Экономиканы мемлекеттік реттеуді күшейтпейінше экономикалық реформалардың нарықтық және әлеуметтік бағыттылығын ойластыру да мүмкін емес екендігін өмір көрсетті.
Кәсіпкерлікті, шағын және орта бизнесті барынша дамыту үшін құқықтық, экономикалық, интеллектуалдық және ұйымдастырушылық сипатта керекті жағдайларды мемлекеттің ұйымдастыруы мен оған қолдау көрсетуі барысында қалыптасатын қарым-қатынастар пәнді оқып үйренудің негізгі объектісі болып табылатынын атап өту керек. Қазақстанда бұл қарым-қатынастардың айтарлықтай дамуы соңғы 5-6 жыл кезеңіне сай келеді, өйткені жүзеге асырылған экономикалық реформалардың негізгі нәтижелері шаруашылық жүргізудің нарықтық үлгісінің өміршеңдігі мен барынша дамыған жағдайына алып келді.
Осы тұрғыдан қарағанда «Экономиканы мемлекеттік реттеу» пәнін оқып үйренудің негізгі бөлігі транзиттік экономиканың проблемалары, нарықтық қатынастар сферасының кеңеюі жағдайында оны мемлекеттік басқарудың теориясы мен тәжірибесі, сондай-ақ еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуын мемлекеттік реттеуді ұйымдастыру мен оның методологиясы бойынша студенттердің жеткілікті білімдері болуын талап етеді. Сондай-ақ алған білімін тереңдетіп, ой түйе алатындай дәрежеге жеткізе алатын құрал- аталмыш пәннен жоғары оқу орындарында лекциялық, практикалық сабақтарды жүргізуге арналған әдістемелік нұсқаулар болып табылады..
Әдістемелік нұсқауда берілген тақырыптар «Экономиканы мемлекеттік реттеу» пәнінің типтік бағдарламасына толық сәйкес келеді.
Қазіргі таңда, қоғамымыздың ақпараттық техникалар мен компьютер техникасы, интернет жүйесі дамуына байланысты студенттердің шығармашылық белсенділік мүмкіншіліктері, ғылымға деген көзқарастары арта түсуде. Сондықтан, оқытушы білім беріп қана қоймай , студенттердің шығармашылық белсенділігін, ізденістерін, ой-пікірлерін, заңдылықтарын, ой-өрістерінің дамуына ықпал етуі керек.
Әдістемелік нұсқауда кредиттік технология жүйесі бойынша білім берілетін студентердің өзіндік жұмысының талаптары, міндеттері, тапсырма сұрақтарын әзірлеу, пайдалану шаралары және семинар сабақтарының өтілу әдістері мен қолданылатын әдебиеттер тізімі, жеке жұмыстардың ұйымдастыру тәсілдері қарастырылған.
Тақырыптардың қысқаша сипаттамасы
1-тақырып. ЭМР-дің теориялық астары мен оның объектісі
Экономиканы мемлекеттік реттеудің (ЭМР) объективті қажеттілігі мен оның мәні. Қоғамдық-экономикалық-экономикалық жүйенің типологиясы мен шаруашылық жүргізудің негізгі үлгілері. Нарықтық экономиканың қалыптасуы мен дамуындағы мемлекеттің рөлі. Мемлекеттің экономикалық ролі жөніндегі мәселелердің негізгі ғылыми бағыттары неоклассикалық және кейнсиандық ағым, монетаризм, институтционализм және т.б., мемлекеттің экономикалық функциясы және оның транзитті экономика жағдайындағы іс-әрекетінің ерекшелігі. Ұдайы өндіріс процесі мен экономиканың циклділігі, оның объективті және субъективті себептері. Экономика мен әлеуметтік сферадағы дағдарыстан шығудағы мемлекеттік іс - әрекеті.
Институционализм және оның негізін салушылар. Күрделі институционалдық құрылымдар және олардың өндіріс пен тауар (қызмет) айналымы тиімділігімен өзара байланысты. Трансакциялық шығындардың мәні. (Нобель сыйлығының лауреаты Р.Коуз) трансакциялық шығындар экономикалық агенттердің мінез – құлқының бейнесі және экономикалық келіспеушіліктер ретінде. Трансакциялық шығындар өсуінің негізгі себептері мен оны төмендетудегі мемлекеттің рөлі. Бұл шығындардың институт құрамын таңдау мен меншіктік құқықтың анықталуына тәуелділігі.
Мемлекеттік реттеудің объектілері: макросфера, экономиканың өндірістік, инфрақұрылымдық, әлеуметтік сфералары мен олардың аймақтық құраушылыры.
Ресурстардың, тауар мен ақшаның толассыз ағымдары және фирмалардың, шаруалар мен үй шаруашылықтарының сәттілігін қамтамасыз етудегі мемлекеттің рөлі.
ЭМР-дің субъектілері, олардың әлеуметтік-экономикалық және шаруашылық мүдделері. Бұл мүдделерді бір арнаға бағыттау мемлекеттің маңызды міндеті. ЭМР пәнінің құрылымы және оны оқып үйренудің негізгі тапсырмалары.
2- тақырып. ЭМР-дің методологиясы жөніндегі ұғым және оның элементтері
Ұдайы өндіріс айналымы және экономикалық құбылыстардың өзара байланысы. Ресурстар динамикасы мен экономикалық өсудің концептуалдық негізі.
Жинтық сұраным мен ұсыным, олардың өзара байланысы. Экономиканы мемлекеттік реттеудің қағидасы мен принциптерін негіздеу, олардың өзерімділігі. Экономиканы мемлекеттік реттеудің әдісі мен механизмі.
Макроэкономикалық, институтционалдық, ақпараттық, ресурстық әдістері. ЭМР методологиясы және оны әрдайым жетілдіріп отырудың қажеттілігі. ЭМР әдістерінің құрамы және олардың объектісі мен мақсаттарынан туындайтын басымдылығы.
3- тақырып. Экономиканы реттеудің ұйымдастырушылық негіздері мен оның шетелдік тәжірибесі
Экономиканы мемлекеттік реттеудің ұйымдастырудың теориялық негіздері. ЭМР-ді ұйымдастырудың маңызды теориялық проблемасы- мультипликаторлар таңдауды негіздеу.
Мемлекеттің экономикалық функцияларын құқықтық негізбен қамтамасыз ету. Қазақстан Республикасының (ҚР) Конституциясы ЭМР-ді ұйымдастырудың негізі ретінде.
Республиканың өкілетті, заң шығарушы және атқарушы органдарының жүйесі. ҚР экономикасын басқару органдарының ұйымдық құрылымы. Халық шаруашылығын басқарудың орталық органдарының негізгі функционалды міндеттері. Аймақтық басқару органдары және олардың әлеуметтік-экономикалық дамуды реттеудегі рөлі.
Мемлекеттік меншікті жекешелендіру процесі мен оны ұйымдастыру. Меншік және кәсіпкерлік нысандары. Кәсіпкерлік түрлері мен аялары. Кәсіпкерлікті ұйымдастыру нысандары. Шағын бизнес пен кәсіпкерлікті қолдауды ұйымдық-құқықтық жағынан қамтамасыз ету және оның мемлекеттік бағдарламасы.
Мемлекеттік кәсіпкерліктің мәні, жалпы белгілері, даму тенденциясы және оның қоғамдық капиталдың ұдайы өндірісіндегі рөлі. Кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің өзара қатынастарының ұйымдастыру-этикалық астары.
Экономиканы реттеудегі мемлекеттік емес субъектілер: азаматтық қоғам институттары, кәсіби бірлестіктер мен одақтар, ассоциациялар және т.б.
Нарықтық экономикасы дамыған елдердегі мемлекеттік реттеуді жүзеге асырудың ерекшеліктері. Экономикада нарықтық қатынастардың дамуы және оны Оңтүстік-Шығыс Азия мен Шығыс Европа елдеріндегі мемлекеттік реттеу. Шет елдердегі жалпы экономикалық және стратегиялық жоспарлау; оның Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы (ТМД) елдерінде нарықтық қатынастардың даму жағдайындағы рөлі. Шет елдердегі экономиканы реттеудің қаржы-бюджеттік механизмдерін қолдану тәжірибесі және оны ҚР-да пайдалану мүмкіндігі.
Қазақстан жағдайында ЭМР-дің шетелдегі тәжірибелерін пайдаланудың мүмкіндіктері мен проблемалары. Нарықтық қатынастарға өтуде Қазақстанда өзінің эволюциялық жолын таңдаудың объективті негіздері.
4- тақырып. Транзиттік экономиканың негізгі мінездемесі және оның заңдылықтары
Транзиттік экономика: мәні, негізгі мінездемелері және трансформациялық процестердегі мемлекеттің рөлі. Өтпелі кезеңдегі жалпы экономикалық және макроэкомикалық тенденциялары; олардың жүесі: «жұмсақ революция», «әлеуметтік-нарықтық шаруашылық», «есінен тандыру терапиясы» және т.б. нарықтың дамуына мемлекет тарапынан жасалатын жағдайлар.
Нарық құрылымы. IS-LM үлгісі. Капитал және ғылыми-техникалық жасақтамалар нарығы. Бағалы қағаздар нарығы. Еңбек нарығы.
Нарықтық құрылымдарды қалыптастырудағы мемлекеттің рөлі мен олардың дамуын реттеу әдістері.
5- тақырып. Экономикалық өсудің негізгі факторлары мен оны қамтамасыз етудегі мемлкеттік шаралар
Мемлекеттің экономикалық саясатын қалыптастыру негіздері мен факторлары және оның әлеуметтік бағытталуы. Қоғамдық өндіріс көрсеткіштер, өсу қарқыны және құрылымдар. Мемлекттің құрылымдық саясатының қажеттілігі мен негіздемесі. Өндірістік бағарламаларды жасақтау принциптері. Макроэкономикалық тұрақтылық және оған қол жеткізудегі мемлкеттік шаралар. Макроэкономикалық көрсеткіштер жүесі мен олардың өзара байланысы.
Экономикалық өсу: факторлары, көрсеткіштері және оларды анықтау әдістері. Экономикалық өсуді қамтамасыз етудегі мемлкет іс-әрекетінің негізгі бағыттары. Экономикалық өсу үлгілерін салыстыру. Ағымдар мен запастар. Өндіріс факторларын тиімді пайдаланудың негізгі көрсеткіштері мен оны ынталандыру жүйесі. Еңбек өнімділігі мен қор қайтарымдылығы деңгейін өлшеуге макроэкономикалық жағынан келу. Мемлекеттің идустриалдық және аграрлық саясатының қалыптасу еркешеліктері. Ұлттық шоттар – халықаралық тәжірибеде қолданылатын баланстық есептеулердің жиынтығы. Салааралық баланс ұлттық есеп жүйесін интеграциялау құралы. Салааралық баланс көрсеткіштерінің экономикалық мағынасы.
