Өлкемізге жүз жылда бір айналып соғып тұратын жер сілкінісінен соң жұрт енді ес жиып, мал мен жанын түгендеп жатқан аласапыран шақта жанталаса жекешелендіріп, айналасын мейілінше кең қоршап алған алағай да бұлағай аулалы, үгітілген іргетасының қисықтығы ұсқынсыз шатырының алыптығынан байқалмай тұрған үйімнің алдында отырғам. Көршілермен арбасып өтіп жатқан өмірімдегі аз қызықтың бірі – ауланың әр жерінде жабайы шымды шұқылап, шегіртке аңдып, құрт қуалаған қараторғайлардың риясыз қам-қарекетін қолым қалт ете қалғанда балаларыммен бірге отырып алыстан тамашалау еді. Сондай бір әсерлі сәтке енді сүңги бергенімде жөткірінген дауыс естілді. Кішкентай дүрбісін төмен түсірген қызым қабағын шытты. Сол қапталымда тұратын іргетасының өзі менің үйімнен биік Сары көршім екен.
– Қалайсың, қоңсылас? Не болды өзі сонымен? – деді күнде қоятын сауалын қайталап.
– Аз қалды. Енді кірісем.
– Өзің білесің. Менікі көршіден де ыстық, туыстық деуге келетін пейіл ғой. Үйіңе зияны тимесін деймін де. Анау қозғалмай тұрып кіріспесең, өзіңе қиын болады-ау, – деп көшенің арғы бетіндегі гаражының өзі Сарының үйімен шамалас, ал шойын қақпасы менің үйшігімнен де үлкен дарияға жетеғабыл каналмен қоршалған Зор көршімнің қамалын нұсқады.
– Айдалада жатқан оған келіп-кетер не қауіп бар екен?
– Жел факторы, көрші. Жел, – деп Сары көршім маңыздана саусағын шошайтты.
– Ағылшын газонынан кем емес жасыл желектің асыл тұқымы бар. Керек кезде айта қоярсың. Тездет. Айтпақшы, ауламызды бөліп тұрған аласа қоршауды алып тастадым, жеріңді культиваторыммен арзанға қопсытып берем. «Әуелі өз аулаңдағы шыңырау құдығыңды сынған иінағаш пен құмнан тазартып, тот басқан темір-терсегіңді жинап ал, «туыс» деп естіртпей міңгірледім. Сары көршім екеуміздің соңғы кезде сөйлесе қалсақ болды әңгімеміздің негізгі тақырыбына айналатын «жел факторы» жыныма тие бастаған еді. «Газон?» деп таңырқай сұраған қызымның сөзіне жауап берместен оны үйге кіргізіп жіберіп, қақпа алдындағы пошта жәшігіне қарай беттедім. Түптің түбінде «көп қорқытады, терең батырады» деген қисынға мойынұсынатынымды және білетінмін. Қалың ойға шомып кеткен екем, шәңк еткен дауыс селк еткізді:
– Сарыға сенбе! Шығыс беттегі қарсы алдымда тұратын Қара көршімнің қай уақытта қасыма келгенін байқамай қалыппын. Иегімнің астынан сөйлеп тұр екен.
– Неге?
– Ағылшын газонынына жетеғабыл сапалы шөп тұқымы – менде. Ең бастысы – әлдеқайда арзан!
– А, соны айтасың ба? Рақмет.
– Алсаң болды, өзім-ақ егіп берем. Сол кезде бірі – манадан ауламның әр бұрышын тырмалап жинастырып жүрген, екіншісі – сыртқы дуалымды әктеп шыққан оң жағымдағы жапсарлас екі лашықта тұратын Ақсақ көршім мен Соқыр көршім бір-бірін жетектеп таяп келді. Оларды көріп Қара менімен қоштасуға да үлгірмей, тұра жөнелді де, ауласына кіре салып түр-пошымы Зордыкінен айнымайтын, бірақ қаңылтырдан жасалған қақпасын салдырлатып жауып алды.
– Болдыңдар ма-ей?! – деп шықты табиғи қалпын тапқан дауысым.
– Болдық, ағасы, бәрін жинап кеттік. Ертең қора тазалауға кірісеміз.
– Жарайсыңдар. Бүгін көп шаруа бітірдіңдер. Бір емес, екі шелектен алыңдар.
– Алла разы болсын, аға! Қос-қос шелекке шыпылдата су толтырып, қайқая көтеріп бара жатқан екеудің соңынан айғай салдым: «Ей, ертең қол құдықтың тұтқасын майлап, резеңкесін жаңартып қойыңдар!».
