Қазақстандық мұнайды тасымалдау маршруты

Қазақстандық мұнайды тасымалдау маршруты.



ҚР –ғы мұнай және газ өндіру көлемін талдау.
Қазақстандық мұнайды тасымалдаудың негізгі маршруты.


1. ҚР ежелгі мұнай өндіретін мемлкеттердің бірі болып табылады. Мұнай өндіріс тәсілімен шамамен 100 жыл бойы өндіріліп келеді. Мұнай мен газды игеру көлемі бойынша Атырау және Маңқыстау облыстары алғашқы орында, осыған байланысты облыс аймағында қазіргі ірі компаниялар құрылды.

Қолда бар геолого-геофизикалық мәліметтер мұнайгеологиялық аудандастыруды жүргізуге және Каспий теңізінің қазақстандық бөлігіндегі мұнайгаз потенциалын бағалауға мүмкіндік береді. Ірі, ұлттық «МұнайГаз» компаниясының болжамы бойынша 2010 жылға қарай Қазақстан 102 млн т мұнай өндіреді делінген. Мұнай өндіру көлемінің жоғарлауы және Каспий ауданына 7 млн қоры бар Шығыс Қашаған кен орнының кіріктірілуімұнай өндіру перспективасын қарқынды дамытуда.

2010 жылға қарай Қазақстан мұнай өндіруді 3-4 есе өсуруді жоспарлауда. Қазіргі уақыттағы мұнай өндірудің жылдық көлемі 25-30 млн т құрайды. Бұл төменгі көрсеткіш болып саналады.

Көптеген кен орындары ұзақ уақыт қолдануда, содықтан олар аздебетті саналады. Мысалы, Маңғыстау облысының түелдей дерлік барлық мұнайы «Жетыбай», «Қаражанбас», «Қаламқас» және «Өзен» сияқты ірі кен орындары елде өндірілетін көмірсутек шикізаттың 1/3-ін өндіреді, қиын өндірілетін мұнай категорияларына жататын 60% қалдықты мұнай қоры бар, дегенмен «Өзен» және «Жетібай» қорлардың түгелдей дерлік өндірілуімен, «Қаламқас» және «Қаражанбас» 30% және 9% өндірілуімен сипатталады.

Сонымен, қазіргі уақытта мұнайдың экоөнімді қорын қарқынды өндіруде, ал ол өз кезегінде қордың қиын өндірілуіне әкеледі, бірақ көмірсутекті өндіру өсуде. 2010 жылы 100 млн т нүктесіне жету болжанды. Көпшіліктің пікірі 2010-2015 жж. қарай Қазақстанның ірі үш кен орындары — «Теңіз», «Қарашығанақ» және «Қашағаннан» мұнай өндіру тәулігіне 9 млн баррелге жетеді деген оймен келіседі. Құрамында парафин және меркаптанның көп болуы, қазақстандық мұнайды тасымалдауға, сақтауға және өңдеуге тиімсіз, себебі қосымша шығынды талап ететін оның коррозияға түсу қасиеті жоғары, қоршаған ортаға кері әсерінің болуымен сипатталады.



2 Қазақстанның мұнайгазды кешенінің дамуы энергетикалық шикізаттың сыртқы нарыққа шығару мәселелерімен тығыз байланысты, сосың салдарынан транспортты фактор аса маңызды мәселеге айналып отыр. Қазіргі уақытта шамамен мұнайдың 80% -ы Қазақстаннан мұнай құбырлары арқылы эксплуатацияланады, 12% темір жолдармен және 7% су көлігімен тасымалдау үлеісне тиесілі.

Республикада мұнай өндірудің қазіргі деңгейі бектілген бар қордың көлемінен шамамен 1% -ын құрайды және бұл ағынға қазіргі уақытта бар құбырлардың қызмет көрсетуі жеткілікті. Экспорттық баға бойынша қазіргі уақытта қалыптасқан құбыр жолдар желісі мұнайдың жалпы өндіру көлемнінің 70-80 млн т-дағы республиканың экспоттық қажеттілігін қамтамасыз етеді.

Қазіргі уақытта мұнайды экспорттау көлемі бар мұнай құбыр жолдардың тасымалдау мүмкіндігінің артуымен жыл сайын өсу үстінде. Он жылдық соңына қарай Каспий қайраңының қазақстандық бөлігіндегі кен орындарының меңгеруімен байланысты жағдай радикальды өзгеруі мүмкін: әртүрлі бағалар бойынша 2010 жылға қарай Қазақстанна мұнайды экспорттау қазіргі деңгейінен 6-10 есе өсуі мүмкін ол жылына 10-150 млн т –ға жетеді. Сонымен, республикаға тағы да ірі мұнай құбыр жолы қажет болады.