Салалардың басыңқылығын анықтаудың ұйымдастырушылық-әдістемелік астары. Өндірістік күштерді ұтымды орналастыру проблемасы және оны шешу барысында мемлекет мүддесін есепке алу.
6- тақырып. Экономиканы мемлекеттік реттеу қызметінің басты сатысы әлеуметтік-экономикалық болжау мен жоспарлау
Экономикалық болжаудың мәні және ғылыми-методологиялық негіздері. Болжаудың қағидалары мен әдістері. Халық шаруашылығын кешенді болжауды жасақтауды ұйымдастыру және оның теориялық негіздері. Болжаудың жасақталу мерзімі, функционалдық блоктары мен ірілендіру деңгейіне байланысты түрлері. Өсіңкілік қатардың орташа көрсеткіштері, есептеу тәсілдері және статистикада қолданылуы. Өсіңкілік қатарларды талдау тәсілдері: қатарлар дәрежесін салыстыру, бір негізге келтіру, үздіксіздендіру.
Мемлекеттің ұлттық бағдарламалары экономиканың басыңқы бағыттарымен дамуының мемлекеттік стратегиясын іске асыру негізі мен халық шаруашылығы жоспарының құрамды бөлігі ретінде. Бұл бағдарламаларды жасақтау және бекіту.
Аймақтар мен салалардың индикативті және стратегиялық жоспарларының мәні, ғылыми негізі мен белгілері. Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау. Бизнес-жоспарды жасау және құру әдістемесі. Стратегиялық жоспарлау методологиясының түсінігі. Экономиканың өндірістік, инфрақұрылымдық, әлеуметтік, салаларының дамуын стратегиялық және индикативті жоспарлау; оның негізгі әдістері.
7- тақырып. Ғылыми-техникалық прогрестің бағыттары мен оны жеделдетудегі мемлекеттің рөлі.
Экономиканы басқарудың маңызды тапсырмасы –қоғамның ғылыми-техникалық потенциалын арттыру. Мемлекеттің ғылыми-техникалық және инновациялық саясатының қалыптасу негіздері. Ғылыми-техникалық прогрестің (ҒТП) әлеуметтік-экономикалық астары мен оның негізгі бағыттары.
ҒТП-ті жеделдету мен оның тиімділігін арттыру мақсатында жүргізілетін мемлекеттік шаралар жүйесі. ҒТП-ке әсер ететін мемлекеттің әкімшілік-құқықтық және экономикалық механизмдері. Ғылыми-зерттеу, жобалау-іздену және тәжірибелі-құрастыру жұмыстарын тікелей қаржыландыру көздері мен шарттары. ҒТП-ті несиелік және салықтық реттеу механизмдерінің маңызы. Болашақта ҒТП-ті жеделдетуді ынталандыру жүйесі мен бағытын таңдау. ҒТП-ті болжаудың ұйымдастыру-әдістемелік астары мен оны бағдараламалы-мақсатты жоспарлау. ҒТП жетістіктерін пайдаланудың мемлекеттік және нарықтық механизмдері. Мемлекеттің инновациялық саясатын жүзеге асыру шараларының жүйесі. Инновациялық үрдіс және инновациялық құрылым. Тәуекелді кәсіпкерлік. Мемлекеттің 2005-2015 жылдарға арналған индустриалдық-инновациялық стратегиясын жүзеге асыру шараларының жүйесі. Негізгі капиталдың жеделдетілген амортизациясының маңызы.
8-тақырып. Халықты еңбекпен ұтымды қамту мен әлеуметтк қорғауды мемлекеттік реттеу
Қоғамның еңбек әлеуеті мен демографиялық жағдайы. Еңбек ресурстарының гендерлік және интеллектуалдық деңгейінің маңызы. Еңбекке қабілетті тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз етудегі мемлекеттік шаралар жүйесі.
Жұмыссыздықтың түрлері мен негізгі себептері, және оны төмендетудегі мемлекеттің іс-әрекеті. Еңбек нарығының қалыптасу процесі мен оны дамытудағы мемлекет тарапынан келу мәселесі. Еңбек өнімділігі мен еңбек ақы төлеудің өсім қарқының ара қатынасына мемлекеттік әсер етудің механизмдері.
Оукен заңы мен Филлипс қисығы. Инфляция, жұмыссыздық, еңбек ақы және еңбек ресурстарын ұтымды пайдалану проблемалары.
Халықтың әртүрлі топтрын әлеуметтік қорғауды қамтамасыз етудегі жалпы мемлекеттік саясатты жүзеге асыру тәсілдері мен ұйымдастыру-құқықтық негіздері. Күнкөріс минимумы және кедейшілікпен күресу проблемасы. Табысты бөлудің әділеттілігі. Халықтың өмір сүру деңгейін мемлекеттік реттеу қағидалары мен әдістері. Халықтың жұмыспен қамтылу және жұмыссыздық дәрежесін есептеу. Индекстердің өзара байланыстылығы мен статистикалық қолданылуы. Адам өмірін бағалау индексі, халықаралық индекстерді салыстыру.
Әлеуметтік инфрақұрылымның экономикалық рөлі және оның салаларында нарықтық қатынастардың дамуы. Осы салаларды адамзаттық даму индексінің деңгейімен өзара байланысы.
Әлеуметтк инфрақұрылымның дамуын мемлекеттік реттеу және оның механизмдері. Денсаулық сақтаудың, білім берудің, мәдениеттің даму көрсеткіштері және оларды негіздеу әдістері.
9-тақырып. Мемлекеттің инвестициялық саясатының қалыптасуы мен оны жүзеге асыру механизмдері
Инвестиция және инвестициялық концепция. Мемлекеттің инвестициялық іс-әрекетінің ең маңызды қағидалары. Мемлекеттің инвестициялық саясатының өзгерімділігі мен оны қалыптастыру негіздері.
Инвестициялық ресурстардың негізгі көздері мен оны ұтымды пайдалану проблемалары. Шетелдік инвестициялар мен ішкі инвестициялық ресурстар арасындағы өзара қатынастардың тиімдісін таңдау. Инвестицияға сұраным мен оған ұсыным арасындағы тепе-теңдікке қол жеткізу механизмі.
Шаруашылық субъектілерінің инвестициялық белсенділігін арттырудың рөлі және оның механизмі. Инвестициялық жобаларды бағалау және мемлекеттің инвестициялық іс-әрекетінің ұзақ мерзімді бағдарламаларын жасақтау. Инвестиция салудың басымдық бағыттары мен сфераларын мемлекет тарапынан анықтау. Өндірістік сфера мен инфрақұрылым салаларын бірыңғай дамыту мүдделерін ескерту. Мемлекеттегі инвестициялық тартымдылық, заң актілерін іске асыр, экономикалық реформаларды тереңдету бағытын ұстану, экономикалық байланыстар бойынша мемлекетаралық міндеттердің өз уақытында орындалуын және т.б. инвестициялық ресурстар мен құнды қағаздар арақатынасының мәселелері. Құнды қағаздар нарығы. Құнды қағаздар операцияларының түрлері. Қаржы инвестициялары және оларды ұтымды пайдаланудағы мемлееттің рөлі.
Мемлекеттің инвестициялық әлеуетін тиімді пайдаланудың қаржы-бюджеттік және ақша-несиелік тетіктері. Инвестициялық-құрылыстық кешеннің негізгі сандық-сапалық көрсеткіштері және оларды негіздеудің әдістемесі. Күрделі қаржының технологиялық және ұдайы өндірістік құрылымы мен оның тиімділігінің көрсеткіштері.
10-тақырып. Жер ресурстарын тиімді пайдаланудағы мемлекеттік шаралар жүйесі
Жер-экономиканың аграрлы секторындағы негізгі өндіріс құралы ретінде. Ауыл шаруашылығындағы жерлерді тиімді пайдалану проблемасы және оның өндірістің ұйымдастыру-технологиялық негіздерімен байланысы. Аграрлы сектордың көпукладтылығы және ауылдың интеллектуалдық, материалды-техникалық және жер ресурстарын тиімді пайдалануды қамтамасыз етудегі мемлекеттің рөлі.
Ауыл шаруашылығының ерекшеліктері және оның салалары дамуының басыңқылығын ғылыми негіздеу. Мемлекеттің аграрлы секторға қолдау көрсету механизмдері мен оның болашақтағы дамуын реттеу. Агроөнеркәсіптік кешеннің секторлары арасындағы шаруашылық-экономикалық байланыстарды нығайтудағы және олардың мүдделерін бір арнаға бағыттаудағы мемлекеттің атқаратын рөлі. Агроөнеркәсіптік интеграция өндірістің тиімділігін арттыру факторы ретінде. Агроөнеркәсіп кешені кәсіпорындары қызметінің тиімділігіне әсерін тигізетін негізгі факторлар. Өндірісті ұйымдастырудың кластерлік жүйесін енгізудегі мемлекеттің рөлі.
Жерді пайдаланудың экономикалық және экологиялық тиімділігін арттырудағы және егін мен мал шаруашылығын ғылыми-технологиялық қамтамасыз етудегі мемлекет мүдделерінің шеңбері. Ауыл шаруашылығы өнімі өндірісінің жоспарлы көлемін анықтауға мемлекеттік органдардың тигізетін әсері мен қолданатын әдістері. Аграрлы сектор өнімін тиімді өткізу мәселелері мен оны мемлекет тарапынан ынталандыру механизмдері.
