Ақсақ орындық (қара юмор)

Біздің кабинеттегі қоңыр орындықтың өткен күндері қызыққа толы болса да кейінгі күндері өте қасіретті болды, тіпті, осы дүниеден жоқ болып кетудің өзіне де жалғанның босағасы таршылығын көрсетіп бақты.

Оның бетіне ең алғаш осы күнгі директордың жамбасы тиген. Сол кезде ол кісі бөлім меңгерушісі болатын. Кейін заман өзгеріп, қазан жаңаланып жатқан тұста бөлім басшысының құйрығынан босаған қоңыр орындықты бұғалтырдың батпан құйрығы баса қалды. Содан бастап оның оң жақ артқы сирағындағы сырқат сыз берді. Кейін батпан құйрық сотталып кеткеннен соң оны ылғи да бір тиянақсыз  құйрықтар басып жүрді.

Қоңыр орындықтың әңгімесі, міне осыдан басталды. Тұрақсыз құйрықтардың кесірінен аяғының сырқаты барған сайын асқынды. Арқасы түтіліп жауыр болды. Үстіне біреу отыра кетсе болды быж-шыжы шығады. Оның бұл мінезін білетін отырғыштар кейін келе одан қашатын болды. Сөйтіп жүргенде біздің бөлменің бұйдасын ұстауға қайдан екені белгісіз тым шарқая   басшы  әйел келе қалды. Сол басшы әйел, бос тұрған жерінен әлгі қоңыр орындықты өзінің көмекшісіне даярлап бере қойды. 

Зымырып өтіп жатқан есепсіз күндердің бірінде, бөлім бастығымыз әлденеге бола директордан сөз естіп бөлмеге ызамен оралды.  Келісімен көмекшісіне жазықсыз шүйлікті. Солай болып жатқанда бөлмеге Қауқалақ кіріп келді, бөлім бастығы оған да әкіреңдей жөнелді. Дым түсінбеген Қауқалақ : «Ол дегенің құмырысқа», – демесі барма.

Ашуға булыққан бөлім бастығы шашын жайып жіберіп Қауқалаққа тұра жүгірді. Әйелмен белдесуге дәті жетпейтін Қауқалақ  одан қашып құтылды, бойын ыза кернеген бөлім бастығы барды да қоңыр орындықтың тура сырқатты сирағынан келістіріп отырып бір тепті.  Оң жақ артқы аяғы шорт сынған қоңыр орындық  шоңқиды да қалды. Бөлім бастығының ашуы тарқағаннан кейін көмекші қыз қоңыр орындықты бөлменің есігінің артындағы бос орынға ептестіріп сүйеп қойды. Содан көп күндер өткеннен кейін бөлмеге директордың өзі келді, олпиған-солпиған біздердің және шоңқиып қалған қоңыр орындықтың халін көрген директор миығынан бір жымиды да: «Бұны осында қалдырмай сыртқа шығарып тастаңдар»,- деп қолын сілтеді де кете берді.

Бөлім бастығы Қауқалақ пен Мақұлжанды шақырып алып сұқ саусағымен есікті, иегімен қоңыр орындықты нұсқап: «мынаны ендігәрі мен көрмейтін болайын», – деп зірк етті. Сол-ақ екен, Қауқалақ пен Мақұлжан қоңыр орындықты екеулеп көтеріп, соңғы сапарға аттандырып салуға ала жөнелді. Олар сыртқы шығар есікке барғанда алдарын қарауылдар кес-кестеп: «Бұл корпустан шығарылатын әрқандай заттың анықтамасы болуы шарт, егер жарамсыз зат болатын болса,  жарамсыздық анықтамасы болуы міндетті, олай болмаған жағдай астында ешқандай зат сыртқа шығарылмайды»,- деп екеуін қайтарып жіберді. Сөйтіп қоңыр орындықтың алғашқы бақилық жолының алды кесіліп, меселдесі суға кетті.

