Біздің ғаламдағы ерекше ғаламшарлар

Ғалам жұлдыздар, ғаламшарлар мен олардың серіктерінен тұрады. Күннен басқа жұлдыздар бар. Олардың жеке жүйелері де мен ерекшеліктері де бар. Бүгінге дейін даму кезеңінде ашылған ғаламшарлардың арасындағы ең қызықты бесеуін назарға ұсынамыз.

От пен мұзды ғаламшар

NASA / JPL-Caltech

Бұл планетаның аты – Саффар және оны Upsilon Andromeda b деп те атайды. Бұл – Андромеда шоқжұлдызындағы күнге ұқсас жұлдызды айналып өтетін газды алып. Оның үстіне ол өзінің жарық беруші жұлдызына жақын орналасқаны сонша, Жердегі бес күн ол жердегі бір жылмен тең.

Саффар өз осінен айналмайды, сондықтан оның бір жартысында мәңгілік күн, екінші бөлігінде – шексіз түн бар. Жарық бетінде ғаламшардағы температура 1650°C жетеді. Ол жарты бөліктің атмосферасы ыстық ванадий мен титан оксидтерінен, сондай-ақ газ тәрізді силикаттар мен темір бұлттардан тұрады. Қараңғы жағында -230°C аяз. Ғаламшардың өзі көкшіл түсті және Юпитерден 1,36 есе үлкен.

Шыны дауылы

ESA / Hubble

Әлі атау берілмеген, бірақ HD 189733b  индексімен танымал ғаламшар Вульпекула шоқжұлдызында Күн жүйесінен 64,5 жарық жылында орналасқан. Ғаламшар «Отты Юпитерлер» класына жатады. Ол сутектен тұрады және айқын көк түске ие.

Бұл ғаламшардың ерекшелгі – атмосфераның химиялық құрамындағы силикаттардың көп мөлшері. Мұндағы температура 700°С төмен түспейді, желдің жылдамдығы сағатына 8700 шақырымға дейін жетеді. Осыған байланысты силикаттар ыстық шыныға айналады, олар дауылдармен бірге планетаны үздіксіз айналумен болады. Қарапайым сөзбен айтқанда, HD 189733b ғаламшарында көлденеңнен балқыған шыныдан ешқашан тоқтамайтын жаңбыр жауады.

Хтоникалық әлем 

Mark Garlick / University of Warwick

HD 189733b ғаламшары әрдайым өз атмосферасын жоғалтып алады. Температураның тым жоғары болуынан оның газдары космосқа буланып ұшып кетеді, ал ғаламшар болса өзінің салмағын жаймен жоғалта бастайды. Бұл ғаламшардың өзіне ұқсас "туыстары" бар. Оларда өз атмосфераларынан айырылып, кейін тек ядросы қалған.  

Мұндай объектілерді  хтоникалық ("жер асты" дегенді білдіреді) деп атайды. Соның бірі – TOI 849b. Бұл ғаламшар бізден 700 жарық жылында орналасқан. Оның көлемі небәрі Нептун сияқты. Бірақ, атмосферасы жоқ. Бір уақытта TOI 849b Юпитерден де үлкен газды гигант болған, бірақ ыстық ауа әсерінен кішкентай ядросы ғана қалған.

Зырылдауық

Wikimedia Commons

PSR J1719-14b – негізінен кристалды көміртектен тұратын планета. Демек, оның терең аймақтарында теориялық тұрғыдан алғанда, үлкен гауһар тас болуы мүмкін. Бірақ ғалымдар мұны әлі растаған не жоққа шығарған жоқ.

Бірақ белгілі нәрсе: PSR J1719-14b үлкен пульсардың айналасында өте жылдам айналады. Бұл әлем 2,2 сағатта өз жұлдызының айналасында бір айналым жасайды. Пульсардың өзінде минутына 10 000 айналым жасауға уақыт бар. Оның жұлдызының массасы Күннің массасынан бір жарым есе үлкен, ал диаметрі небәрі 20 шақырым.

Көне ғаламшар

NASA / G. Bacon

PSR B1620-26b бейресми түрде "Мафусаил" немесе "Жаратылыс планетасы" деп аталады. Ол екі жұлдыз – пульсар мен ақ ергежейлі жұлдыздың айналасында айналады. Юпитерден 2,6 есе үлкен бұл кәдімгі аспан денесінің басқа газ алыптарынан еш айырмашылығы жоқ сияқты көрінуі мүмкін.

Дегенмен, басты айырмашылығы: Метуселах көне ғаламшар. Бұл планетаның жасы шамамен 12,7 миллиард жыл. Бұл оның ғалам пайда болғаннан кейін шамамен миллиард жылдан кейін пайда болғанын білдіреді. Салыстырмалы түрде айтсақ, біздің Күн жүйесінің жасы небәрі 4,6 миллиард жыл.