Әлемдік жаһандану шеңберінде Қазақстан үшін, бір уақытта үш
Қазіргі уақытта мәселе мемлекеттің араласпауы туралы емес, осы
Бұл «Экономиканы мемлекеттік реттеу: мақсаттары мен мәселелері» атты
Экономиканы мемлекеттік реттеудің нарықтық шаруашылық жағдайындағы мазмұны, қолданылып
Курстық жұмыс 3 тараудан тұрады: 1-тарау - экономиканы
1 ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ, ОНЫҢ ОБЪЕКТИВТІ ҚАЖЕТТІЛІГІ
1.1 Экономиканы мемлекеттік реттеу құрылымы
Экономиканы мемлекеттік реттеудің нарықтық шаруашылық жағдайындағы мазмұны, қолданылып
Нарық шаруашылығының даму барысында, жеке меншік шеңберінде шешілмейтін,
Нарықтық экономикаға мемлекеттің араласу қатынасы оның дамуы мен
Нарықтық қатынастардың дамуымен күш жинаған кәсіпкерлер табы мемлекеттік
А.Смиттің көзқарасы бойынша, пайда алуға ұмтылуға байланысты, жеке
А.Смиттің іліміндегі идеяларының бірі, экономикадан мемлекеттік реттеуді алып
Нарықтық үйлестіру ресурсы тиімді пайдалануды қамтамасыз етпегенде, нарық
Нарық экономикасында мемлекеттің рөлін теориялық танудың маңызды сатысы
Сөйтіп, экономиканы мемлекеттік реттеудің объективті мүмкіндігі экономикалық дамудың
Экономиканы мемлекеттік реттеудің объектілері - бұл автоматты түрде
Экономиканы мемлекеттік реттеудің негізгі объектілеріне шаруашылықтың экономикалық кезеңін,
Мемлекеттің кезеңдікке қарсы немесе шаруашылық жағдаятын реттеу саясатының
Экономиканың ұзақ мерзімді көтерілу кезінде, тауар қорының азаюы,
Экономиканы мемлекеттік реттеу сонымен бірге, аумақтық құрылым мен
Мемлекеттің экономиканы реттеуінің объективті қажеттілігі мен
Экономиканы мемлекеттік реттеу дегеніміз – нарықтық қатынастың тиімділігін
Экономиканы мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаты – нарықтық жүйенің
Экономиканы мемлекеттік реттеудің ең басты мақсаты - экономикалық
Экономикалық мемлекеттік реттеудің міндеттеріне мыналар жатады:
1. Экономиканы мемлекеттік реттеу міндеттеріне:
- өтпелі кезеңде бірінші экономиканы ребализациялау жөнінде шаралар
- екінші кезеңде экономиканы тұрақтандыру бойынша шараларды іске
- үшінші кезеңде дамудың тиімділігін арттыру жөніндегі шаралар.
2. Экономиканы мемлекеттік реттеу өзара байланысты көзқарастарды тепе-теңдікке
3. Реттеудің және бір негізгі міндеттердің бірі экономиканың
4. Басқарудағы мемлекеттің ролі, онымен көрсетілетін әлеуметтік экономикалық
5. Мемлекеттік реттеу ҚР-ның барлық аймақтарының өзбетінше әлеуметтік
6. Республикалық бюджеттің принциптерінің негізінде аймақтардың қаржылық дербестігін
7. Аймақтардың әлеуметтік экономикалық дамуының деңгейін теңестіру. Аймақаралық
Экономиканы мемлекеттік реттеудің объектілері:
Жұмыспен қамтамасыз етуді реттеу - бұл нарықтық экономика
Ақша айналымын реттеуде ерекше назар аударылатын негізгі бағыттар:
Реттеудің тағы бір маңызды объектісі баға болып табылады.
Экономиканы мемлекеттік реттеу объектілерінің шешілетін міндеттерге фирманың деңгейінен,
Экономиканы мемлекеттік реттеудің құралдары. Экономикалық қызметтерді жүзеге асыру
Мемлекеттік реттеудің құралдары әкімшілік және экономикалық деп бөлінеді.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде реттеудің әкімшілік құралы елеусіз
Мемлекеттік реттеудің негізгі құралдары:
- қазыналық саясат, яғни шығын мен салықтың құқықтық
- ақша саясаты;
- табысты реттеу саясаты;
- әлеуметтік саясат;
- баға белгіленімін мемлекеттік реттеу;
- сыртқы экономикалық реттеу.
Мемлекеттік реттеудің экономикалық кұралы ақша-несие, қаржы мен бюджеттік
Негізгі экономикалық құралдар:
- есепке алу мөлшерін реттеу (Орталық банкпен жүргізілетін,
- елдің қаржылық институттары орталық банкте сақталуға міндетті,
- мемлекеттік мекеменің бағалы қағаз нарығындағы мемлекеттік міндеттемелер
Экономиканы мемлекеттік реттеудің экономикалық қызметі. Мемлекет орындайтын қызметтерге
- экономиканың қызмет етуі үшін құқықтық негізді құру
- монополияға қарсы реттеу;
- макроэкономикалық тұрақтандыру саясатын жүргізу;
- ресурстарды орналастыруға ықпал ету;
- табысты бөлу аясындағы қызмет;
- мүліктік қатынастар субъектісі ретіндегі мемлекет қызметі.
Заңдық базаны құру - бұл барлық тауар өндірушілер,
Макроэкономикалық тұрақтану экономикалық өсумен, жұмыспен толық қамтамасыз етумен
Ресурстарды қайта бөлу өнеркәсіптік және ауыл шаруашылығы өндірісіне
Бәсекелестік тетікті қамтамасыз етудегі бөлу - әлеуметтік топқа
Мемлекеттік меншік - сату-сатып алу объектісі болмайтын және
2 ЭМР ӘДІСІ МЕН МЕХАНИЗМІ, ҚҰРАМЫ ЖӘНЕ ОБЪЕКТИВТІЛІГІ
2.1 Экономиканы мемлекеттік реттеудің әдісі мен механизмі
Нарықтық қатынастар макроэкономикалық тұрақтылық және оның тиімді сәйкестіліктерін
Экономикалық дамудың мақсаттарының және саяси құрал саймандардың өзара
Егер экономиканы мемлекеттік реттеудің ғылыми негізделінген тұжырымдамасы болмаса,
Экономиканы реттеу тұжырымдамасын құрастырарда мына Қазақстандағы жағдайлар есептелуі
Экономиканы реттеудің ғылыми тұжырымдаманың басты бағыттары:
1. Меншіктің екі түрі (мемлекеттік, жеке меншік) болуына
Егер мына көрсетілген жағдайлар ескерілсе, онда жоспарлау әдісін
- жоспарлаудың әміршілік - директивтік мәні жойылса;
- жоспарлаудың баланстық, реттеушілік қызметтерін күшейту;
- мақсаттық бағдарламаның тиімділін және рөлін көтеру.
Мемлекеттік реттеу нарықтық қатынастарды кұрастыруға, оның механизмін нығайтуға
2. Макроэкономиканы реттеу процесінде үкіметтің қызметінің бағыты, көзқарасы
Құрылымдық-инвестициялық аяны реттеу макроэкономиканың тиімділігінің көрсеткіштерін жоғарылатуға бағытталуы
Құрылымдық-инвестициялық аяны реттеуде басты мақсат республиканың халық шаруашылығының
Реттеудегі макроэкономикалық көзқарастың тағы бір маңызы - ол
- технологиялық инвестицияны тарту арқылы импорттық тауарды алмастыратын
- экспортқа шығарылатын бәсекеге қабілетті жоғары дайын өнімдерді
Сонымен экономиканы мемлекеттік реттеудің тұжырымдамасы былай қорытындыланады. Ол
Тұжырымдамадан экономиканы мемлекеттік реттеудің принциптері туындайды. Оның басты
- барлық мәселелердің шешімінің табысты болуын қамтамасыз ететін
- нарық шаруашылығын басқару жүйесінің барлық деңгейінде тиімді
- мемлекеттік реттеудің міндеттерінің деңгейіне сәйкес келетін құрал-саймандарды
- қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайына және макроэкономикалық тұрақтылыққа ықпал
Мемлекеттік реттеудің тұжырымдамасы және принциптері белгіленгеннен кейін, онда
1) болжамдау және стратегиялық жоспарлау;
2) қаржылық – бюджеттік реттеу;
3) салықтық реттеу;
4) ақша - несиелік реттеу;
5) бағаны реттеу;
6) кеден- бажды реттеу;
7) номативтік - тарифтік реттеу;
8) әкімшілік-құқықтық және лицензиялық реттеу;
9) нарықтық реттеу.
Экономиканы мемлекеттік реттеудің әдістерінің құрамы және олардың объектісі
Экономика өзін-өзі реттейтін жүйе. Басқадай кез-келген өзін-өзі реттейтін
Реттеушіден реттеу объектісіне жіберілген ақпараттар байланысы - ол
Кері байланыста катаң және бейімді (адаптационный) болып екіге
Жоғарыда айтылған реттеудің жалпы теориясының іргетасты-қолданбалы экономикалық жүйеде
Нарық механизмі экономикалық жүйені реттеудің негізі болып саналады,
а) реттеу бағдарламасын өңдеу;
б) реттеудің өзі.
Бұл реттеу проблемасы айрықша талдау жасауды талап етеді.
Реттеу бағдарламасын жасар кезде экономикалық жүйенің іс-әрекетінің өткен
Мұндай қозғалыс ықтималдылық көріністе емес, жоспарлық сипатта болады:
Жалпы, қиын жүйелерде экономиканы реттеудің үш түрлі үлгісі
а) өзін-өзі сақтау;
б) өз-алдына даму;
в) өзін-өзі ұдайы өндіру.
Өзін-өзі сақтау. Белгілі жүйенің тұтастығын және оның алдағы
Өз-алдына даму. Бұнда жүйені реттеудің бір қиын түрі,
Мұның өзіндік көрінісі – ақпарат санын көбейту және
Өзін-өзі үздіксіз өндіру тәсілі жүйенің тұтастық сипатын жаңа
Экономикалық жүйе реттеудің екінші түрімен сипатталады: оған тән
Сыртқы ортаның өзгеруінің ықпалыңда тұрған күрделі жүйені реттеу
Экономика «табиғат-қоғам» байланысын өзгертуші ретіңде әртүрлі болады. Экономикалық
Экономикалық жүйені реттеу процесі көп нұсқалы болады. «Табиғат-қоғам»
Күрделі жүйені реттеудің ықпалы оның іс-қимылының үлгілерінің шеңберін
Сонымен қиын өрісті жүйеде (оған экономикалық жүйе де
Мұнда мынадай жағдайды айтып кету қажет. Қоғамдық еңбек
Фирмаларды, нарықтық институттарды басқаратын нақтылы органдардың және экономиканы
Шаруашылық жүйені сипаттау үшін өндіріс ресурстарының және меншік
Әрбір шаруашылық жүйеде айтылған элементтер қатар орын алады.
Меншіктің нысаны және өзгерту механизмі әртүрлі болады. Бірақ
Сыртқы үйлесімділік – бұл шаруашылық жүйенің нақты компоненттерінің
Тұтастылық принципі – шаруашылық жүйенің бірлестіктері арқылы таңдаған
Тұжырымдамада принциптердің, механизмдердің және әдістердің проблемаларын кұрастыру қажет.
Қазіргі экономикалық жағдай (дағдарыс, монополия, нарықтық механизм т.б.)