Қазіргі уақытта әртүрлі елдердің эксперттері экспортты құбыр жолдарының нұсқаларын қарастыруда:

Ресей аумағы арқылы энерго жабдықтаушыларды тасымалдау;
Жерорта теңізінен Синьцзян қытай провинциясына дейінгі доғаны қосатын тасымалдау бағыты;
Қазақстандық экспорттау жолы. Ұсынылған экспортты құбыр жолдардың жобалары ішінен «Каспийдің Құбыржол Консорциумы» (КТК) практика жүзінде іске асқан. Құбыр жол жүк тасымалдаушыларды тартады, тарифымен бәсекеге қабілетті және сапа банкінің бар болуымен сипатталады. Оның алғашқы өтімділік қабілеті 28,2 млн т/жылына тең. 2002 жылдың 8 ай ішінде КТК жүйесі бойынша 7,1 млн т ган көмірсутек шикізаты тасымалданды.оның негізгі бөлігі СП «Тенгизшевройлдың» мұнайы құрайды.

КТК жүйесіне басқада кен орындарының мұнайын қосу үшін НК «Қазмұнайгаз» республиканың ішілік құбыр жолдар жүйесін дамыту жобаларын қаржыландыру жобаларын іске асыруды жоспарлауда. Атырау қ. ауданындағы құрылыс қосқыш құрылғылар Атырау және Маңғыстау облыстарындағы кен орныдарындағы мұнайды КТК-ға бағыттауға мүмкіндік береді.

Жыл ішінде 10 млн т мұнай өткізетін Кенқияқ-Атырау құбыр жолының құрылысы басталды. Сонымен қатар, «Әлібекмола» және «Кенкияк», Кроме того, планируется прокладка 46-километрового участка трубы между месторождениями «Алибекмола» и «Кенқияқ» кен орындарының аралығында 46 км-лік құбыр тарту жоспарлануда, ал ол өз кезегінде КТК және Атырау – Самара мұнай құбырларының ресурстық потенциалын айтарлықтай өсреді.

Сонымен, ортатәуліктік песрспективада (2006 ж. дейін) КТК бойынша мұнайды тасымалдау көлемі 32 млн т жетеді, олардың 22 млн т ТШО-ның мұнайы, 7 млн т – «Қарашығанақ» үлесін және 3 млн т «Кенқияқ» және «Әлібекмола» құрайды.

КТК-мен шектеліп қалмай, Қазақстан Ресеймен басқа да жобалармен қарым қатынас кеңейтуде, соның ішінде Атырау—Самара мұнай құбырларын қуаттылығын 15 млн т-ға дейін өсіру. 2006 жылға қарай мұнай құбырының өтімділік қабілетін 25 млн т-ға өсіру жоспарлануда. Атырау – Самара маршрутына қосымша қызығушылықты 2001 ж желтоқсандағы эксплуатацияға қуаттылығы жылына 12 млн т алғаш Балтық құбыржолы жүйесі берілгендігі туғызады.

БТС-ң экплуатация сызбасы бойынша қазақстандық мұнайды Атырау – Самара және

Батыс – сібір мұнайы аралас болуы мүмкін Сургут – Полоцк мұнай құбырынан Самара – Альметевск – Приморск маршруты арқылы қабылдауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар Приморскіде мұнай өңдеу тереңдігі 95% және қуаттылығы жылына 6 млн т экспортты-бағытталған МӨЗ-ның құрылысын салу туралы шешім қабылданды.

Перспективті жобалар. Ресейлік – каспийлік мұнайды барлық бағытқа тасымалдау ішінен істе тұрғандарының бірден-бірі болып саналады. Бірақ болшақта экспорттық инфрақұрылымды дамыту міндеттілігін ескере отырып, қазіргі уақытта «Батыс Қазақстан – Қытай» және «Қытай – Түркменстан – Ауғанстан – Пәкістан» мұнай құбырлаы, Иран бағытындағы және «Баку – Тбилиси – Джейхан», мұнай құбырлары, украиндық маршрут «Одесса – Броды» және грек-болгарлық «Бургас —Александропулис» және т.б жобаларды түрлендіру мақсаты қарастырылуда.

Батыс Қазақстан – Қытай маршруты. Қазақстанна Қытайға бағытталған мұнай құбырларының идеясы ақтөбе және Өзен мұнай өндіріс орнын приватизациялаған Қытай ұлттық мұнай газ корпорациясының қатысуымен байланысты шықты. ТЭО жобасына сай трасса ұзындығы 3 мың км-ден асады, соның ішінде 2,4 мың км-ы Қытай шекарасына дейн созылған, өндірудің минимальды көлемі жылына 20 млн т, 3 млрд долларға бағаланды. Батыс Қазақстан – Қытай маршруты Атырау — Кенқияқ — Құмкөл — Атасу – Дружба маршруттары бойынша мұнай құбырларының құрылысын салуды жоспарлауда және каспийлік мұнайды Қытай және Азия-тынық мұхит елдеріне шығаруға мүмкіндік береді. Қытайлық нұсқаны іске асыру этап түрінде өтуде: Құмкөл – Қарақойын мұнай құбыры қызмет етуде, Кенқияқ – Атырау құбыр жолы құрылып жатыр. Құмкөл – Арал –Кенқи мұнай құбыры оның жалғасы болып табылады. Кенқияқ – Атырау құбыр жолы мұнай өндіру компанияларына Атырау – Самара және КТК құбыр жолдарына тікелей қосылуға мүмкіндік береді. Капий және Қара теңіздерге дейін транспорт шығындарын төмендету. Батыс және Орталық Қазақстандағы мұнайдың едәуір көлемін өндіру арқылы талап етілген көлемге жетуге болады.

