АҚШ-та да қазақ әдебиетін құмарта оқитындар көп
Қазақ әдебиеті, оның дамуы мен тарихы шет мемлекеттерде де Тынық үлкен қызығушылыққа ие болып отыр. Ұлтымыздың мәдениетін, әдебиетін насихаттау келелі іс. Осы орайда елімізді, әдебиетімізді америкалық оқырманға таныстыруды қолға алған АҚШ-тың Колумбия университетінің профессоры Рафис Абазовтың еңбегін ерекше атап өтуімізге болады. Профессор М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтымен бірігіп қазақ ақын-жазушыларының антологиясын шығарды. Ал жуықта Вашингтонда үшінші кітаптың тұсауы кесілді. Тұсаукесерге АҚШ Конгресінің өкілдері, белгілі саясаттанушылар мен әдебиетші ғалымдар қатысып, еңбекке жоғары баға бергенін айта кету керек. Аталмыш еңбектің жаңалығы мен мән-маңызы хақында кітап авторымен әңгімелесудің сәті түсті.
–Сіздіңше, жаңа кітаптың ерекшелігі неде?
–Жалпы, қазақ ақын-жазушыларының антологиясын Мұхтар Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтымен бірігіп шығарып отырмыз. Үшінші кітап – «Summer Evening, Prairie Night, Land of Golden Wheat» деп аталады. Мұнда біз қазақ ақын-жазушыларының экология, туған жердің сұлулығы, әсемдігі, Отанға деген махаббат, қоршаған орта тақырыбына арнаған шығармаларын іріктедік. Алғашқы екі кітабымыз шетел оқырмандарының оң бағасын алды. Үшінші антологияға «Қазақтың бас ақыны» Абайдан бастап бүгінгі ақын-жазушылардың шығармаларын жинақтадық. Бұл еңбек те қазақ елінің дарқан даласы туралы, табиғаты жайында АҚШ-тағы оқырмандарға кеңірек түсінік берді деген ойдамыз. Біз қазақ әдебиеті арқылы адам мен табиғат арасындағы үндестікті көрсетуді мақсат еттік. Бүгінгі Батыс өркениеті Жер-Ана мен аяулы Табиғатқа технократиялық көзбен қараса, ал қазақ елінде табиғат пен адамзат үндестігі алға шығады. Бұл Америка сыншылары мен әдебиеттанушы-ғалымдарын да қызықтырып отырғаны сөзсіз. Қазақ поэзиясының тарихында Абайдың «Күз», «Қыс», «Қансонарда бүркітші шығады аңға» секілді жауһарлары жұлдыздай жарқырап, бұл өлеңдегі ақындық шеберлік өзге де шайырларға жол көрсеткенін жақсы білеміз. Ал Ыбырай Алтынсариннің «Өзен», «Көктем», Жамбыл Жабаевтың «Алатау», «Жаздың әні» атты өлеңдері өз алдына бір мұра. Кешегі Алаш арыстары С.Торайғыров, М.Жұмабаев, С.Сейфуллин, І.Жансүгіров сынды классиктермен қатар, бүгінгі әдебиеттің көрнекті өкілдерінің туындылары Ұлы Дала ерекшелігін, халықтың рухани жан-дүниесін, айшықтап таныта түседі.
Кітап негізінен поэзия және проза деп аталатын екі бөлімнен тұрады. Үшінші бөлімді шығармаларда пайдаланылған байырғы сөздерге арналған түсіндірме сөздікке арнадық.
–Табиғат пен адам арасындағы үндестік тақырыбын таңдауларыңызға не түрткі болды?
–Табиғат пен адамның үндестігі қазақ қаламгерлерінің негізгі тақырыптарының бірі деуімізіге болады. Бұл орайда қазақ прозасында Мұхтар Әуезов жасаған қайталанбас эстетикалық әлем – адамзат мұрасы. Мысалы, «Көксеректегі» адам мен қасқырдың байланысы Дж.Лондон мен У.Фолкнер шығармаларымен үндес, сарындас бола тұра, қазақ жазушысы ұлттық ортаның ерекшелігі мен оның суретін керемет дәлдікпен бере алған. Сондықтан осындай ерекшеліктерді әлем жұртшылығынакөрсетуді ойладық. Қазақтың аңыз-әфсана, ертегі, жыр-толғау, дастандарында көшпенділер өзін табиғаттан бөлек қарастырмай, табиғатпен етене санап, соған сай өзіндік философиясы, ішкі әлемі қалыптаса бастағанын аңғару қиын емес. Көптеген қазақ ертегілерінде кейіпкерлер адам жануарлардың тілін ұғып, өсімдіктермен сөйлеседі, бұлақтардың көзін ашып, жапандағы бәйтеректі әулие тұтады. Дегенмен, қазіргі уақытта адамдар қоршаған орта мен дәстүрлі сенімдерді ұмытып, табиғаттан алыстай бастағаны шындық.