3 ҚР-НЫҢ КЕЙБІР САЛАЛАРЫН МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ ТЕОРИЯЛАР
3.1 Қазақстан Республикасы экономикасын басқару органдарының ұйымдық құрылымы
Біздің мемлекеттің Конституциясында: «Қазақстан Республикасы - президенттік басқару
Қазақстан Республикасының Конституциясы мемлекеттің Негізгі Заңы ретінде төмендегіге
- республиканың мемлекеттілігін;
- басқару нысанын;
- мемлекеттік және мемлекеттік емес субъектілердің өзара қатынастарының
- адамдар мен азаматтардың құқықтары мен міндеттерін. Мемлекеттік
Қазақстан Республикасының Президенті мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының
Зандық қызметтерді жүзеге асыратын жоғары өкілетті орган, сенат
Заң шығарушы билік экономиканы басқару тетігінің негізі болып
Үкімет әлеуметтік-экономикалық дамудың негізгі бағыттарын әзірлейді; бюджетті әзірлеп,
Үкімет республикада атқарушы билікті жүзеге асырады, атқарушы органдар
Премъер-министрдің міндетіне салалық министрліктер мен ведомстволарды басқару және
Сот билігі биліктің заң органдарымен қабылданған зандардың қатаң
Мемлекет басшысы мәртебесі бар Президентті биліктің бір тармағына
Мемлекетті басқару органдары тікелей президентке есеп береді, оларды
Нарықтық қатынастарды дамыту және шаруашылық нысандарын ұлғайту шаралары
Мұны төмендегінің есебінен жүзеге асырады:
1. Құрылымды ықшамдау.
2. Қайталанатын қызметті жою.
3. Артық штаттарды қысқарту.
4. Барлық басқару иерархиясы бойынша жауаптылықты, құқықты және
5. Республикалық, аймақтық және бағдарламалық бағытта ортақ міндеттерді
Қазақстанда қазіргі уақытта он сегіз министрлік, мемлекеттік комитеттер,
Елдегі экономикалық жағдайға жауапты, маңызды органдардың қатарына: Қаржы
Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігіне елдің экономикалық дамуына,
Қаржы министрлігі елдің мемлекеттік бюджетінде оның әр түрін
Елдің Ұлттық банкіне елдегі ақша-несие жүйесінің жағдайына, теңгенің
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының да маңызды мәні бар
3.2 Табиғи ресурстарды қорғауды және оны ұтымды пайдалануын
Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі органдардың нақты жағдайлардағы іс-қимылдары
Осы заңға сәйкес мемлекет экологиялық қауіпсіздіктің жалпы нормаларын,
Қоршаған ортаның сапа нормативтерінің негізгі түрлеріне мыналар жатады:
1) қоршаған ортадағы зиянды заттардың шекті жол берілетін
2) шудың, тербелудің, магниттік өріс пен өзге де
3) радиациялық әсердің шекті жол берілетін деңгейінің нормативтері;
4) қоршаған ортаға шығарылатын және тасталатын ластайтын заттардың
5) ауыл және орман шаруашығында агрохимикаттарды қолданудың шекті
6) қорғау, санитарлық-қорғаныс және өзге де қорғаныс аймақтарының
Табиғатты пайдалануды экономикалық реттеуде дамыған индустриалды елдердің тәжірибесін
АҚШ-та қазіргі уақытта экономикалық реттеудің нарықтық әдістерінің негізінде
«Баббл-қағидасының» артықшылығы, әсіресе, ол тастаудың жалпы лимиті (немесе
Батыс Еуропада, сондай-ақ АҚШ-та Қалдықтар биржалары құрылған. Бұл
Сөйтіп, шетелдік тәжірибені қысқаша талдаудың өзі ғана мынаны
- қоршаған ортаны қорғауды реттеудің экономикалық тұтқалары тек
- ерекше назар шектеу шаралары мен кінәлілерді жазалауға
3.3 Еңбекке қабілетті тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз етудегі мемлекеттік
Жұмыспен қамтамасыз ету мен еңбекке қабілетті тұрғындардың жұмыссыздығының
Қазіргі заманғы еңбек нарығы өзінің стихиялы сипатын жоғалтып,
Бұл үдерісте мемлекеттің рөлі екі жақты. Бір жағынан,
Еңбек нарығының басқа нарықтардан айырмашылығы, адамдардың тұтыну мен
«Еңбек рыногы - жұмыс күшіне сұраныс, оған қажеттіліктің
Еңбек нарығы - бұл нарықтық экономика құрылымының құрамдас
Еңбек нарығында бір тарап (сатушы) қолайлы жұмыс іздеуші
Еңбек нарығы жұмыспен қамтамасыз етудің мемлекеттік және мемлекеттік
Еңбек нарығында жұмыс күшінің құны бағаланады, оны жалға
Еңбек нарығы - бұл тек қана жұмыс күшін
Адамның еңбекті жүзеге асыру үшін қажетті табиғи және
Қазіргі уақытта еңбек заңдылығына сәйкес Қазақстанда еңбекке қабілетті
Еңбек ресурсын жұмысбастылар мен жұмыссыздардан тұратын эко-номикалық белсенді
Экономикалық белсенді халық – тауар мен қызмет өндірісі
Жұмысбасты адамдар екі топқа бөлінеді:
I топқа – жалданып жұмыс істейтіндер (жалдамалы жұмысшылар)
II топқа – жалданып жұмыс жасамайтындардың барлығы жатады.
Жұмыссыздарға ҚР-ның «Халықты еңбекпен қамту туралы» заңына сәйкес
а) жұмыссыз болды (табысты жұмысы болмады);
ә) оны іздеумен белсенді айналысты;
б) белгілі бір кезең ішінде жұмысқа кірісуге әзір
Осы аталған үш белгі «жұмыссыздық» ұғымын қалыптастырады және
Кесте 1 - Қазақстан Республикасының экономикалық
2007 2008 2009
Экономикалық тұрғыдан белсенді халық, мың адам 8228,3 8415,0
Халықтың экономикалық тұрғыдан белсенділігінің деңгейі, % 70,4 71,1
Жұмыспен қамтылған халық, мың адам 7631,1 7857,2 7903,4
Жұмыспен қамту деңгейі, пайызбен:
15 жас және одан жоғары жастағы халыққа шаққанда
Экономикалық тұрғыдан белсенді халыққа шаққанда
65,3
92,7
66,4
93,4
66,1
93,4
Жалдамалы қызметкерлер, мың адам 4973,5 5199,4 5238,8
Жұмыспен қамтылған халық санындағы үлесі, % 65,2 66,2
Өз бетінше жұмыспен қамтылғандар, мың адам 2657,6
Жұмыспен қамтылған халық санындағы үлесі, % 34,8 33,8
Жұмыссыз халық, мың адам 597,2 557,8 554,5
Жұмыссыздық деңгейі, % 7,3 6,6 6,6
Жұмыспен қамту органдарына жұмыс іздеп келген азаматтардың саны,
Жұмыспен қамту органдары жұмысқа орналастырған азаматтардың саны, мың
Жұмыссыздар ретінде тіркелген азаматтардың саны, мың адам *)
1- кесте. Жалғасы
2007 2008 2009
Экономикалық тұрғыдан белсенді халық санындағы тіркелген жұмыссыздардың үлесі,%
Экономикалық тұрғыдан енжар халық, мың адам 3463,2 3416,2
Халықтың экономикалық тұрғыдан енжарлығының (әрекетсіздігінің) деңгейі, % 29,6
Е с к е р т у: *)
Бұл мәліметтерден көрінетіні: экономикалық белснді халықтың саны өсіп,
Жұмыссыздық деп халықтың жеке және қоғамдық қажеттерін қанағаттандыратын
Жұмыспен қамтуды мемлекеттік реттеуде экономикалық, ұйымдастыру, әкімшілік-құқықтық әдістер
Жұмыспен қамтуды мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары (жолдары) мыналар
- жұмыс орындары жүйесінің дамуын
- жұмыс орындарына сұранысты реттеу;
- мемлекеттің білім беру және
Баланстық құрылым жүйе жұмыспен тиімді қамтуды қамтамасыз етудің
Жұмыспен қамту деңгейін арттыру және тиісінше жұмыссыздықты қысқарту
- қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру;
- жеке кәсіпкерлікті ынталандыру және халықтың өзін-өзі
- жетіспейтін мамандықтар мен кәсіптер бойынша қайта
- жұмыспен қамтудың икемді нысандарын пайдалану;
- жаңа жұмыс орындарын құру арқылы кәсіпорынның
- тұрғындарды жұмыспен қамту мүмкіндігі жөнінде ақпараттандыру,
Мемлекет атынан жұмыспен ұтымды қамтуды қамтамасыз ету мәселелерімен
- жұмыс күшіне сұраныс және ұсынысты талдау
- еңбек нарығының жай-күйі жөнінде ақпарат жинау
- бос орындарды және жұмысқа орналастыру мәселелері
- жұмысқа орналасу мен жұмыс күшімен қамтамасыз
- жұмысқа орналастыру жөнінде қызмет көрсету;
- жұмыссыздарды тіркеу, жәрдемақы төлеуді қоса алғанда
- азаматтарды кәсіби оқытуды және қайта оқытуды ұйымдастыру.
Мемлекеттік органдар қызметтерді тегін көрсетеді. Сонымен бірге еңбек
Жұмыссыздықты сипаттайтын негізгі көрсеткіштер: жұмыссыздық деңгейі, жұмыссыздықтың табиғи
Мемлекет тарапынан жұмыссыздық проблемасына жете назар аударылады. Бұл
Кейнсиандық жұмыспен қамту теориясының қорытындыларына сәйкес, нарықтық экономика
Бұдан басқа, нарықтық жүйе өзін-өзі реттейтін жүйе болып
Жұмыссыздық деңгейі - жұмыссыздар санының жұмыс күшінің санына
Жұмыссыздықтың табиғи деңгейі – фрикциондық және құрылымдық жұмыссыздық
Алайда мемлекеттің араласуы жұмыспен қамту, еңбекке қабілетті әрбір
Бірінші бағытты таңдау кезіндегі мемлекет міндеті нақты жұмыссыздықты
Егер ағымдағы жұмыссыздық табиғи жұмыссыздық деңгейінен төмен түсіп
Мәжбүрлі жұмыссыздықтың технологиялық, құрылымдық, өңірлік, кезеңдік және басқа
Алайда, мұны ұйымдастыру оңай шаруа емес. Себебі мемлекеттің
Мемлекет адамдардың жұмыс іздеуге кетіретін уақытын қысқартып, бос
ҚОРЫТЫНДЫ
Жұмысты қорытындылайтын болсақ, экономиканы мемлекеттік реттеудің негізгі және
Экономиканы мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаты – нарықтық жүйенің
Экономиканы мемлекеттік реттеудің ең басты мақсаты - экономикалық
Сонымен, экономиканы мемлекеттік реттеудің тұжырымдамасы былай қорытындыланады. Ол
Қазіргі экономикалық жағдай (дағдарыс, монополия, нарықтық механизм т.б.)