– Мақұл, ағасы, мақұл! Сарының ескертуінен соң көп уақыт өтпей жатып Зордың артқы ауласында ұйымдастырылған көшенің үлкен құрылтайына жиналдық. Ішім бекер қыпылдамаған екен – күн тәртібінің жалғыз мәселесі «ауласын арамшөп басқан» мен болып шықтым. Өз ауламды құртқаным былай тұрсын, өзгенің ауласына жел арқылы зиянкес тұқым таратып жатқан қауіптің ошағы екем. Зор қаһарланып еді, Сары күңіреніп, Қара басын шайқай қалды. «Арам шөптің жәндік шақыратыны, жәндікке құс біткен құмар болатыны, құстың аула көркі, балаларды компьютерден ажыратып, сыртқа алып шығудың жалғыз жолы екені» туралы уәждерім түкке жарамай қалды. «Келелі кеңес» үстінде бұл сөздерім, тіпті, өзіме күлкілі естілді. Сол кезде барып соңғы көзірімді суырып алдым:
– Егер арамшөппен күрес науқаны құдықтың суынан қымбат болса, өздерің біліңдер! Осы сөзімді күтіп отырғандай-ақ Зор көршім оң жағына жайғасқан Сақалды көршіме қарап ишара жасады. Көшенің басындағы үйде тұратын, құмдауыт ауласына жөнді шөп өспесе де, сәндік сексеуіл егіп тастаған Сақалды сарнай жөнелді:
– Адал рызығын ақкөңіл құлына бұйыртып отырған Аллаға мың да бір шүкір. Салтанатпен хабарлауға рұқсат етіңіздер – ауламның төрт бұрышынан су шығып, Зор көршінің ұстаханасында жасалған жап-жаңа төрт бірдей электр моторлы темір құдық орнатып жатырмын. Көше бойы арыққа да, ауызға да жетерлік су қоры бар, иншалла! Шабыттана дабырласып кеткен көрші-қолаң келесі бір сәт үндемей қалды да, «Енді не дер екен?» дегендей «көшедегі жалғыз құдық иесі» деген мәртебеден жұрдай болып мелшие қалған маған бұрылды. Үнсіздікті дәл алдыма тарс етіп түскен екі қаптың дауысы бұзып жіберді. Біреуі – ағылшын газонының тұқымы, екіншісі – арам шөп өлтіретін гербицид екен. – Сыйлағаным болсын, – деп әдетінше отыз екі тісін көрсетіп ақсия күлді Зор көршім.
– Тегін бердім. Алдағы апта аулаңда бығып тұрған бақбақ гүлдей бастайды да, тұқымы көшеге түгел жайылады. Енді кешіктірсең, аулаңа қосып жеркепең мен шиқылдақ механикалық қол құдығыңды көршіаралық қауіпсіздік үшін кәмпескелеуге тура келеді. Ал, халайық, не тұрыс? Бау-бақшамның сирек жемістерінен дәм татыңыздар! Жиыннан екі қап арқалап, басым салбырап үйге қайтысымен дереу бала-шағамды кіші құрылтайға, төргі бөлмеге шақырдым. Бірақ Сақалдының төрт құдығы туралы тіс жармауға бекіндім. – Құрметті үйлестер! – деп әдейі тым ресми түрде маңыздана сөз бастап ем, жаңа қаратпа атауға енді еңбектеп жүрген кенже ұлыма дейін елең етіп таңырқай қарады.
– ХХІ ғасыр – көшелі қауіпсіздік ғасыры. Әркімнің өз ауласына қамалып ап, бықсып тіршілік кешетін заманы баяғыда өткен. Ал біздің ауламызда берісі туған топырағымызға, арысы көрші-қолаңның бәріне қауіп төндіретін зиянды элементтердің көбейіп бара жатқаны анық байқалып отыр. Атап айтқанда, тараксакум, арктиум томентосум, сетария мен кардус тәрізді сырттан келген құбыжық зиянкестер – ошақ қауіпсіздігіне зор қатер. Бірақ жау қолына жай отырып берілетін біз жоқ! Бүгіннен бастап қылмыскер паразиттерді түгел құртамыз да, қарсыласу қабілетінің жоқ екені дәлелденген жабайы шымды қазып алып, орнына мәңгі жасыл ағылшын газонын жаямыз. Жайқалған желек жасасын! Арамшөпке – өлім! Таңдауымыз – өркениет! Жалынды сөзім бала-шағама өзім күткендей әсер етпесе керек. Үлкен ұлым басын қасыды, қызым мұңайып терезеге қарады, тілі шықпаған кенжеміз жыламсырай бастады. Сол кезде құрылтайға мамандығы ботаник әйелім араласты: – Неменеге аяқ-астынан латынша сөйлеп басымызды қатырып тұрсың? Бақбақ, шоңайна, итқонақ пен түйетікен деп қазақша айтуға болмай ма? Оны қойшы. Зор мен Сарының сөзін айнытпай қайталайтындай не басыңа күн туды? Әр жерде бір өсіп тұрған шоңайнадан не қиындық көрдің? Өткенде өтің ауырғанда соның шірнесін ішіп, жаның қалды емес пе? Итқонақтың тұқымы болмаса аулаңа құс келіп қона ма? Ол қашаннан бері арам болып қапты? Түйетікенді қойшы, паразит болса болар. Қалай отасаң да, өзің біл. Бірақ атам заманнан бері балаға ермек, бауырыңа ем болған бақбақ қалай дәстүріңе кірмей қалды, а? Осының бәрін арам еткен ана екеуінің беттеріне неге өз міндерін баспадың? – Тұра тұр. Сабыр ет. Беттеріне бір адамдай бастым. Осындағы көрші-қолаңның барша бала-шағасы солардың ауласын тырмалап, таңнан кешке дейін жұмысқа жегіліп жүргенін, самогонына уланып жатқанын айта бастап ем, көрші-қолаңның өзі-ақ шуылдап, «қанау да, зорлау да жоқ, ерікті еңбек, рахат сусын» деп өзімді басып тастады. Сол кезде кеңеске жоғарғы класта оқитын үлкен ұлым қосылды:
– Сусынды білмедім, бірақ еңбектің ерікті екені рас қой, папа. Мен де жазғы каникулда Зор ағаның ауласына көшет отырғызып, тиын-тебен таптым. Айтпақшы, сіздің Ақсақ аға мен Соқыр ағаға беретініңізден әлдеқайда көп төледі, – деді.
