Қағанақ деген не?

Question

Қағанақ деген не?

https://massaget.kz/userpage/104261 · Accepted Answer

ҚАҒАНАҚ – жайылымда қоздап қалған саулықтың сүтінен далада пісірілген уыздың атауы. Қағанақты пісіру үшін жаңа туған қозының қағанағын жақсылап жуып тазалап алғаннан соң, жаңа сауылған сүт құйып, аузын бекітіп байлап, қоламтаға тастайды. Сүт 5-10 минут шамасында уызға айналады. Бірақ, осылай дайындалған қағанақ отбасында дайындалатын тағам қатарына жатпайды. Әдетте, бұл –жайылым басында аяқ асты пісірілетін жеңсік ас. Төлдеу науқанында мал бағып жүрген қойшылар, жас өспірім бала-шағаның ғұрыптық мәнді көңіл көтерер іс-әрекеті ретінде қарастыруға болады. Мұндайда олар жиналып қағанақ жеп бір біріне: «ақ мол болсын», «құт берекелі болсын» – деп жақсылыққа ырымдап, тілек айтатын болған. С. Е. Толыбековтың «Кочевое общество казахов в ХVІІ – начале ХХ века» еңбегінде келтірілген қойшының өлеңі де осы сәтті айғақтаса керек: «Қойым жайып келемін бозанаққа, Қарным тойып келемін қағананаққа...»  Қыстан жұтап шыққан елдің арқасы кеңіп аузы аққа тиіп, көңіл қошы көтеріліп қалатын кезін білдіретін «қағананағы қарық, сағанағы сарық» деген сөз орамы айтылған жайтқа байланысты қалыптасқан болса керек. (Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия)