Қазақ әдеби сынының қоғамдық ой-пікірде алатын орны

Қазақ әдеби сынының қоғамдық ой-пікірде алатын орны
Қазақ халқы көркем сөзді өз тірлігінің тұтқасы деп білген, күрес құралы еткен. Ол тек көңіл көтерудің, ойын-сауықтың ермегі емес, ел мен елді табыстырған елшінің тілі, ру мен руды татуластырған бұғалық, мемлекет басқарған хандарға әлеуметтік ақыл-кеңес, көшпелі мәдениеттің сырт көзге көрінген сахнасы, өткенмен қордаланып, бүгінгімен жарқыраған тарихи жады, көркемдік әлеміндегі өзіндік таным-біліктің әсем де ажарлы қоржыны екені даусыз. Өйткені «Асан қайғы, Қазтуған, Шалкиіз, Бұқарлар айтқан толғауларға қарап отырсақ, терең ойлардың толқынында жүргендей сезінеміз. Олар өмір, тарих, адам жөнінде ғажайып топшылаулар, толғау-түйіндер айтады» (Ә. Тәжібаев, Қазақ драматургиясының дамуы мен қалыптасуы, 1971, 20-бет).
Жалпы адамзат тірлігінде жақсы мен жаманды, сұлу мен ажарсызды, ізгілік пен зұлымдықты қарсы қойып суреттеу, көрсету мықты дәстүрге айналған болса, сол машық қазақтың, әсіресе, ауызекі әдебиетінде, яғни жыраулар поэзиясында классикалық биікке көтерілді. Дүниені салыстыру, теңестіру, қарама-қарсы көрсету, әсіресе, құлақпен естіп отырғанды көзге елестетіп, санаға қоюдың ең төте жолы болса керек.
Сонымен қалыптасып қалған қате түсініктен, жетесіздіктен құтыларында ғана өз тарихымыздан өзекті арналар табамыз. Қазақтың, сыни ой-пікірін зерттеген уақытта европалық тұрғыдан қарау, соған бейімдеу қатерлі де қате. Әр халық өзінің, көркемдік таным-білімнен өрнекті ой тапқанда ғана адамзат әлеміне бекер келмегендігін түсінеді. Міне, сондықтан көне заманда туған көрікті ойларды қазақ әдебиет сыны тууының, бір қайнар көзі ретінде қарастыру ғылыми жағынан дұрыс, эстетикалық тұрғыдан өнімді жол болмақ.
Әдебиетімізде зерттеліп жүрген проза, поэзия, драматургия жанрлары сияқты әдебиет сынының да тарихы мен қалыптасу процестері, өзіне тән шығармашылық ғылыми мәселелері арнайы зерттеуді талап етеді. Бұл мәселе тек ғылымдық тұрғыдан ғана емес практикалық тұрғыдан да айрықша қажеттілікке айналып отыр. Сондықтан әдебиеттің басқа жанрларының ішкі түрі,нақыштары тарамдала зерттеліп жатқан уақытта сол істі жүзеге асырып отырған сын жанрының өзі тасада қалып қоюы орынсыз еді. Оның да басқа жанрлар сияқты өзіне тән шығармашылық, ғылыми проблемалары, тарихы бар.
Қазақ әдебиеті сыны мен ғылымының тарихи белестерінен төрт кезеңді анық байқаймыз. Бірінші кезең - қазақ әдебиеті сынының туу дәуірі. Қазақ әдебиеті сынының туу процесі Қазан төңкерісіне дейін созылған. Екінші кезең - қазақ әдебиет сынының жанр ретінде қалыптасу және әдебиеттану ғылымының туу дәуірі. Бұл процес 1917-37 жылдардың арасын қамтиды. Үшінші кезең—қазақ әдебиеті өсіп-өркендеу және әдебиеттану ғылымының қалыптасу дәуірі 1937-1985 жылдар аралығы. Төртінші кезең - тәуелсіздік жылдарындағы ұлттық пафостың өркендеген кезеңі, яғни-1990-2003 жылдар аралығы.
Қазақ әдебиеті сыны мен ғылымының өсіп-өркендеуінің соңғы үш кезеңі пәлендей дау туғызбайды. Ал, бірінші кезең, яғни Қазан төңкерісіне дейін қазақ әдебиет сынының туу дәуірі жайлы әр қилы ой-пікірлер бар.
Тапсырмалары мен сұрақтары:
1.Сынның әдеби сипаты.
2.Сын және көркем әдебиет.
3.Әдеби процес - өмір-жазушы-шығарма-оқырман.