– Не дейді-ей мынау?! Құдықты үйдің баласы екеніңді қалай ұмыттың? Отбасылық намыс қайда?! – деп гүжілдей жөнелдім.
– Өз үйінде көсеу ұстамайтын ұлың, өзге үйдің күлін шығарып жүрсе, ол да өзіңнің кінәң, – деді манадан шұлық тоқып отырған шешем сөзге араласып.
– Ақсақ пен Соқырды жұмысқа жегіп қойып, жантайып жатып ас ішкеннен басқа не білесің? Өсек іздегенше, өнер іздесейші. Тікен шөп пен пестицидке қоса Зордан жеміс ағашының көшетін сұрап алмадың ба? Ара-тұра шақырғанда ұстаханасының есігінен қарата ма өзі сені? Мына құдығың сынса, Сарыдан қайран болмай, Зордың алдына тағы тізерлеп барасың ғой? Мұндай басынуға одан ары төзе алмадым. Дереу «құрылтайдың шырқын бұзған» әйелімді ас үйге қудым. Бала-шағаны «сабақ қарауға» бөлмелеріне жөнелттім. Шешемнің қалтасына теңге, арқасына кенжені салып бердім де, ағайынның тойына жібердім. Манадан бері бүгінгі тапсырманы күтіп ауланың ортасында состиып тұрған Ақсақ пен Соқырдың қолына газонның тұқымы мен гербицидті ұстаттым да, үсті-үстіне насыбайымды атқан күйі террасадағы сәкіге жантая кеттім. Арада бірнеше ай өткен. Көршілер жылы жымиып амандасатын болған. Жымимағанда қайтсін, Сақалдыға ерегесіп ауыз суды екі есе, арық суды төрт есе арзанға тартып беріп отырсам. Ал ауламда бір тал арамшөп қалмаған. Көз қарықтырардай ашық жасыл түсті ағылшын газоны қашан қарасам да біп-бірдей, теп-тегіс болып тікірейіп салют беріп тұрады. «Піләсмәс құсаған иісі жоқ, иілмейтін пәле екен. Жамбасыма кіреді» деп жуымай жүрген шешемнің сөзін ұғып қойды ма білмеймін, біздің аулаға құстар да маңайламайтын болды. Балалар да сыртқа ойнауға шығуды азайтты. Тек оң жақтағы Құдай берген екі көршімнің жұмысы көбейген. Күнұзақ көршілердің екі есе көбейген флягаларын толтырып, арасында ашқарақ газонымды суғарады да жүреді. Қылтиып бір тал жоңышқа, я қызыл мия көріне қалса болды, гербицид ала жүгіреді. Үлкен құрылтайдан соң өз ауласын айқұш-ұйқыш етіп түгел қазып шыққан Сары көршім мен гаражына кіріп алып әлденені ұзақ дәнекерлеген Қара көршім біразға дейін көрінбей қалды да, кеше жұрт аяғы басыла бере келіп кетті. Көңілімді көтеріп тастаған да – сол екеуі. «Топырағыңды әбден зерттедік. Аулаңның тағы жеті жерінен су шығара аламыз. Сары қазады, мен моторлы колонка қойып берем. Тек екі колонканы иелігімізге бересің», – деген.
Бұл Қара – жердің үстіндегіні де, астындағыны да білетін қу. Сенем сөзіне. Жеті құдықтан су тартып, жер-әлемді аузыма қаратқанда көрермін көршілердің қалай маған салют бергенін. Күнұзақ сәкіде осылайша тәтті қиялға беріліп жатқанымда бала-шаға ғана шырқымды бұза береді. Қызым қараторғайын жоқтап қыңқылдайды. Ұлым Зордың ұстаханасын көріп келуге сұранады. Әйелім болса менен жасырып қыш ыдысқа еккен жас арамшөптерін баптап әлек. Шешем Сақалдының үйіне екі-үш мәрте тойға барғалы сәндік сексеуілдің қасиетін тізбелеп, жиі мақтауды шығарды. Көршіаралық қатынастар мен аулааралық қауіпсіздіктен осыншама мақұрым болар ма?
"Қазақ әдебиеті" газеті