Кәсіпкерлікті, шағын және орта бизнесті барынша дамыту үшін құқықтық, экономикалық, интеллектуалдық және ұйымдастырушылық сипатта керекті жағдайларды мемлекеттің ұйымдастыруы мен оған қолдау көрсетуі барысында қалыптасатын қарым-қатынастар пәнді оқып үйренудің негізгі объектісі болып табылатынын атап өту керек. Қазақстанда бұл қарым-қатынастардың айтарлықтай дамуы соңғы 5-6 жыл кезеңіне сай келеді, өйткені жүзеге асырылған экономикалық реформалардың негізгі нәтижелері шаруашылық жүргізудің нарықтық үлгісінің өміршеңдігі мен барынша дамыған жағдайына алып келді.
Осы тұрғыдан қарағанда «Экономиканы мемлекеттік реттеу» пәнін оқып үйренудің негізгі бөлігі транзиттік экономиканың проблемалары, нарықтық қатынастар сферасының кеңеюі жағдайында оны мемлекеттік басқарудың теориясы мен тәжірибесі, сондай-ақ еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуын мемлекеттік реттеуді ұйымдастыру мен оның методологиясы бойынша студенттердің жеткілікті білімдері болуын талап етеді. Сондай-ақ алған білімін тереңдетіп, ой түйе алатындай дәрежеге жеткізе алатын құрал- аталмыш пәннен жоғары оқу орындарында лекциялық, практикалық сабақтарды жүргізуге арналған әдістемелік нұсқаулар болып табылады..
Әдістемелік нұсқауда берілген тақырыптар «Экономиканы мемлекеттік реттеу» пәнінің типтік бағдарламасына толық сәйкес келеді.
Қазіргі таңда, қоғамымыздың ақпараттық техникалар мен компьютер техникасы, интернет жүйесі дамуына байланысты студенттердің шығармашылық белсенділік мүмкіншіліктері, ғылымға деген көзқарастары арта түсуде. Сондықтан, оқытушы білім беріп қана қоймай , студенттердің шығармашылық белсенділігін, ізденістерін, ой-пікірлерін, заңдылықтарын, ой-өрістерінің дамуына ықпал етуі керек.
Әдістемелік нұсқауда кредиттік технология жүйесі бойынша білім берілетін студентердің өзіндік жұмысының талаптары, міндеттері, тапсырма сұрақтарын әзірлеу, пайдалану шаралары және семинар сабақтарының өтілу әдістері мен қолданылатын әдебиеттер тізімі, жеке жұмыстардың ұйымдастыру тәсілдері қарастырылған.
Тақырыптардың қысқаша сипаттамасы
1-тақырып. ЭМР-дің теориялық астары мен оның объектісі
Экономиканы мемлекеттік реттеудің (ЭМР) объективті қажеттілігі мен оның мәні. Қоғамдық-экономикалық-экономикалық жүйенің типологиясы мен шаруашылық жүргізудің негізгі үлгілері. Нарықтық экономиканың қалыптасуы мен дамуындағы мемлекеттің рөлі. Мемлекеттің экономикалық ролі жөніндегі мәселелердің негізгі ғылыми бағыттары неоклассикалық және кейнсиандық ағым, монетаризм, институтционализм және т.б., мемлекеттің экономикалық функциясы және оның транзитті экономика жағдайындағы іс-әрекетінің ерекшелігі. Ұдайы өндіріс процесі мен экономиканың циклділігі, оның объективті және субъективті себептері. Экономика мен әлеуметтік сферадағы дағдарыстан шығудағы мемлекеттік іс - әрекеті.
Институционализм және оның негізін салушылар. Күрделі институционалдық құрылымдар және олардың өндіріс пен тауар (қызмет) айналымы тиімділігімен өзара байланысты. Трансакциялық шығындардың мәні. (Нобель сыйлығының лауреаты Р.Коуз) трансакциялық шығындар экономикалық агенттердің мінез – құлқының бейнесі және экономикалық келіспеушіліктер ретінде. Трансакциялық шығындар өсуінің негізгі себептері мен оны төмендетудегі мемлекеттің рөлі. Бұл шығындардың институт құрамын таңдау мен меншіктік құқықтың анықталуына тәуелділігі.
Мемлекеттік реттеудің объектілері: макросфера, экономиканың өндірістік, инфрақұрылымдық, әлеуметтік сфералары мен олардың аймақтық құраушылыры.
Ресурстардың, тауар мен ақшаның толассыз ағымдары және фирмалардың, шаруалар мен үй шаруашылықтарының сәттілігін қамтамасыз етудегі мемлекеттің рөлі.
ЭМР-дің субъектілері, олардың әлеуметтік-экономикалық және шаруашылық мүдделері. Бұл мүдделерді бір арнаға бағыттау мемлекеттің маңызды міндеті. ЭМР пәнінің құрылымы және оны оқып үйренудің негізгі тапсырмалары.
2- тақырып. ЭМР-дің методологиясы жөніндегі ұғым және оның элементтері
Ұдайы өндіріс айналымы және экономикалық құбылыстардың өзара байланысы. Ресурстар динамикасы мен экономикалық өсудің концептуалдық негізі.
Жинтық сұраным мен ұсыным, олардың өзара байланысы. Экономиканы мемлекеттік реттеудің қағидасы мен принциптерін негіздеу, олардың өзерімділігі. Экономиканы мемлекеттік реттеудің әдісі мен механизмі.
Макроэкономикалық, институтционалдық, ақпараттық, ресурстық әдістері. ЭМР методологиясы және оны әрдайым жетілдіріп отырудың қажеттілігі. ЭМР әдістерінің құрамы және олардың объектісі мен мақсаттарынан туындайтын басымдылығы.
3- тақырып. Экономиканы реттеудің ұйымдастырушылық негіздері мен оның шетелдік тәжірибесі
Экономиканы мемлекеттік реттеудің ұйымдастырудың теориялық негіздері. ЭМР-ді ұйымдастырудың маңызды теориялық проблемасы- мультипликаторлар таңдауды негіздеу.
Мемлекеттің экономикалық функцияларын құқықтық негізбен қамтамасыз ету. Қазақстан Республикасының (ҚР) Конституциясы ЭМР-ді ұйымдастырудың негізі ретінде.
Республиканың өкілетті, заң шығарушы және атқарушы органдарының жүйесі. ҚР экономикасын басқару органдарының ұйымдық құрылымы. Халық шаруашылығын басқарудың орталық органдарының негізгі функционалды міндеттері. Аймақтық басқару органдары және олардың әлеуметтік-экономикалық дамуды реттеудегі рөлі.
Мемлекеттік меншікті жекешелендіру процесі мен оны ұйымдастыру. Меншік және кәсіпкерлік нысандары. Кәсіпкерлік түрлері мен аялары. Кәсіпкерлікті ұйымдастыру нысандары. Шағын бизнес пен кәсіпкерлікті қолдауды ұйымдық-құқықтық жағынан қамтамасыз ету және оның мемлекеттік бағдарламасы.
Мемлекеттік кәсіпкерліктің мәні, жалпы белгілері, даму тенденциясы және оның қоғамдық капиталдың ұдайы өндірісіндегі рөлі. Кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің өзара қатынастарының ұйымдастыру-этикалық астары.
Экономиканы реттеудегі мемлекеттік емес субъектілер: азаматтық қоғам институттары, кәсіби бірлестіктер мен одақтар, ассоциациялар және т.б.
Нарықтық экономикасы дамыған елдердегі мемлекеттік реттеуді жүзеге асырудың ерекшеліктері. Экономикада нарықтық қатынастардың дамуы және оны Оңтүстік-Шығыс Азия мен Шығыс Европа елдеріндегі мемлекеттік реттеу. Шет елдердегі жалпы экономикалық және стратегиялық жоспарлау; оның Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы (ТМД) елдерінде нарықтық қатынастардың даму жағдайындағы рөлі. Шет елдердегі экономиканы реттеудің қаржы-бюджеттік механизмдерін қолдану тәжірибесі және оны ҚР-да пайдалану мүмкіндігі.
Қазақстан жағдайында ЭМР-дің шетелдегі тәжірибелерін пайдаланудың мүмкіндіктері мен проблемалары. Нарықтық қатынастарға өтуде Қазақстанда өзінің эволюциялық жолын таңдаудың объективті негіздері.
4- тақырып. Транзиттік экономиканың негізгі мінездемесі және оның заңдылықтары
Транзиттік экономика: мәні, негізгі мінездемелері және трансформациялық процестердегі мемлекеттің рөлі. Өтпелі кезеңдегі жалпы экономикалық және макроэкомикалық тенденциялары; олардың жүесі: «жұмсақ революция», «әлеуметтік-нарықтық шаруашылық», «есінен тандыру терапиясы» және т.б. нарықтың дамуына мемлекет тарапынан жасалатын жағдайлар.
Нарық құрылымы. IS-LM үлгісі. Капитал және ғылыми-техникалық жасақтамалар нарығы. Бағалы қағаздар нарығы. Еңбек нарығы.
Нарықтық құрылымдарды қалыптастырудағы мемлекеттің рөлі мен олардың дамуын реттеу әдістері.
5- тақырып. Экономикалық өсудің негізгі факторлары мен оны қамтамасыз етудегі мемлкеттік шаралар
Мемлекеттің экономикалық саясатын қалыптастыру негіздері мен факторлары және оның әлеуметтік бағытталуы. Қоғамдық өндіріс көрсеткіштер, өсу қарқыны және құрылымдар. Мемлекттің құрылымдық саясатының қажеттілігі мен негіздемесі. Өндірістік бағарламаларды жасақтау принциптері. Макроэкономикалық тұрақтылық және оған қол жеткізудегі мемлкеттік шаралар. Макроэкономикалық көрсеткіштер жүесі мен олардың өзара байланысы.
Экономикалық өсу: факторлары, көрсеткіштері және оларды анықтау әдістері. Экономикалық өсуді қамтамасыз етудегі мемлкет іс-әрекетінің негізгі бағыттары. Экономикалық өсу үлгілерін салыстыру. Ағымдар мен запастар. Өндіріс факторларын тиімді пайдаланудың негізгі көрсеткіштері мен оны ынталандыру жүйесі. Еңбек өнімділігі мен қор қайтарымдылығы деңгейін өлшеуге макроэкономикалық жағынан келу. Мемлекеттің идустриалдық және аграрлық саясатының қалыптасу еркешеліктері. Ұлттық шоттар – халықаралық тәжірибеде қолданылатын баланстық есептеулердің жиынтығы. Салааралық баланс ұлттық есеп жүйесін интеграциялау құралы. Салааралық баланс көрсеткіштерінің экономикалық мағынасы.
