Ырым-тыйымдар

Дәстүрін дәріптеп, салтын сақтаған атам қазақ ырым-тыйымдары арқылы тәрбие берген. Ырым-тыйымның пайдасы да ұшан-теңіз...

• Қыз өкпелегіш болса – ырысы кем болады.
• Жеңілтек болады деп қыз баланы қырқынан ерте шығармайды.
• Қыз баланың бір тал түскен шашын кез келген жерге тастамайды, құс іліп кетсе, бас ауруына шалдығады.
• Қалы үлкейіп кетпесін деп, қалымен туған балаға «Қалдыгүл, Қалдыбай» деп ат қояды.
• Әйел итке тас лақтырса – үйдің ырысы кетеді, әйелдің бағы қайтады.
• Қазақ баланы санамайды және санын айтпайды.
• Келін бала көтермесе, нағашы жұртының бір баласын қойнына алып жатады.
• Жүкті әйел шашын кессе - іштегі бала кемтар болып туады, бақыты кесіледі.
• Ана баланы дәретсіз емізбейді.
• Қыз балаға шашы өссін деп желке жегізеді.
• Жаңа түскен келін киім-кешегін қысқартса – нәрестесі кем туады немесе түсік тастайды.
• Әйел босанар кезде үйдегі сандықты босатып қояды, сонда әйел тез босанады.
• Адамның келіншек отырған жақтағы аяғы ұйып қалса, ол екіқабат екен деп ырымдайды.
• Түсік тастамасын деп, жас әйелдің көйлегінің етегін бүріп қояды.
• Екіқабат әйелдің күні жақындаған кезде «жер ана, күш-қуат бере гөр» деп жалаң аяқ жүргізеді.
• Жас босанған немесе аяғы ауыр әйел түнде суға бармайды.
• Екіқабат әйелге пышақ, ара, қайшы ұстатпайды. Ұстаса – мерзімінен бұрын босанады.
• Бала кіндігіне оралып қалады деп, екіқабат әйелге ине-жіп ұстатпайды.
• Бала ортан жіліктің майын жесе – ата-анаға мейірімсіз болады.
• Екіқабат әйел қоян етін жесе немесе қоян етіне жерік болса – баласы қоянжырық болады.
• Екіқабат әйел ұл туғысы келсе – еркектің қару-жарағын, қыз туғысы келсе – жүзік, сырға, моншақ, қызыл түсті мата жастанып жатады.
• Толғағы қатты болады деп екіқабат келіншекке толарсақ жегізбейді.
• Қонақ қызды үй иесі төрге шығарса, сол үйге құт келеді деп ырымдаған.
• Қыз бала дауысын қатты шығарып күлмейді.
• Қыз бала түнде шашын жаймайды.
• Баланың аңшылықтағы алғашқы олжасын несібесі кетеді, аңшылықта жолы болмайды деп ешкімге байлатпайды.
• Егер әйел қыз туа берсе, баланың жолдасын босанған әйелдің басынан үш рет айналдырса ұл туады деп ырымдайды.
• Жас келіншек аяғы ауыр кезінде түйе етін жемейді. Себебі, баласын түйе сияқты көп уақыт көтеріп, мезгілінде тумайды деген ырым бар.
• Әйел екіқабат кезінде жерігі қанбаса, одан туған баланың аузынан су ағып жүреді.
• Әйел босанар кезде үйдегі сандықты босатып қояды, сонда әйел тез босанады деп ырымдаған.
• Сәби анасының төсін ұстап отырып емсе – сараң болады, еркім емсе – жомарт болады дейді.
• Сәби шалқасынан алаңсыз ұйықтаса – елгі белгілі азамат болып өседі, бүк түсіп ұйықтаса – уайымшыл, жігерсіз болып шығады, етпетінен жатып ұйықтаса – ойшыл болады. Егер аяқ-қолын еркін созып ұйықтаса – болашақта батыр болады, бұл – кемеңгерліктің белгісі.
• Шөбересінің алақанынан су құйып ішкен қарт жұмаққа барады.
• Бесіктің бас жағына пышақ, қайрақ, қамшы қояды немесе үкінің тұяғын, кірпінің терісін, жыланның бас сүйегін тағады. Мұндайда шайтан, жылан, жәндік, тышқан келмейді деп жорыған.
• Балаға асық етін мүжітпейді. «Алты жыл аш болсаң да асық етін мүжіме» деген сөз бар.
• Тілдің ұшын жесе – сүйреңдеп сөйлей беретін болады деп ырымдаған.
• Нәрестенің иткөйлегін далаға тастамайды. Олай жасаса, сәбиге сырқат жұғады.

• Сәбидің бақыты иткөйлегін кигеннен басталады.
• Сыңар аяқ киім киген баланың әйелі ұры болады.
• Киімнің түймесін айқастырып салса, қуанышты хабар келеді. Ілулі тұрған киімнің түймесін салмайды.
• Аяқ киімді оң аяқтан бастап киеді, сол аяқтан шешеді. 
• Қонаққа келген сәбиге көгендік береді немесе киім алып береді. 
• Шалбарды отырып, оң аяқтан киеді, сол аяқтан шешеді.
• Киім сатып алғанға: «Киімің күйрек, жаның берік болсын!» деген тілек айтады. 
• Аяқкиімді төңкеріп қоюға, теріс киюге болмайды. Олай жасаса, адамның жолы болмайды. 
• Қазақ аяқкиімнің табанына қарамайды. Оның баспайтын жері жоқ. Сондықтан да былғаныштан көз ұшынады.
• Жорықта, алыс сапарда басқа жастанатын еш нәрсе болмаса, етігін жастанған.
• Халық нанымында: «Етік жолға бастайды, шалбар (жастансаң) сорға бастайды», Ұлтарақты етікке салмай тұрып, алдыңғы, жол бағытына қараған басын тіліп, «жолын ашу» ырымын жасайды. 
• Екіқабат әйел «ұл табамын» десе, еркектің қару-жарағын, шалбарын ырымдан басына жастанып жатады. Қыз тапқысы келсе – қызыл ала шыт, әйелдің көйлегін, жүзік, сырға, алқа тәрізді әшекейлерді жастанған.
• Шалбар мен етікті тұрып киюге болмайды. Соғыс кезінде ғана солай жасауға болады. 
• Әйел босанып жатқанда жеңіл болсын деп, қыздың көйлегінің шетін жыртып «жол ашу» ырымын жасайды, немесе ұлдың шалбарының балағын тіліп қояды.
• Баскиімді кез келген жерге тастамайды, аяққа баспайды, астыға басып отырмайды, аяққа кимейді. Олай жасаса, бастан бақ таяды, бас ауруына тап болады.
• Ер адам әйелдің киімін кимейді, жаулығын басына салмайды. Олай жасаса, еркектігінен айрылады.
• Емшектегі баласы бар әйел жалаңбас бала емізбейді. Жалаңбас отырса, шайтан қайызғағын сәбидің аузына салып жібереді.
• Баскиімді айырбастамайды. Олай жасаса, басындағы бағы кетеді. Бас киімін сатуға да болмайды. 
  Бөтен адамға баскиімін бермейді. Олай жасаса, адам басы кемиді. Баскиімін сыйлауға да болмайды.