Қазақстан – Түркменстан – Ауғанстан – Пәкістан мұнай құбыры. Бұл мұнай құбыр жолы жобаға сай, Чарджоу қаласынан бастау алады, содан кейін Ауғанстан және Пәкістан аумағы арқылы Аравия шығанағына шығады. Қазақстандық мұнай Чарджоуға 25 млн т өтімділік қабілеті бар, Омск — Павлодар — Шымкент — Чарджоу мұнай құбырларының желісі арқылы келуі тиіс.

Иран бағыты. Иран жобасы Франция компаниясымен қазақстандық шикі мұнайды Теңіз және Жаңа Өзен аудандарынан Иранға тасымалдау үшін ұсынылды және сонымен қатар жақын жердегі түркмендік шикі мұнайды кен орынанан тасымалдау үшін құрастырылды. Омск — Павлодар — Шымкент — Чарджоу модернизациялау үшін, ол бойынша Сейди қаласының МӨЗ-на мұнай өңдеу заууытына транзитті жаңарту, Түркменстан – Иран ауданын құру, Ислам Республикасы Иран нарығына кейнгі уақыттада мұнайды тасымалдауды іске асыру мәселелері қарастырылады.

Қазақстан-Түркменстан-Иран мұнай құбыр жобасы. Қазақстан—Түркменстан—Иран трассасының экономикалық мақсаттары қызықтырады. Оның өтімділік қабілетіжылына 1,5 – 2 млрд долларға бағаланды және ол Парсы шығанағына терминалына қазақстандық мұнайды тасымалдаудың ең қысқа қашықтығы болып табылады. Сонымен қатар Иранға экспортталатын мұнайдың соңғы бағасы барреліне 12-15 доллардан аспайды. Алдағы уақытта түсу мүмкіндігі бар болғандықтан әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті болып саналады. Қазақстанна Иранның солтүстігіне экспорттайтын мұнайдың көлемі 25 млн т құрауы мүмкін. Қолданыстағы құбыр жолдарын пайдалану арқылы және біртіндеп қуатын арттыру арқылы көлік инфрақұрылымын қолдану арқылы 2-3 этапта іске асуы мүмкін. Біріншіде мұнайды танкермен Ақтаудан Иранның каспийлік айлақтарына тасымалдау нәтижесінде, ол солтүстік Иранның МӨЗ-на жеткізіледі. Иранның 4 МӨЗ-ныың қуаттылығының жалпы қосындысы 810 мың баррельді құрайды және жылына 50 млн т мұнайды өңдеу мүмкіндігін береді. Өзен – Тегеран құбыр жолы салынған соң. Мұнай Иранның астанасына дейін жету мүмкін және жергілікті МӨЗ –да қолдану мүмкін, ал оның орнына Қазақстан Парсы шығанағындағы мұнайды сол бағамен алады.

Баку – Тбилиси – Джейхан мұнай құбыры. Ұзындығы1760 км құбыр жолы Каспий теңізіндегі кен орнын Түркияның айлақтарымен байланысты отырып, АҚШ-қа энергия ұстаушы көздерді дмверсифицирлеуге және Парсы шығанағы мемлекеттерінің мұнайды импорттауға тәуелділігін төмендетуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, өзінің саяси және экономикалық ықпалын күшейтуге мүмкіндік береді. Жоба 40-50 жыл ішінде 45-50 млн т жылына тасымалданатын кезде рентабельді. Аналитиктердің көзқарасы бойынша Ақтау – Иран маршруты салыстырмалы түрде қазақстандық мұнайды әлемдік нарыққа шығарудың жолы болып табылады. Тасымалдау потенциалы едәуір үлкен Қазақстан Иранның солтүстігіне мұнайды экспорттау көлемі 25 млн т жету мүмкін. Теңіз арқылы тасымалдау мүмкіндігі қазақстанық мұнайды Азербайжандық мұнай құбыр желісіне қосу арқылы уске асады. Танкермен тасымалдау көлік инфрақұрылымының сатлы кен орынын болжайтын жеңіл жолы, сонымен қатар капитал құюды талап етпейді және өндіру көлемі кіші болганда, оны іске асыруға болады.