранға бет бұруға мәжбүр болды, өйткені мұндай жабдықты басқа елдерден сатып алу мүмкін емес, ал Ресейдің өзі бұл кластағы пилотсыз ұшақтарды жаппай шығаруды бастамағанын сенімді түрде айтады.
Иранның ұшақтары
Шетелдік технологияға қол жеткізудің шектеулілігіне қарамастан, Иран пилотсыз ұшатын аппараттарды шығарумен танымал. Бұл ел ұзақ жылдар бойы халықаралық санкциялар астында өмір сүріп келеді және ирандықтардың мұндай қатаң шарттарда аман қалу тәжірибесі мол.
«Иран 1980 жылдардан бастап өзінің пилотсыз ұшақтар жасау өнеркәсібін дамытып келеді және бұл салаға үлкен мән берді. Сондықтан оларда тактикалық, стратегиялық, барлау және шабуылдайтын ұшақтары бар. Иран санкциялар жағдайында өмір сүруге үйренген, әскери өнеркәсібіне қажетті барлық нәрсеге ие және санкцияларға қарамастан осы саланы дамытты. Барлық кедергілерге қарамастан, одан да күрделірек алыс қашықтықтағы баллистикалық зымырандар мен ядролық жобалар әзірлеп жатыре», - деді израильдік әскери сарапшы Дэвид Гэндельман ВВС-ге берген сұхбатында.
Иран әскери ұшақтарды өз бетінше құрастыра алмайды, бірақ санкциялар кезеңінде шетелдік технологияларды үйреніп, көшірмелерін шығаруды меңгерген. Осылайша, ирандықтар американдық Northrop F-5 ұшағын зерттей отырып, өздерінің жойғыштарын жасап шығарды.
Иран өнеркәсібі монархиядан мұраға қалған әскери авиацияның қосалқы бөлшектерін өндіруде бай тәжірибеге ие. Бұған қоса, Иран санкцияларды айналып өтіп, әртүрлі қосалқы бөлшектер мен бөлшектерді шетелден сатып алуы әбден мүмкін.
Shahed-171 - америкалық RQ-170 Sentinel пилотсызз ұшқышының көшірмесі. Shahed-191 – бұл ұшақтың кішірейтілген нұсқасы. © Getty Images
Иранның отандық пилотсыз ұшақтар бағдарламасы 1988 жылы Иракпен соғыс аяқталғаннан кейін құрылған.
1990 жылдары бұл бағдарлама белсенді түрде әзірленді, ал 2010 жылға қарай Иран тек пилотсыз ұшақтарды өндіруде ғана емес, сонымен қатар оларды қолдануда (негізінен барлау мақсатында) жақсы тәжірибе жинақтады.
Ресей Ираннан қандай ұшақтар алды?
Америкалық әскери пилотсызз ұшақтарды зерттеу орталығы Бард колледжінің мәліметі бойынша, 2019 жылы Иранда бірінші, екінші және үшінші кластарға жататын 179 пилотсыз ұшақ болған.
Бірінші санатқа тактикалық дрондар, квадрокоптер және ұшақтар жатады, екінші және үшінші санаттарға ұшу биіктігіне және ауада болу ұзақтығына қарай (орта биіктікте немесе алыс биіктікте) жіктелетін орташа және ауыр салмақтағы ұшақтар жатады.
Ресейге жеткізілген Мохаджер-6 осы классификация бойынша дрондардың екінші класына жатады. Globalsecurity.Org мәліметінше, алғашқы үлгілерді ирандықтар 1990 жылдардың соңында Ауғанстанда барлау мақсатында пайдаланған. Ол кезде олар да бұл құрылғыларды қару-жарақпен сынап көрді, пилотсызз ұшаққаа РПГ-7 гранатометі орнатылған.
Украина түрік Bayraktar Tb2 пилотсыз ұшқыштарын соғыста сәтті пайдаланып жатыр. © ANADOLU AGENTY
Мохаджер-6 2002 жылы пайда болды және Иран өзінің бірнеше барлау ұшақтарын Хезболлаға берді, топ оны Израильмен қақтығыс кезінде қолдануға тырысты.
Бұл пилотсыз ұшақтың кейінгі нұсқасы, Mohajer-6 өндірісі 2018 жылы басталды және ол Qaem бомбаларын алып жүреді.
Жалпы атауға қарамастан, Shahed-129 және Shahed-191 мүлдем басқа құрылғылар. Бұл олардың прототиптері әртүрлі батыстық пилотсыз ұшақтармен байланысты болуы мүмкін.
Shahed-129 - салыстырмалы түрде ескі құрылғые, 2012 жасалған. Біріккен Корольдіктің Қорғаныс зерттеулері институтының «Таяу Шығыстағы қарулы пилотсыз ұшақтар» атты есебіне сәйкес, ол әйтеуір ирандық инженерлердің қолына түскен Hermes 450 пилотсыз ұшағы туралы израильдік зерттеуге негізделген болуы мүмкін.
Ал Shahed-191 Ирандағы америкалық барлау пилотсыз ұшақтан жасалған.
2011 жылы 4 желтоқсанда Американың RQ-170 Sentinel пилотсыз ұшағы Ауғанстанның батыс бөлігінде, Иранмен шекараға жақын жерде жоғалып кетті, ал бірнеше күннен кейін ол Иран телеарнасында көрсетілді.
АҚШ қорғаныс министрлігінің мәлімдемесіне сәйкес, ол кейбір техникалық ақауға байланысты апатқа ұшыраған. Ирандық әскерилер өздерінің техникасының көмегімен оның бақылауға алып, аппаратты Иран аумағына қондырғандарын айтты.
RQ-170 Sentinel
Осы апаттан кейін Иран Американың пилотсыз ұшағына өте ұқсас Shahed-171 аппаратын жасады. Қазір Тегеран Ресейге жіберіп жатқан Шахед-191 - ирандықтар жасаған американдық RQ-170 әскери техникасының сәл кішірек көшірмесі.
Иран мұндай ақпаратты жария етпегендіктен, ирандық пилотсыз ұшақтардың қаншалықты мінсіз екенін айту қиын.
Бірақ бұл дрондарда кем дегенде қозғалтқыштармен проблемалар болуы мүмкін екені белгілі. 2019 жылы АҚШ қорғаныс барлау департаменті жариялаған «Иранның әскери күші» атты баяндамасында Иранның отандық өндіріс қозғалтқыштарының айтарлықтай табысқа жетпеуіне байланысты Батыс өндірісінің қозғалтқыштары мен басқа компоненттерін пайдалануға мәжбүр болғаны айтылған.
Мохаджер сияқты, Шахед-129 және Шахед-191 жердегі нысандарға соққы беру үшін де қолданыла алады.