Салалардың басыңқылығын анықтаудың ұйымдастырушылық-әдістемелік астары. Өндірістік күштерді ұтымды орналастыру проблемасы және оны шешу барысында мемлекет мүддесін есепке алу.
6- тақырып. Экономиканы мемлекеттік реттеу қызметінің басты сатысы әлеуметтік-экономикалық болжау мен жоспарлау
Экономикалық болжаудың мәні және ғылыми-методологиялық негіздері. Болжаудың қағидалары мен әдістері. Халық шаруашылығын кешенді болжауды жасақтауды ұйымдастыру және оның теориялық негіздері. Болжаудың жасақталу мерзімі, функционалдық блоктары мен ірілендіру деңгейіне байланысты түрлері. Өсіңкілік қатардың орташа көрсеткіштері, есептеу тәсілдері және статистикада қолданылуы. Өсіңкілік қатарларды талдау тәсілдері: қатарлар дәрежесін салыстыру, бір негізге келтіру, үздіксіздендіру.
Мемлекеттің ұлттық бағдарламалары экономиканың басыңқы бағыттарымен дамуының мемлекеттік стратегиясын іске асыру негізі мен халық шаруашылығы жоспарының құрамды бөлігі ретінде. Бұл бағдарламаларды жасақтау және бекіту.
Аймақтар мен салалардың индикативті және стратегиялық жоспарларының мәні, ғылыми негізі мен белгілері. Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау. Бизнес-жоспарды жасау және құру әдістемесі. Стратегиялық жоспарлау методологиясының түсінігі. Экономиканың өндірістік, инфрақұрылымдық, әлеуметтік, салаларының дамуын стратегиялық және индикативті жоспарлау; оның негізгі әдістері.
7- тақырып. Ғылыми-техникалық прогрестің бағыттары мен оны жеделдетудегі мемлекеттің рөлі.
Экономиканы басқарудың маңызды тапсырмасы –қоғамның ғылыми-техникалық потенциалын арттыру. Мемлекеттің ғылыми-техникалық және инновациялық саясатының қалыптасу негіздері. Ғылыми-техникалық прогрестің (ҒТП) әлеуметтік-экономикалық астары мен оның негізгі бағыттары.
ҒТП-ті жеделдету мен оның тиімділігін арттыру мақсатында жүргізілетін мемлекеттік шаралар жүйесі. ҒТП-ке әсер ететін мемлекеттің әкімшілік-құқықтық және экономикалық механизмдері. Ғылыми-зерттеу, жобалау-іздену және тәжірибелі-құрастыру жұмыстарын тікелей қаржыландыру көздері мен шарттары. ҒТП-ті несиелік және салықтық реттеу механизмдерінің маңызы. Болашақта ҒТП-ті жеделдетуді ынталандыру жүйесі мен бағытын таңдау. ҒТП-ті болжаудың ұйымдастыру-әдістемелік астары мен оны бағдараламалы-мақсатты жоспарлау. ҒТП жетістіктерін пайдаланудың мемлекеттік және нарықтық механизмдері. Мемлекеттің инновациялық саясатын жүзеге асыру шараларының жүйесі. Инновациялық үрдіс және инновациялық құрылым. Тәуекелді кәсіпкерлік. Мемлекеттің 2005-2015 жылдарға арналған индустриалдық-инновациялық стратегиясын жүзеге асыру шараларының жүйесі. Негізгі капиталдың жеделдетілген амортизациясының маңызы.
8-тақырып. Халықты еңбекпен ұтымды қамту мен әлеуметтк қорғауды мемлекеттік реттеу
Қоғамның еңбек әлеуеті мен демографиялық жағдайы. Еңбек ресурстарының гендерлік және интеллектуалдық деңгейінің маңызы. Еңбекке қабілетті тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз етудегі мемлекеттік шаралар жүйесі.
Жұмыссыздықтың түрлері мен негізгі себептері, және оны төмендетудегі мемлекеттің іс-әрекеті. Еңбек нарығының қалыптасу процесі мен оны дамытудағы мемлекет тарапынан келу мәселесі. Еңбек өнімділігі мен еңбек ақы төлеудің өсім қарқының ара қатынасына мемлекеттік әсер етудің механизмдері.
Оукен заңы мен Филлипс қисығы. Инфляция, жұмыссыздық, еңбек ақы және еңбек ресурстарын ұтымды пайдалану проблемалары.
Халықтың әртүрлі топтрын әлеуметтік қорғауды қамтамасыз етудегі жалпы мемлекеттік саясатты жүзеге асыру тәсілдері мен ұйымдастыру-құқықтық негіздері. Күнкөріс минимумы және кедейшілікпен күресу проблемасы. Табысты бөлудің әділеттілігі. Халықтың өмір сүру деңгейін мемлекеттік реттеу қағидалары мен әдістері. Халықтың жұмыспен қамтылу және жұмыссыздық дәрежесін есептеу. Индекстердің өзара байланыстылығы мен статистикалық қолданылуы. Адам өмірін бағалау индексі, халықаралық индекстерді салыстыру.
Әлеуметтік инфрақұрылымның экономикалық рөлі және оның салаларында нарықтық қатынастардың дамуы. Осы салаларды адамзаттық даму индексінің деңгейімен өзара байланысы.
Әлеуметтк инфрақұрылымның дамуын мемлекеттік реттеу және оның механизмдері. Денсаулық сақтаудың, білім берудің, мәдениеттің даму көрсеткіштері және оларды негіздеу әдістері.
9-тақырып. Мемлекеттің инвестициялық саясатының қалыптасуы мен оны жүзеге асыру механизмдері
Инвестиция және инвестициялық концепция. Мемлекеттің инвестициялық іс-әрекетінің ең маңызды қағидалары. Мемлекеттің инвестициялық саясатының өзгерімділігі мен оны қалыптастыру негіздері.
Инвестициялық ресурстардың негізгі көздері мен оны ұтымды пайдалану проблемалары. Шетелдік инвестициялар мен ішкі инвестициялық ресурстар арасындағы өзара қатынастардың тиімдісін таңдау. Инвестицияға сұраным мен оған ұсыным арасындағы тепе-теңдікке қол жеткізу механизмі.
Шаруашылық субъектілерінің инвестициялық белсенділігін арттырудың рөлі және оның механизмі. Инвестициялық жобаларды бағалау және мемлекеттің инвестициялық іс-әрекетінің ұзақ мерзімді бағдарламаларын жасақтау. Инвестиция салудың басымдық бағыттары мен сфераларын мемлекет тарапынан анықтау. Өндірістік сфера мен инфрақұрылым салаларын бірыңғай дамыту мүдделерін ескерту. Мемлекеттегі инвестициялық тартымдылық, заң актілерін іске асыр, экономикалық реформаларды тереңдету бағытын ұстану, экономикалық байланыстар бойынша мемлекетаралық міндеттердің өз уақытында орындалуын және т.б. инвестициялық ресурстар мен құнды қағаздар арақатынасының мәселелері. Құнды қағаздар нарығы. Құнды қағаздар операцияларының түрлері. Қаржы инвестициялары және оларды ұтымды пайдаланудағы мемлееттің рөлі.
Мемлекеттің инвестициялық әлеуетін тиімді пайдаланудың қаржы-бюджеттік және ақша-несиелік тетіктері. Инвестициялық-құрылыстық кешеннің негізгі сандық-сапалық көрсеткіштері және оларды негіздеудің әдістемесі. Күрделі қаржының технологиялық және ұдайы өндірістік құрылымы мен оның тиімділігінің көрсеткіштері.
10-тақырып. Жер ресурстарын тиімді пайдаланудағы мемлекеттік шаралар жүйесі
Жер-экономиканың аграрлы секторындағы негізгі өндіріс құралы ретінде. Ауыл шаруашылығындағы жерлерді тиімді пайдалану проблемасы және оның өндірістің ұйымдастыру-технологиялық негіздерімен байланысы. Аграрлы сектордың көпукладтылығы және ауылдың интеллектуалдық, материалды-техникалық және жер ресурстарын тиімді пайдалануды қамтамасыз етудегі мемлекеттің рөлі.
Ауыл шаруашылығының ерекшеліктері және оның салалары дамуының басыңқылығын ғылыми негіздеу. Мемлекеттің аграрлы секторға қолдау көрсету механизмдері мен оның болашақтағы дамуын реттеу. Агроөнеркәсіптік кешеннің секторлары арасындағы шаруашылық-экономикалық байланыстарды нығайтудағы және олардың мүдделерін бір арнаға бағыттаудағы мемлекеттің атқаратын рөлі. Агроөнеркәсіптік интеграция өндірістің тиімділігін арттыру факторы ретінде. Агроөнеркәсіп кешені кәсіпорындары қызметінің тиімділігіне әсерін тигізетін негізгі факторлар. Өндірісті ұйымдастырудың кластерлік жүйесін енгізудегі мемлекеттің рөлі.
Жерді пайдаланудың экономикалық және экологиялық тиімділігін арттырудағы және егін мен мал шаруашылығын ғылыми-технологиялық қамтамасыз етудегі мемлекет мүдделерінің шеңбері. Ауыл шаруашылығы өнімі өндірісінің жоспарлы көлемін анықтауға мемлекеттік органдардың тигізетін әсері мен қолданатын әдістері. Аграрлы сектор өнімін тиімді өткізу мәселелері мен оны мемлекет тарапынан ынталандыру механизмдері.