Қоңыр орындықтың сирағы сынып жарамсыз болып қалғаны туралы бірінші түсініктемені бөлім бастығы өзі жазып директорға ұсынды. Директор  әлгі түсініктемеге үстемелеп тағы бір парақ анықтама қосып қолын қойып, мөрлеп өзінен жоғарыда отыратын  және бір директорға жолдап жіберді. Содан жеті күн өткен соң  біздің директордың бас жағындағы директор өз қолтаңбасын қалдырған әлгі түсініктемелер мен анықтамаларды бұғалтырға жөнелтті. Басқанікі басқа болса да бұғалтырдың жұмысы тым терең шүңетке бойлап кетті.

Бұғалтыр ең әуелі қоңыр орындықтың номерін сұрады.

Ол номерді он жеті күн дегенде Қауқалақ директордың бөлме заттарының ішінен тауып әкелді. Номер табылғанымен де жұмыс бітпеді. Қоңыр орындық кезінде ғылым-білім минстрлігінен әспенделіп келген тарихи мұра екендігі тағы анықталды. Сонымен минстрлікке шарқая бөлім бастығынан бастап қол қойылған, жоғарғы лауазымды кісілердің мөрі басылған он тоғыз құжат жөнелтілді. Есік алдында бірде тоңқайып, бірде шоңқайып қоңыр орындық жатты да алды. Сонымен не керек, бір жыл жеті ай дегенде қоңыр орындық жарамсыз деген минстрліктің бұйрығы шықты.

Қауқалақ пен Мақұлжан сол бұйрық шыққан күні барлық құжаттарын даярлап алып, қоңыр орындықты екінші реткі ақтық сапарына алып жүрді. Олар шығар есіктегі қарауылға барлық қағаздарды түгел көрсеткеннен кейін  барып қарауылдағылар өз жандарынан тағы бір қаттаманы суырып шығарып алты жеріне қолдарын қойғызды.

Қоңыр орындық сырттағы қоқыс жәшігіне апарып тасталды.  Біліп алыңыз, біздің корпусқа кіру оңай, шығу қиын...

Автор жайлы:

Қалбан Ынтыханұлы – 1971 жылы туған, жазушы, аудармашы. Оның есімі 90 жылдардың басынан бастап Қытай қазақ басылымдары арқылы оқырманға таныс. Қытайдағы «Шұғыла», «Тарбағатай» сынды белді басылымдарда повесттері мен қысқа әңгімелері және ақ өлеңдері жарияланып тұрды. 2003 жылы Пекиндегі үлттар баспасынан «Ақ қауырсын» атты ақ өлеңдер жинағы жарық көрді.

2006 жылы тарихи отанына оралған. Қазір Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде аға ғылыми қызыметкер болып жұмыс жасайды. Қалбанның әңгімелері қысқа жазылуымен ерекшеленеді. Оның әңгімелерінде Америкада қалыптасқан қара юмор ағымының кейбір элементтері мен көлеңкелері менмұндалап тұрады. Ал қара юмор деген не дегенге келер болсақ, ол өткен ғасырдың 60-шы жылдары Америкада қалыптасқан үлкен ағым, бұл ағымның көрнекті өкілдері Джозеф Хеллер (Joseph Heller) әйгілі шығармасы «Әскери тәртіптің 22 тармағы», Курт Воннегут (Kurt Vonnegut) әйгілі шығармасы «Мысықтың бесігі», Томас Пинчон (Thomas Pynchon) әйгілі шығармасы «Қойшы бала Жарс» сияқтылар.

Қара юмор әдебиеті Рапалидың «Алып адам аңызы», Сервентестің «Дон Кихот» сияқты шығармаларынан тамыр алғандығы анық. Қара юмор әдебиетінің ерекшелігі өмірдің трагедияларын күлкіге айналдыру, кейіпкерлерді қаһарман қылуға қарсы тұру. Қара юмор ағымындағы шығармаларды оқығаныңызда қуаныштан емес ашыныштан күлесіз, былыққан әлемді суық күлкімен таразылайсыз.

Біз айтып отырған Қалбанның шығармаларында осы ерекшеліктер көптеп байқалады. Алдыңғы  уақытта Қалбанның қара юморға немесе ащы сатираға құрылған кесек туындысы «Үркектің екінші мың жылдығы» оқырманға жол тарту алдында.

Дайындаған: Мейіржан Әуелханұлы

Сурет: автордың жеке мұрағатынан