Тілек-бата, ырым, садақаға байланысты мағыналас фраз-дер
Баршамыз білетіндей қазақ тілінде фразеологизмдер өте көп. Оларды 13 түрлі топтарға топтастырсақ болады. 1) адамдардың жағымды жағымсыз қимыл әрекеттері; 2) сезім әрекеттеріне байланысты фраз-дер; 3) Сезім жағдайына қатысты жоғарғы эмоциялы фразеологизмдер; 4) Адамның физикалық қалыппен билейтін мағыналас фраз-дер; 4) АДАМНЫ сөйлеу дағдысы туралы; 5) адамның жеке басына қатысты қасиеттер туралы айтылатын фраз-дер; 6)адамның физикалық қалыппен бейнелейтін мағыналас фразеологизмдер; 7) адамның қоғамдық әлеуметтік жағдайы, орны, тұрмысына қатысты фраз-дер; 8) адамның сыртқы түр әлпеті, жас мөлшері туралы фра-дер; 9) уақыт, кеңістік, өлшемге негізделген фраз-дер; 10) тамақ, киім, денсаулыққа қатысты фраз-дер; 11) тілек-бата, ырым, садақаға б\ты фраз- дер; 12) еңбек, өмір, тағдыр, дүние туралы айтылатын фраз-дер. 13) отбасы, үйлену, туыс, дос, жолдас туралы мағыналас фраз-дер. 14) табиғат құбылыстары, ауа-райына қатысты фраз-дер.
Бәз енді кеңінен тілек-бата, ырым, садақаға байланысты мағыналас фразеологизмдерді ф.ғ.д.п. смағұлова Гулдархан апайымыз қалай таптастырғанына көз жүгіртіп өтсек. Олар:
1) құдайға жалбарыну түрлері: алла сақтасын! Жаратқан жаппар Құдай! Жасаған ием! Қорасанған қой айту; құда басқа салмасын! Құдай бетін көрсетпесін! Құдай қаласа! Құдай қуат берсін! Құдай сақтасын! Құдайдан мойнына бұршақ салып сұрап алу; құдайдан қайтсын.
2) Садақа: жеті нан құдайы; жеті тиын садақа; Құдайға ақ сарбасын айту;
3) Тілек тілеу: Ақ пұш! Ақ сиырдың сүтін іш!; Ақ қас! Жәрекім Алла, жарлықай гөр!; Ата бабаңнын әруағы қолдасын! Бағы жансын! Бергенінен жазбасын! Игілігіңе ки! Қосағаңмен қоса ағар! Күні көктен жүзсін! Құрбандыңың қабыл болсын! Ораққа береке берсән! Өзің киіп, өзің тоздыр! Өзің тозба, киімің тозсын! Өмірің озған, киәмәі тозғақ болсын!
4) Бата-тілек: ата-бабаң аруағы қолдасын! Бергенінен жазбасын! Жасыңа жас, басыңа бас қосыла берсін! Жұбың жазыдмасын!
5) Жолаушы үшін: жолдарың жазылмасын! Жолын оңғара гөр! Жолынан жарлықасын! Жолың болсын! Жолың оң болсын! Жолыңа гүл бітсін! Жортқанда жолың болсын!
Осылай бес топқа бөліп қарастырыпты! Негәзәнен мына қатардағы фразеологизімдердің жиі қолданылатындығы соншалыөты, кәдімгі сөз тіркесі ме деп қаласын.