Қазіргі уақытта мәселе мемлекеттің араласпауы туралы емес, осы
Бұл «Экономиканы мемлекеттік реттеу: мақсаттары мен мәселелері» атты
Экономиканы мемлекеттік реттеудің нарықтық шаруашылық жағдайындағы мазмұны, қолданылып
Курстық жұмыс 3 тараудан тұрады: 1-тарау - экономиканы
1 ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ, ОНЫҢ ОБЪЕКТИВТІ ҚАЖЕТТІЛІГІ
1.1 Экономиканы мемлекеттік реттеу құрылымы
Экономиканы мемлекеттік реттеудің нарықтық шаруашылық жағдайындағы мазмұны, қолданылып
Нарық шаруашылығының даму барысында, жеке меншік шеңберінде шешілмейтін,
Нарықтық экономикаға мемлекеттің араласу қатынасы оның дамуы мен
Нарықтық қатынастардың дамуымен күш жинаған кәсіпкерлер табы мемлекеттік
А.Смиттің көзқарасы бойынша, пайда алуға ұмтылуға байланысты, жеке
А.Смиттің іліміндегі идеяларының бірі, экономикадан мемлекеттік реттеуді алып
Нарықтық үйлестіру ресурсы тиімді пайдалануды қамтамасыз етпегенде, нарық
Нарық экономикасында мемлекеттің рөлін теориялық танудың маңызды сатысы
Сөйтіп, экономиканы мемлекеттік реттеудің объективті мүмкіндігі экономикалық дамудың
Экономиканы мемлекеттік реттеудің объектілері - бұл автоматты түрде
Экономиканы мемлекеттік реттеудің негізгі объектілеріне шаруашылықтың экономикалық кезеңін,
Мемлекеттің кезеңдікке қарсы немесе шаруашылық жағдаятын реттеу саясатының
Экономиканың ұзақ мерзімді көтерілу кезінде, тауар қорының азаюы,
Экономиканы мемлекеттік реттеу сонымен бірге, аумақтық құрылым мен
Мемлекеттің экономиканы реттеуінің объективті қажеттілігі мен
Экономиканы мемлекеттік реттеу дегеніміз – нарықтық қатынастың тиімділігін
Экономиканы мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаты – нарықтық жүйенің
Экономиканы мемлекеттік реттеудің ең басты мақсаты - экономикалық
Экономикалық мемлекеттік реттеудің міндеттеріне мыналар жатады:
1. Экономиканы мемлекеттік реттеу міндеттеріне:
- өтпелі кезеңде бірінші экономиканы ребализациялау жөнінде шаралар
- екінші кезеңде экономиканы тұрақтандыру бойынша шараларды іске
- үшінші кезеңде дамудың тиімділігін арттыру жөніндегі шаралар.
2. Экономиканы мемлекеттік реттеу өзара байланысты көзқарастарды тепе-теңдікке
3. Реттеудің және бір негізгі міндеттердің бірі экономиканың
4. Басқарудағы мемлекеттің ролі, онымен көрсетілетін әлеуметтік экономикалық
5. Мемлекеттік реттеу ҚР-ның барлық аймақтарының өзбетінше әлеуметтік
6. Республикалық бюджеттің принциптерінің негізінде аймақтардың қаржылық дербестігін
7. Аймақтардың әлеуметтік экономикалық дамуының деңгейін теңестіру. Аймақаралық
Экономиканы мемлекеттік реттеудің объектілері:
Жұмыспен қамтамасыз етуді реттеу - бұл нарықтық экономика
Ақша айналымын реттеуде ерекше назар аударылатын негізгі бағыттар:
Реттеудің тағы бір маңызды объектісі баға болып табылады.
Экономиканы мемлекеттік реттеу объектілерінің шешілетін міндеттерге фирманың деңгейінен,
Экономиканы мемлекеттік реттеудің құралдары. Экономикалық қызметтерді жүзеге асыру
Мемлекеттік реттеудің құралдары әкімшілік және экономикалық деп бөлінеді.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде реттеудің әкімшілік құралы елеусіз
Мемлекеттік реттеудің негізгі құралдары:
- қазыналық саясат, яғни шығын мен салықтың құқықтық
- ақша саясаты;
- табысты реттеу саясаты;
- әлеуметтік саясат;
- баға белгіленімін мемлекеттік реттеу;
- сыртқы экономикалық реттеу.
Мемлекеттік реттеудің экономикалық кұралы ақша-несие, қаржы мен бюджеттік
Негізгі экономикалық құралдар:
- есепке алу мөлшерін реттеу (Орталық банкпен жүргізілетін,
- елдің қаржылық институттары орталық банкте сақталуға міндетті,
- мемлекеттік мекеменің бағалы қағаз нарығындағы мемлекеттік міндеттемелер
Экономиканы мемлекеттік реттеудің экономикалық қызметі. Мемлекет орындайтын қызметтерге
- экономиканың қызмет етуі үшін құқықтық негізді құру
- монополияға қарсы реттеу;
- макроэкономикалық тұрақтандыру саясатын жүргізу;
- ресурстарды орналастыруға ықпал ету;
- табысты бөлу аясындағы қызмет;
- мүліктік қатынастар субъектісі ретіндегі мемлекет қызметі.
Заңдық базаны құру - бұл барлық тауар өндірушілер,
Макроэкономикалық тұрақтану экономикалық өсумен, жұмыспен толық қамтамасыз етумен
Ресурстарды қайта бөлу өнеркәсіптік және ауыл шаруашылығы өндірісіне
Бәсекелестік тетікті қамтамасыз етудегі бөлу - әлеуметтік топқа
Мемлекеттік меншік - сату-сатып алу объектісі болмайтын және
2 ЭМР ӘДІСІ МЕН МЕХАНИЗМІ, ҚҰРАМЫ ЖӘНЕ ОБЪЕКТИВТІЛІГІ
2.1 Экономиканы мемлекеттік реттеудің әдісі мен механизмі
Нарықтық қатынастар макроэкономикалық тұрақтылық және оның тиімді сәйкестіліктерін
Экономикалық дамудың мақсаттарының және саяси құрал саймандардың өзара
Егер экономиканы мемлекеттік реттеудің ғылыми негізделінген тұжырымдамасы болмаса,
Экономиканы реттеу тұжырымдамасын құрастырарда мына Қазақстандағы жағдайлар есептелуі
Экономиканы реттеудің ғылыми тұжырымдаманың басты бағыттары:
1. Меншіктің екі түрі (мемлекеттік, жеке меншік) болуына
Егер мына көрсетілген жағдайлар ескерілсе, онда жоспарлау әдісін
- жоспарлаудың әміршілік - директивтік мәні жойылса;
- жоспарлаудың баланстық, реттеушілік қызметтерін күшейту;
- мақсаттық бағдарламаның тиімділін және рөлін көтеру.
Мемлекеттік реттеу нарықтық қатынастарды кұрастыруға, оның механизмін нығайтуға
2. Макроэкономиканы реттеу процесінде үкіметтің қызметінің бағыты, көзқарасы
Құрылымдық-инвестициялық аяны реттеу макроэкономиканың тиімділігінің көрсеткіштерін жоғарылатуға бағытталуы
Құрылымдық-инвестициялық аяны реттеуде басты мақсат республиканың халық шаруашылығының
Реттеудегі макроэкономикалық көзқарастың тағы бір маңызы - ол
- технологиялық инвестицияны тарту арқылы импорттық тауарды алмастыратын
- экспортқа шығарылатын бәсекеге қабілетті жоғары дайын өнімдерді
Сонымен экономиканы мемлекеттік реттеудің тұжырымдамасы былай қорытындыланады. Ол
Тұжырымдамадан экономиканы мемлекеттік реттеудің принциптері туындайды. Оның басты
- барлық мәселелердің шешімінің табысты болуын қамтамасыз ететін
- нарық шаруашылығын басқару жүйесінің барлық деңгейінде тиімді
- мемлекеттік реттеудің міндеттерінің деңгейіне сәйкес келетін құрал-саймандарды
- қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайына және макроэкономикалық тұрақтылыққа ықпал
Мемлекеттік реттеудің тұжырымдамасы және принциптері белгіленгеннен кейін, онда
1) болжамдау және стратегиялық жоспарлау;
2) қаржылық – бюджеттік реттеу;
3) салықтық реттеу;
4) ақша - несиелік реттеу;
5) бағаны реттеу;
6) кеден- бажды реттеу;
7) номативтік - тарифтік реттеу;
8) әкімшілік-құқықтық және лицензиялық реттеу;
9) нарықтық реттеу.
Экономиканы мемлекеттік реттеудің әдістерінің құрамы және олардың объектісі
Экономика өзін-өзі реттейтін жүйе. Басқадай кез-келген өзін-өзі реттейтін
Реттеушіден реттеу объектісіне жіберілген ақпараттар байланысы - ол
Кері байланыста катаң және бейімді (адаптационный) болып екіге
Жоғарыда айтылған реттеудің жалпы теориясының іргетасты-қолданбалы экономикалық жүйеде
Нарық механизмі экономикалық жүйені реттеудің негізі болып саналады,
а) реттеу бағдарламасын өңдеу;
б) реттеудің өзі.
Бұл реттеу проблемасы айрықша талдау жасауды талап етеді.
Реттеу бағдарламасын жасар кезде экономикалық жүйенің іс-әрекетінің өткен
Мұндай қозғалыс ықтималдылық көріністе емес, жоспарлық сипатта болады:
Жалпы, қиын жүйелерде экономиканы реттеудің үш түрлі үлгісі
а) өзін-өзі сақтау;
б) өз-алдына даму;
в) өзін-өзі ұдайы өндіру.
Өзін-өзі сақтау. Белгілі жүйенің тұтастығын және оның алдағы
Өз-алдына даму. Бұнда жүйені реттеудің бір қиын түрі,
Мұның өзіндік көрінісі – ақпарат санын көбейту және
Өзін-өзі үздіксіз өндіру тәсілі жүйенің тұтастық сипатын жаңа
Экономикалық жүйе реттеудің екінші түрімен сипатталады: оған тән
Сыртқы ортаның өзгеруінің ықпалыңда тұрған күрделі жүйені реттеу
Экономика «табиғат-қоғам» байланысын өзгертуші ретіңде әртүрлі болады. Экономикалық
Экономикалық жүйені реттеу процесі көп нұсқалы болады. «Табиғат-қоғам»
Күрделі жүйені реттеудің ықпалы оның іс-қимылының үлгілерінің шеңберін
Сонымен қиын өрісті жүйеде (оған экономикалық жүйе де
Мұнда мынадай жағдайды айтып кету қажет. Қоғамдық еңбек
Фирмаларды, нарықтық институттарды басқаратын нақтылы органдардың және экономиканы
Шаруашылық жүйені сипаттау үшін өндіріс ресурстарының және меншік
Әрбір шаруашылық жүйеде айтылған элементтер қатар орын алады.
Меншіктің нысаны және өзгерту механизмі әртүрлі болады. Бірақ
Сыртқы үйлесімділік – бұл шаруашылық жүйенің нақты компоненттерінің
Тұтастылық принципі – шаруашылық жүйенің бірлестіктері арқылы таңдаған
Тұжырымдамада принциптердің, механизмдердің және әдістердің проблемаларын кұрастыру қажет.
Қазіргі экономикалық жағдай (дағдарыс, монополия, нарықтық механизм т.б.)
