Асқар Алтай. Киллер сауысқан

Бұла тірлік атаулыға баз кешірген бұлаң құйрық сауысқан екен... 

Бұл болса – сол сауысқан сана билік еткен пенде екен. Қу құлқынның құлы боп, қу нәпсінің тұтқыны боп күн кешіп келіпті. Сауысқан саңғыған саңғырық сезім салғыртсып, сауысқан сорған саңғырық сана кеуіп қалғандай. 
Ал ала мойнақ, құба құйрық сауысқан өлі-тіріге саят құрғалы қай заман?! Өлі өлексені де, тірі тірсектіні де жұмырына жұқ құрлы көрген емес.

Дәп бүгін де ауладағы молақ шөрке бетінде сыңар сауысқан шықылықтап отыр. Бөтегесі бос. Молақ бетін амалсыз тұғыр еткен түз құсы секең-секең жортақтап, қысқа мойнын соза жұтынып, ұзын құйрығы шоқаң-шоқаң қағады. Үй іргесінде көлеңкелей отырған иесі қара шалға қос жанары қанжардай қадалулы.

Ақиқатында, қалбиған қара шалға емес, иесінің алдында жатқан қақпыш бастарға көзін сатқан. Бірақ сырғақ сауысқанның қу бас атаулының қабағынан қарауыл қарағалы, көзұясынан жылы-жұмсақ қарбытқалы да көп болды... Балапан кезінен баулынған беймаза құс қой. 
* * * 
Күн қақтаған қара шалдың қатулы қабағының астында жатқан екі бас та ессіз. Екеуі де шикі, қанды бас. Бірі – арбиған орақ мүйіз арқардікі. Енді бірі – құлағы едірейген көк бөрінікі. Сойылмаған. Бітеу күйі. Көк желкелерінен балтамен шабылғаны көрініп тұр. Бөрінің қасқа маңдайынан қаракөк қылшық пышақтың қырындай көтеріле келіп, шабылған көк желкесінен шорт кесілген. 
Екі бас та қаңсып, тістенген қасқа тістері ақсиып, құйқа терілері тұз сіңгеннен қақпыштана кеуіп қалыпты. Жанарлары жоқ. Арқардың жазықсыз жәудірі, бөрінің көк жалыны ғайып болып, орындарында үңірейген қос үңгір қарауытады. Ет жүректі селт еткізер сесті бастар жанары көңілге үрей көлеңкесін түсіреді. Оған бірақ қара шал қыңқ етер емес, еті өліп кеткен сияқты. 

Қара шал есік алдына шығып, қорғасындай ауыр бастарды жерге дүрс еткізіп тастай салғанда, анадай жерде тік тұрған жалпақ бет шөрке үстіндегі сауысқан шықылықтап-шықылықтап жіберген еді бағана... Ол қазір қарны ашқанын білдіріп, ащы-ащы шықылық қағып, молақ тұғыры үстінде жорғалап-жорғалап кетеді. Жүрегін жалғар талғажу аңсап, бос бөтегесі бұлтылдап, иесіне ессіз бір көзқараспен еміне түсіп, қиық қанаттарын қозғап, қырандай қомдап-қомдап қояды. Қос басқа сыпсың етіп ұшып-ақ келгісі келеді, бірақ сирағынан сақиналанып салынған балақ бауға ұшталған шығыршықты шолақ баулы ірге бау ешқайда жібере қоймасын біледі. Біледі де бұлтың құс қара шалға мұң шаға, ашу шақыра ащы үн қатады. Ал шал да бір қара тастай болып алған. Кешеден бері құсқа деген ішінде қан қатыпты... Ала қанат болса аштықтан өзегі тала өттеніп, басқа жете алмай топқанат күйге түсіп отыр. Көлеңкеге тізе бүккен иесі болса ыстықтан терін сүртіп, шашын тықырлап алып тастаған тақыр басын жұқа орамалмен жауып алған. 

Сауысқан сорлының мұндай азынаған аштыққа ұрынатын кездері алда еді. Көбінесе қара күз бен қыста болатын. Қазір шіліңгір шілде. Қарны тоқ, саңғытатыны семіз тұғын. Қара шал да алты ай жаз бұдан ештеңені аяй қоймайтын. Жегені көз еді: қойдың көзі, иттің көзі, тауықтың көзі... әйтеуір, көзді атаулының жанарын қылғытатын да отыратын. Тобан аяқ, шабан қанат болып қалмасын деп, иесі кешқұрым алты құлаш ала шыжыммен ұшырып-ұшырып та алатын. Сауысқан да бауырымен жер сызып, қанатын жазып қалатын. 
Анау төбедей теңкиген арқар басы мен төңкерілген тостағандай боп жатқан бөрі басы сауысқанның ас ішер, жем басар жемаяғы еді. Жемаяққа салынатын көз атаулыны шайнамай қылғытатын. Кейде қызыл ет пен оны-мұны жылы-жұмсақты да, тіпті шөлін басар суды да сол қу бастардың көз ұясынан қанып ішетін ырысты дүние еді ғой... Кешеден бері көзінен бұл-бұл ұшып, саңырығын баса алмай-ақ қойды. 

Сұңғыла сауысқан шықылықты қойып ықылық ата мазасызданды. Иесі бірақ селт етер түрі жоқ. Көлеңкеде тұзсіңді кебу бастарға қадалып, өткеніне ой жіберіп, қолындағы қызыл етті жапырақтап турап отыр. Арлан бөрінің бас сүйегінің үңірейген көзұясына қызыл етті саусағымен тығындап-тығындап қояды. 

Сұғанақ сауысқан болса иесінің не істеп, не қойып отырғанын жазбай танитындықтан шөрке тұғыр үстінде судай жорғалайды. Құстың саңғуынан ақжағал тартқан тұғыр маңында ірілі-уақты сүйектер шашылып жатыр. Оларды сауысқан пышақпен қырғандай мүжіп тастаса да, қыранның қиғағындай езу шаппасы жоқ жемтік соғар құс не сындырып уата алмапты, не жемсауына бітеудей жұта алмапты. Дайын асқа үйренген сұрқия сайқал ғой... Бөрі мен бөкен басты жемаяққа көзін сатып, дүркін-дүркін шықылықтап, дайын жемді қашан жемсауыма тығындайсың дегендей қоқиланып та қояды.