Бұл күндері адамның қоршаған ортаға зиян келтіруі жаһандық мәселеге айналды. Осы тұрғыдан бұл үш кітап оқырмандар арасында әсемдікті насихаттауда өз септігін тигізеді деп ойлаймын.
–Оқырмандардың әсері қандай болды?
–Біздің оқырмандарымыз Қазақстан жайлы көбірек біліп, әдебиетімен, мәдениетімен танысқысы келеді. Американың жоғары оқу орындары мен колледждерінде әлем әдебиеті деп аталатын пән бар. Соның ішінде Орта Азия елдері әдебиеті дегенде қазақ әдебиетіне қатысты дүниелер жоқтың қасы. Міне, сондықтан қазақ әдебиетінің антологиясын жасау идеясы туындады. Алғашқы кітап – Олжас Сүлейменов шығармашылығына арналды. Екінші жинаққа – «The Stories of theGreat Steppe» деп атадық. Яғни, мұнда біз көшпенділер мәдениетімен таныстыратын шығармаларды жинақтадық. Ақындардың табиғат болуын ашатын өлеңдерін сұрыптадық. Мен баспаларға барып: «Қазақстан туралы кітап шығарайық» дегенімде, «Жоқ, оны ешкім сатып алмайды. Өйткені, Қазақстан туралы ешкім білмейді. Ол үшін университеттерден қазақтану курсын ашу керек...» деген жауаптар естідім. Колумбия университетінің басшылығына жолығып, курс ашу жөнінде ұсыныс жасап едім, олар: «Жоқ, ол үшін оқулықтар қажет. Онсыз болмайды...» деді. Алайда алғашқы кітаптың тұсаукесеріне келген оқырмандарды, кітаптың тіпті жетпей қалғанын көргенде Қазақ еліне қызығушылық үлкен екенін ұғындым. Қазір алғашқы екі кітап АҚШ-тың жоғары оқу орындарында жетекші оқулық ретінде пайдаланылып келеді.
-Үшінші кітаптың тұсаукесері қалай өтті?
–Кітаптың тұсаукесері Вашингтонда АҚШ Конгресінің кітапханасында өтті. Тұсаукесер рәсімі Қазақстан Тұңғыш Президенті күнімен тұспа-тұс келгенін айта кету керек. Шара жоғары деңгейде өтті. Тұсаукесерге қатысқан М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының директоры Уәлихан Қалижан мұндай жұмыстағы басты мақсат – Қазақ елін таныту, қазақтың бай әдебиетін барша жұртқа таныстыру екеніне ерекше тоқталды.
Кітап көпшілік тарапынан жоғары баға алды. Мәселен, конгрессмен Роберт Адерхольт өз сөзінде Қазақстанның бай мәдениеті мен әдебиетімен таныса отырып, екі ел арасындағы ұқсастықтарды да байқағанын жасырмады. Конгресс кітапханасына аталшым кітаппен қатар Елбасының еңбектері де тарту етілді. Ал АҚШ Конгрессі кітапханасы директорының орынбасары Коллин Шоган ҚР-ның Елшілігіне алғысын білдіріп, осындай құнды еңбек Қазақ елімен кеңінен таныс болуға септігін тигізетінін баса айтты.
–Алдағы жоспарларыңызбен бөліссеңіз...
–Елтану бағытында әлі көп жұмыс жасалуы керек. Әсіресе, сол Америкада тұратын қаламгерлер, ғалымдар, зерттеушілер қызығушылық танытып, Қазақстан туралы көптеп мақала жазып, кітап шығарып, елімізді барынша таныстыруы қажет. Төртінші кітапты шығарсақ деп жоспарлап отырмыз. Қазақстан халқының бірлігі мен ынтымағы хақында болмақ.
–Сұхбатыңызға рахмет!
Сұхбаттасқан
Ақбота ИСЛӘМБЕК