3 ҚР-НЫҢ КЕЙБІР САЛАЛАРЫН МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ ТЕОРИЯЛАР
3.1 Қазақстан Республикасы экономикасын басқару органдарының ұйымдық құрылымы
Біздің мемлекеттің Конституциясында: «Қазақстан Республикасы - президенттік басқару
Қазақстан Республикасының Конституциясы мемлекеттің Негізгі Заңы ретінде төмендегіге
- республиканың мемлекеттілігін;
- басқару нысанын;
- мемлекеттік және мемлекеттік емес субъектілердің өзара қатынастарының
- адамдар мен азаматтардың құқықтары мен міндеттерін. Мемлекеттік
Қазақстан Республикасының Президенті мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының
Зандық қызметтерді жүзеге асыратын жоғары өкілетті орган, сенат
Заң шығарушы билік экономиканы басқару тетігінің негізі болып
Үкімет әлеуметтік-экономикалық дамудың негізгі бағыттарын әзірлейді; бюджетті әзірлеп,
Үкімет республикада атқарушы билікті жүзеге асырады, атқарушы органдар
Премъер-министрдің міндетіне салалық министрліктер мен ведомстволарды басқару және
Сот билігі биліктің заң органдарымен қабылданған зандардың қатаң
Мемлекет басшысы мәртебесі бар Президентті биліктің бір тармағына
Мемлекетті басқару органдары тікелей президентке есеп береді, оларды
Нарықтық қатынастарды дамыту және шаруашылық нысандарын ұлғайту шаралары
Мұны төмендегінің есебінен жүзеге асырады:
1. Құрылымды ықшамдау.
2. Қайталанатын қызметті жою.
3. Артық штаттарды қысқарту.
4. Барлық басқару иерархиясы бойынша жауаптылықты, құқықты және
5. Республикалық, аймақтық және бағдарламалық бағытта ортақ міндеттерді
Қазақстанда қазіргі уақытта он сегіз министрлік, мемлекеттік комитеттер,
Елдегі экономикалық жағдайға жауапты, маңызды органдардың қатарына: Қаржы
Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігіне елдің экономикалық дамуына,
Қаржы министрлігі елдің мемлекеттік бюджетінде оның әр түрін
Елдің Ұлттық банкіне елдегі ақша-несие жүйесінің жағдайына, теңгенің
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының да маңызды мәні бар
3.2 Табиғи ресурстарды қорғауды және оны ұтымды пайдалануын
Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі органдардың нақты жағдайлардағы іс-қимылдары
Осы заңға сәйкес мемлекет экологиялық қауіпсіздіктің жалпы нормаларын,
Қоршаған ортаның сапа нормативтерінің негізгі түрлеріне мыналар жатады:
1) қоршаған ортадағы зиянды заттардың шекті жол берілетін
2) шудың, тербелудің, магниттік өріс пен өзге де
3) радиациялық әсердің шекті жол берілетін деңгейінің нормативтері;
4) қоршаған ортаға шығарылатын және тасталатын ластайтын заттардың
5) ауыл және орман шаруашығында агрохимикаттарды қолданудың шекті
6) қорғау, санитарлық-қорғаныс және өзге де қорғаныс аймақтарының
Табиғатты пайдалануды экономикалық реттеуде дамыған индустриалды елдердің тәжірибесін
АҚШ-та қазіргі уақытта экономикалық реттеудің нарықтық әдістерінің негізінде
«Баббл-қағидасының» артықшылығы, әсіресе, ол тастаудың жалпы лимиті (немесе
Батыс Еуропада, сондай-ақ АҚШ-та Қалдықтар биржалары құрылған. Бұл
Сөйтіп, шетелдік тәжірибені қысқаша талдаудың өзі ғана мынаны
- қоршаған ортаны қорғауды реттеудің экономикалық тұтқалары тек
- ерекше назар шектеу шаралары мен кінәлілерді жазалауға
3.3 Еңбекке қабілетті тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз етудегі мемлекеттік
Жұмыспен қамтамасыз ету мен еңбекке қабілетті тұрғындардың жұмыссыздығының
Қазіргі заманғы еңбек нарығы өзінің стихиялы сипатын жоғалтып,
Бұл үдерісте мемлекеттің рөлі екі жақты. Бір жағынан,
Еңбек нарығының басқа нарықтардан айырмашылығы, адамдардың тұтыну мен
«Еңбек рыногы - жұмыс күшіне сұраныс, оған қажеттіліктің
Еңбек нарығы - бұл нарықтық экономика құрылымының құрамдас
Еңбек нарығында бір тарап (сатушы) қолайлы жұмыс іздеуші
Еңбек нарығы жұмыспен қамтамасыз етудің мемлекеттік және мемлекеттік
Еңбек нарығында жұмыс күшінің құны бағаланады, оны жалға
Еңбек нарығы - бұл тек қана жұмыс күшін
Адамның еңбекті жүзеге асыру үшін қажетті табиғи және
Қазіргі уақытта еңбек заңдылығына сәйкес Қазақстанда еңбекке қабілетті
Еңбек ресурсын жұмысбастылар мен жұмыссыздардан тұратын эко-номикалық белсенді
Экономикалық белсенді халық – тауар мен қызмет өндірісі
Жұмысбасты адамдар екі топқа бөлінеді:
I топқа – жалданып жұмыс істейтіндер (жалдамалы жұмысшылар)
II топқа – жалданып жұмыс жасамайтындардың барлығы жатады.
Жұмыссыздарға ҚР-ның «Халықты еңбекпен қамту туралы» заңына сәйкес
а) жұмыссыз болды (табысты жұмысы болмады);
ә) оны іздеумен белсенді айналысты;
б) белгілі бір кезең ішінде жұмысқа кірісуге әзір
Осы аталған үш белгі «жұмыссыздық» ұғымын қалыптастырады және
Кесте 1 - Қазақстан Республикасының экономикалық
2007 2008 2009
Экономикалық тұрғыдан белсенді халық, мың адам 8228,3 8415,0
Халықтың экономикалық тұрғыдан белсенділігінің деңгейі, % 70,4 71,1
Жұмыспен қамтылған халық, мың адам 7631,1 7857,2 7903,4
Жұмыспен қамту деңгейі, пайызбен:
15 жас және одан жоғары жастағы халыққа шаққанда
Экономикалық тұрғыдан белсенді халыққа шаққанда
65,3
92,7
66,4
93,4
66,1
93,4
Жалдамалы қызметкерлер, мың адам 4973,5 5199,4 5238,8
Жұмыспен қамтылған халық санындағы үлесі, % 65,2 66,2
Өз бетінше жұмыспен қамтылғандар, мың адам 2657,6
Жұмыспен қамтылған халық санындағы үлесі, % 34,8 33,8
Жұмыссыз халық, мың адам 597,2 557,8 554,5
Жұмыссыздық деңгейі, % 7,3 6,6 6,6
Жұмыспен қамту органдарына жұмыс іздеп келген азаматтардың саны,
Жұмыспен қамту органдары жұмысқа орналастырған азаматтардың саны, мың
Жұмыссыздар ретінде тіркелген азаматтардың саны, мың адам *)
1- кесте. Жалғасы
2007 2008 2009
Экономикалық тұрғыдан белсенді халық санындағы тіркелген жұмыссыздардың үлесі,%
Экономикалық тұрғыдан енжар халық, мың адам 3463,2 3416,2
Халықтың экономикалық тұрғыдан енжарлығының (әрекетсіздігінің) деңгейі, % 29,6
Е с к е р т у: *)
Бұл мәліметтерден көрінетіні: экономикалық белснді халықтың саны өсіп,
Жұмыссыздық деп халықтың жеке және қоғамдық қажеттерін қанағаттандыратын
Жұмыспен қамтуды мемлекеттік реттеуде экономикалық, ұйымдастыру, әкімшілік-құқықтық әдістер
Жұмыспен қамтуды мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары (жолдары) мыналар
- жұмыс орындары жүйесінің дамуын
- жұмыс орындарына сұранысты реттеу;
- мемлекеттің білім беру және
Баланстық құрылым жүйе жұмыспен тиімді қамтуды қамтамасыз етудің
Жұмыспен қамту деңгейін арттыру және тиісінше жұмыссыздықты қысқарту
- қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру;
- жеке кәсіпкерлікті ынталандыру және халықтың өзін-өзі
- жетіспейтін мамандықтар мен кәсіптер бойынша қайта
- жұмыспен қамтудың икемді нысандарын пайдалану;
- жаңа жұмыс орындарын құру арқылы кәсіпорынның
- тұрғындарды жұмыспен қамту мүмкіндігі жөнінде ақпараттандыру,
Мемлекет атынан жұмыспен ұтымды қамтуды қамтамасыз ету мәселелерімен
- жұмыс күшіне сұраныс және ұсынысты талдау
- еңбек нарығының жай-күйі жөнінде ақпарат жинау
- бос орындарды және жұмысқа орналастыру мәселелері
- жұмысқа орналасу мен жұмыс күшімен қамтамасыз
- жұмысқа орналастыру жөнінде қызмет көрсету;
- жұмыссыздарды тіркеу, жәрдемақы төлеуді қоса алғанда
- азаматтарды кәсіби оқытуды және қайта оқытуды ұйымдастыру.
Мемлекеттік органдар қызметтерді тегін көрсетеді. Сонымен бірге еңбек
Жұмыссыздықты сипаттайтын негізгі көрсеткіштер: жұмыссыздық деңгейі, жұмыссыздықтың табиғи
Мемлекет тарапынан жұмыссыздық проблемасына жете назар аударылады. Бұл
Кейнсиандық жұмыспен қамту теориясының қорытындыларына сәйкес, нарықтық экономика
Бұдан басқа, нарықтық жүйе өзін-өзі реттейтін жүйе болып
Жұмыссыздық деңгейі - жұмыссыздар санының жұмыс күшінің санына
Жұмыссыздықтың табиғи деңгейі – фрикциондық және құрылымдық жұмыссыздық
Алайда мемлекеттің араласуы жұмыспен қамту, еңбекке қабілетті әрбір
Бірінші бағытты таңдау кезіндегі мемлекет міндеті нақты жұмыссыздықты
Егер ағымдағы жұмыссыздық табиғи жұмыссыздық деңгейінен төмен түсіп
Мәжбүрлі жұмыссыздықтың технологиялық, құрылымдық, өңірлік, кезеңдік және басқа
Алайда, мұны ұйымдастыру оңай шаруа емес. Себебі мемлекеттің
Мемлекет адамдардың жұмыс іздеуге кетіретін уақытын қысқартып, бос
ҚОРЫТЫНДЫ
Жұмысты қорытындылайтын болсақ, экономиканы мемлекеттік реттеудің негізгі және
Экономиканы мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаты – нарықтық жүйенің
Экономиканы мемлекеттік реттеудің ең басты мақсаты - экономикалық
Сонымен, экономиканы мемлекеттік реттеудің тұжырымдамасы былай қорытындыланады. Ол
Қазіргі экономикалық жағдай (дағдарыс, монополия, нарықтық механизм т.б.)