Биоценоз туралы түсініктер
Биоценоз туралы түсініктер
Биоценоз — табиғат жағдайлары бірдей жерлерде тіршілік ететін өсімдіктер, жа-нуарлар және микроорганизмдердің жиын-тығы. Биоценоз үғымын алғаш рет неміс зоологы К.Мебиус ұсынды(1871)Өйткені кез келген биоценоз өлі табиғатпен бірлестікте ғана тіршілік етеді. Сондықтан биоценоз кұрам бөліктерінің қолайлы тіршілік ортасы — биотоптардан, яғни тірі организмдердің жиынтығы тіршілік ететін ортадан тұрады. Орта мен бірлестік затпен жөне энергиямен өзара алмасады: тірі организмдер ортадан өздеріне қажетті затты, энергияны алып, оларды қайтадан коршаған ортаға қайтарады. Соның нәтижесіяде биоценоз бен биотоп бірлесіп биогеоценозды құрайды Алғаш рет бұл терминді гылымга 1940 жылы биоценология ғылымының негізін салушы,
көрнекті орыс академигі В.Н.Сукачев енгізді. биогеоценоз—
Ол мынадай күрамбөліктерден түрады: продуценттер, яғни В.Н.Сукачев 1880—1967 түзушілер (жасыл осімдіктер), консументтер немесе түтынушылар (өсімдік)текті жөне жануар текті корекпен коректенетіндер), редуценттер, яғни ыдыратушылар (микроорганизмдер) және өлі табиғаттың қүрамбөліктері. Міне, осы құрамбеліктер арасында үздіксіз қарым-қатынастар, зат және энергия алмасулар жүріп жатады.
Биоценозды зерттейтін ғылым саласы биоценология деп атала-ды. Биогеоценоз — биоценоз бен биотоп жиынтығы ғана емес, табиғаттағы біртұтас және өзінің даму заңдылығы бар күрделі жүйе.
.Биогеоценоз құрылымы: 1 — өсімдіктер; 2 —жануарлар;
3 — микроорганизмдер; 4 — атмосфера; 5 — топырак
Сондыктан табиғаттағы бірлестіктер — кез келген популяциялар мен биотоптардан түратын кіптігірім жануар інінен бастап, мүхиттардың биотасын камтитын бірегей табиғи ке-ңістіктер. Ең үлкен табиғи жүйеге биосфера немесе экосфера жатады. Ол жер шарыныц барлық тірі организмдері мен оның тіршілік ететін физикалык ортасын қамтиды.
Ғылымда "экожүйе" термині биогеоценоз үғымының балама-сы ретінде жиі колданылады. Оны 1935 жылы агылшын ботанигі А.Тенсли енгізді. Шын мәнінде екі үғым да бірдей мағынаны білдіріп, бірін-бірі то-лыктыра түседі.
Биогеоценоз қүрылымы.Биоценоздың өзі фитоценоз (өсімдік), зооценоз (жануар) және микробиоценоздан (микроорганизмдер) құралады.
Биогеоценоз тропиктік сипаты түрғысынан уакыт пен кеністікке байланысты автотрофты жөне гетеротрофты организмдерге жіктеледі. Егер биогеоценоз, кобінесе зерттелетін нысанның күрылымын сипаттаумен шектелсе, ал экожүйе олардың аткаратын функциясын көбірек сипаттайды. Мысалы, экожүйелер: 1) энергия ағынын; 2)қоректіктізбектерді; 3) кеңістік пен уакытка байланысты сан алуандық күрылымын; 4) биогенді элементтер айналымьш; 5) эволюция мен дамуды; 6) баскаруды; 7) күрамбөліктердің карым-катынастарын толык карастырады.
Сондыктан экожүйе — экологияның функциялык. бірлік өлшемі. Қоректік қарым-катынастарды ғылымда биотикалық факторлар деп атайды. Аталған факторлар әр түрлі сипат ала отырып, бір ортада тіршілік ететін
организмдер арасында анык немесе байкаусыз түрде білініп Тенсли (1871-1955 ) отырады. Мысалы , ӨСІМДІК осімдік қоректі организм (фитофаг) үшін ең кажетті рөл атқарғанымен, кезегінде фитофагтар да өсімдіктің өнімділігін кемітіп, Қолайсыз жағдай туғызады. Сол сиякты гүлді осімдіктер үпіін оны тозаңдандыратын аралар, т.б. жөндіктер үлкен рол аткарады. Олар-Дьщ барлығы биоценоз қүрылымының күрделілігін жоне сол Жердегі тіршілік иелерінің бір-біріне тәуелді, паидалы немесе кері өсер етіп, үнемі дамып отыратынын керсетеді.
