Жасушадағы энергия алмасу
Жасушадағы энергия алмасу
І.Амандасу,дәптерлерін тексеру.сабаққа әзірлеу.
ІІ. Клетканың кез келген функциялык қызметі АТФ-тың ыдырап, энергия бөлінуімен қатар жүреді.Секреторлы клеткалардың заттар бөлуі кезінде, көмірсулар мен нәруыздардың синтезделуі кезінде АТФ-тын құрамындағы энергия клетканың барлык кызмет әрекетіне жұмсалады.
Клеткадағы энергияның ауысуын үш кезеңге белуге болады.
І — дайындық кезеңі. Көмірсулардың, майлардың, нәр-уыздардың, нуклеин кышкылдарының ірі молекулалары майда молекулаларға ыдырайды. Крахмалдан глюкоза, майлардан глицерин және май кышкылдары, нәруыздардан аминкышкылдар, нуклеин кышкылдарынан нуклеотидтер түзіледі. Бұл кезенде бөлінтен аз энергия жылу энергиясына айналады.
ІІ — оттексіз кезеңі. Дайындық сатысында түзілген глюкоза, глицерин, жоғары молекулалы органикалық қышқылдар одан әрі ыдырайды.
Глюкозаньщ оттексіз ыдырауы барлык жануарлардың және кейбір микроорганизмдердің клеткаларында жүреді. Осы кезеңде 1 моль глюкоза (180 г) 2 моль сүт қышкылына ыдырағанда 50 000 кал бөлінеді.
ІІІ — оттектің қатысымен жүретін энергиялық алмасу. Одан әрі митохондрияларда ферменттік реакциялар жүреді. Әрбір реакцияның жүруіне арнайы фермент катысады. Олар мито-хондриялардын жарғакшаларында дұрыс қатар түзіл орналасып, оттекпен органикалык молекулаларды (коректік заттар) біртіндеп ыдыратады да, СО2 мен Н2О) . Барлығы екі моль сүт қыш-ң соңына дейін ыдырауы кезінде біртіндеп 650 000 кал энергия бөлінеді. Бұл кезенде 36 молекула АТФ түзіліп, оған ыдырау кезінде бөлінетін энергияның 55%-ы жұмсалады.
Жер бетіндегі барлык организмдер автотрофтар және гетеротрофтар болып екі топқа бөлінеді.
Автотрофты организмдер энергияны пайдаланып, бейорганикалык қосылыстардан органикалық косылыстар түзіп қоректенеді. Оларга кейбір бактериялар мен барлық жасыл есімдіктер жатады. Органикалық заттарды синтездеуіне пайдаланатын Э-ң түріне карай автотрофтар — фототрофтар жөне хемотрофтар болып екі топка бөлінеді. Фототрофтар үшін энергия көзі — 40Н->02+ 2Н2О
фотосинтездін жарык фазасында оттек катысынсыз АДФ пен фосфаттын косылуынан АТФ түзілуіне жұмсалады. Хлоропластарда митохонлдриялармен салыстырғанда 30 есе артық АТФ түзіледі.. Автотрофты организмдер түзілген органикалык заттардын, шамамен, 20%-ымен коректенеді, тыныс алады (фототыныс алады).
Кейбір хлорофилі жоқ бактериялар бейорганикалык заттардын химиялық реакциясынан бөлінген энергияны пайдаланып, органикальщ қосылыстар тузеді. Бүл процесті хемосинтез деп атайды. Автотрофты хемосинтетиктерге нитрификациялаушы бактериялар жатады. Кейбіреулері аммиакты азотты қышкылға (HNO2) дейін тотьщтыру кезіндегі, кейбіреулері азотты кьшщылдьщ азот кышқыльша (HNO3) дейін тотьнуы кезінде бөлінген энергияны пайдаланады. Кейбір хемосинтетиктер екі валентті темірдің үш валентті темірге немесе күкіртті сутектін күкірт қьшщылына дейін тотығуы кезінде бөлінген энергияны синтезделетін заттардын химиялык энергиясьша айналдырады. Хемосинтездеуші бактериялар атмосферадағы азотты фиксагхиялап, ерімейтін минералдарды өсімдіктердін тамырына оңай сіңетін күйіне өкеліп, табиғаттағы зат айналымына қәтысады.
Өздері бейорганикальщ заттардан органикальщ заттар синтез-деп коректене алмайтын организмдер дайын органикалык заттар-ды кабылдайды. Ондай организмдерді гетеротрофты қорек-тенетіндер деп атайды. Оларға бактериялардың көп түрлері, саньфаукұлактар, жануарлар жатады.
