«Абай жолы» роман-эпопеясы: Тарауларға талдау

І кітап

Қайтқанда – 13 жасар Абай ауылға қайтады. Қодар мен Қамқа жазаланады. Ауылға қонақ болып Барлас пен Байкөкше келеді.

Қат-қабатта – Елде көш-қон. Жер дауы кезінде Бөжейге дүре соғылады.

Жолда – Бөжейлер Құнанбай үстінен арыз жазды. Абай да бірге Қарқаралыға жол алады. Ол жерде Абай Шөже ақынды көреді. Алшынбай Құнанбай мен Бөжейді татуластырады. Бөжей Кәмшатты алып кетеді.

Шытырманда – Жер, қыстау мәселелеріне Абай араласады. Түйеөркеш деген жерде Тоғжанды кездестіреді. Кәмшат қайтыс болады. Соңынан Бөжей кетеді.

Бел-белесте – Жігітек, Көтібақ, Бөкенші мен Ырғызбай араларында үш күндік шайқас өтеді. Арыз түсіп, Чернов деген шенеунік Құнанбайды алып кетеді. Құнанбай Майырды конякқа тойғызып, іс-қағаздарды жандырып жібереді. Тоғжан мен Абай кездеседі.

Өрде – Ұлжан Ділдәнің ауылына құдалыққа барады. Абай Бөжей асына ат салысады. Абайдың Тоғжанмен соңғы кездесуі.

Қияда – Абай 17 жаста әке атанады (Ақылбай мен Күлбадан). Жұт болады. Абай халыққа қамқорлық көрсетеді. Зере қайтыс болады. Балағаз бен Абылғазы жылқы ұрлаумен айналысады. Сайлауда Тәкежан болыс болады. Ұрылар ұсталып, Үркітке айдалады.

ІІ кітап

Тайғақта – Құнанбай қажылыққа жол тартады. Абай мен Ербол Байшораның Бекей ауылында Әйгерімді (Шүкіманды) кездестіреді. Әйгерімге құда түседі.

Жайлауда – Абай ауылына Біржан қонаққа келеді. Оралбай мен Керімбала бір-бірін ұнатып қалады. Бұл сезім Жігітек пен Бөкенші арасында шайқас тұдырады.

Еңісте – Абай Ақшоқыға отау тігеді. Тәкежанның Мақұлбайы қайтыс болады. Оспан мен Нұрғанымның тартысы. Ералыда болыстық сайлау өтеді. Керімбаладан айырылған Оралбай ел бүлдіруді бастайды. Абай каталашкаға түседі. Салтанат оны мың сом төлеп шығарып алады. Лосовский ояз болады.

Оқапта – Дүтбай мен Үмітей тойында Әмір бастауында сал-серілер өнер көрсетеді. Құнанбай Әмірді өлтіре жаздайды. Абай достарымен аңға шығып, жолдан адасып кетеді. Найман ауылында ғашығы Тоғжанды көреді.

Асуда – Патша өлтіріледі. Орнына Александр ІІІ отырады. Дәркембайдың дақылдарын Тәкежанның малдары жеп кетеді және жеті жылқысын ұрлап кетеді.

Тарауда – Балқыбекте сияз болады. Семейдің оязы Лосовский келіп, Абай екеуі Көкбайдың арызын көреді. Абай Дәркембайдың отыз малын алдыртады. Салиқа мен Байгөбектің мәселесін шешеді. Абай балаларын орысша оқуға береді. Өзі өлең жаза бастайды.

Биікте – Татьянаның сахарадағы әні жырланады.

Эпилог – Татьянаның әні ел сыртына да тарап, есіткендердің бәрі Абайды мақтаныш тұтады.

ІІІ кітап

Абай аға – Еңлік-Кебекті жазуға Шұбар мен Дәрмен таласады. Жігітектің қыстық шөптерін Әзімбай ордырады. Ырғызбай қарашығын жинайды. Базаралы айдаудан қашып келеді.

Кек жолында – Әзімбай Жігітектің шөбін ақыр бермейді. Базаралы орыс досы Кераланы еске алып, қырық жігіт жинайды. Тәкежанның сегіз жүз жылқысын елге соғым деп таратып жібереді. Иса жұт кезінде төрт қасқырды өлтіріп, қайтыс болады. Жігітек руы сегіз жүз жылқыны екі еселеп қайтаратын болады.

Қарашығын – Әбіш оқудан қайтады. Далбай мен Дүйсен қарашығын жинай бастайды.

Өкініште – Әбіш Мағрипамен кездеседі. Жастар қауымы Қоңырәулиеге барады. Оразбай көп мал ұрлатып, бай болып шыға келеді. Оспан екеуінің арасында қақтығыс боп, Оразбай арыз жазады.

Қақтығыста – Оспан қайтыс болады. Ресейден орыстар келе бастайды. Әзімбай жылқылары жатақтың бидайына түседі. Үлкен шайқасқа ауыса бастайды. Сосын Ырғызбай елі Оспанның жылын береді.

Қоршауда – Оспанның малы бөліске салынады.

IV кітап

Түн-түнекте – Қалада оба тарай бастайды. Сармолла халфе өлтіріледі.

Құз-қияда – Дәрмен мен Мәкен қашады. Тарамда шайқас өтеді. Соңында Мәкен Дайырдан құтылады.

Қапада – Дәркембай өмірден озады. Әбіш қайтыс болады.

Қастықта – Тобықты мен Уақтан шыққан Серке арасында жер дауы. Тұщыкөл шайқасы. Әзімқан төре санақ өткізеді. Сәмен Абайға қастандық жасайды.

Шайқаста – Сейіт үшін Оразбай ауылы талқандалады. Павлов Абайға оптимистік жол көрсетеді. Бас муфтиді сайлау басталады.

Жұтта – Алтыбай мен Байтұяқ мал артында өліп кетеді. Мағаш, Базаралы мен Ерболдар өмірден озады. Артынан Абай кетеді.

Эпилог – Абайға жоқтау айтылады.

Сурет: kk.wikipedia.org