Алматы облысындағы Шелек ауылының тыныс-тіршілігі қандай?

29 мамыр 2025, 08:00

Сәуір айының басында Шелек тұрғыны редакциямызға хат жазды. Хатты жазған ер адам туған ауылының мәселелерін айтып, бұрын қалай жайлы өмір болғанын, ал қазірде бәрінің нашар жағдайда екенін жазған. Осыған байланысты тілшілер Алматы облысынан 136 шақырым қашықтықта орналасқан Шелек ауылына іссапармен аттанды. Олар 2025 жылы ауыл халқы қалай күн көріп отыр, жұмыспен қамту мәселесі қандай, ауыл балалары немен айналысады деген сұрақтарға жауап іздеп қайтты.

"Егер менің туған ауылым — бұрынғы аудан орталығы Шелек туралы айтсам... Ол расымен де құлдырап бара жатыр. Бұл мәртебеден айырылғаннан кейін басталды. Бұрын онда шамамен 50 мың халық тұратын. Алты зауыт жұмыс істейтін, сегіз мектеп болды, соның ішінде спорттық пен музыкалық мектеп те бар еді. Балабақшалар, бесқабатты үйлер, үйлерде ыстық су – бәрі болатын. Айналада жүзім совхозы, темекі совхозы, ірі фермалар – мал саны жағынан КСРО бойынша жүлделі орындарда болатын. Ауылда екі үлкен алаң, көп ұйымдар, автовокзал, өз жағажайы, тіпті жерасты өткелі болды. Ауылда үш үлкен кинотеатр, кафе, ресторан, шіркеулер мен мешіттер болды. Үш-төрт қоғамдық монша, екі газет, радио, автопарк, маршруттық автобустар жүріп тұратын. Үш аурухана мен бірнеше емхана, соның ішінде балалар мен әйелдер емханасы жұмыс істеді. Ал қазір не болды? Жолдарды қазып тастап, екі-үш жылдан бері қаңырап тұр. Мектеп салып жатыр дейді, бірақ оған апаратын жол өте нашар. Көпқабатты үйлерде жылу жоқ, терезеден темір құбырлар шығып тұр...", - деп жазылған хатта.

Осы хатты алған соң, біз – Алматыдан 136 шақырым жердегі Шелек ауылына сапарға шықтық. Ауыл бізді сұр аспанмен, бос көшелермен және суық, желді, жаңбырлы сәуір күнінде қарсы алды. Көшеде адамдар аз, көліктер сирек. Алғашқы әсер – жұпыны, сұрықсыз. Бірақ бұл біз көрген картинаның соңы емес.

Шұрық-тесік жол мәселесі

Ауылдағы жолдар расымен нашар. Бір жерде – ойдым-ойдым, екінші жерде – түгел қазылып тасталған. Қайда қарасаң да – шұңқыр, қиыршық тас, лай. Бірақ бір ерекшелік – ауыл адамдары бұған шағымданбайды. Керісінше, олар:

"Иә, жол ыңғайсыз. Бірақ өзіміз үшін жасап жатыр ғой. Шыдау керек" – деп жауап берді. Бұл – біз үшін күтпеген жауап еді.

Ауыл әкімінің орынбасары Қуат Абдакимов бізді қарсы алып, әзілдеп:

"Бізде жол нашар болғандықтан, көлік апаты жоқ. Жылдам айдай алмайсың ғой!" – дейді.

Ал шындық мынадай:

· Ауылда 141 көше мен 10 000 үй бар;

· Соның 38-і – көпқабатты үйлер;

· Қазір ауылда су құбыры мен кәріз жүйесін толық ауыстыру жүріп жатыр;

· Жоспар бойынша 125 шақырым құбырдың 115 шақырымы тартылып қойған;

· Қалған жұмыс аяқталған соң, жолдарды жөндеу басталады;

· 2025 жылдың соңына дейін бұл жұмыстар толық аяқталуы тиіс.

Белсенділер не дейді?

Жергілікті белсенді Алишер Матхалыков та жол мәселесіне түсіністікпен қарайды:

"Үйде жөндеу жасасаң да төзесің ғой. Мұнда да сол жағдай. Бұл – капитальды жөндеу. Бір көшені тез арада тұрғындардың өтінішімен асфальттап еді, жаңа асфальт отыра бастады. Жерге отыруға уақыт бермеді."

Ауылға деген махаббатпен оралған

Ауыл әкімінің орынбасары Қуат Абдакимов — осы ауылдың тумасы. Ұзақ жылдар Алматыда тұрып, оқып, қызмет етіп, кейін ауылына қайтып келген.

"Мен отбасымның кенжесімін. 2008 жылы ауылға оралып, әкемнің үйін қалпына келтірдім. Осы ауылда өмір сүремін деп шештім. Шелек – мен үшін қымбат жер. Мұндағы адамдар ерекше", - деді ол.

Оның айтуынша:

· Қазір ауылда ресми тіркелген 40 мыңға жуық адам бар;

· Халық саны жыл сайын артып келеді;

· Бұрын жұмыс таба алмай көшіп кеткендер енді қайта оралып жатыр;

· Жастар ескі үйлерді, ата-аналарының қожалықтарын қалпына келтіріп, ауылда еңбек етіп жүр;

· Мемлекеттік субсидиялар арқылы ауыл шаруашылығына бет бұрғандар көбейген.

Қуат Абдакимовтың айтуынша, Шелекте іс жүзінде жұмыссыз адам жоқ. Сөгеті ауыл округінде жаңадан салынған вольфрам зауыты 300 адамды жұмыспен қамтып отыр. Ауылда көптеген жеке кәсіпкер, қожалық иелері, шаштараз, етікші, саудагер, таксист, жөндеуші сынды өз бетімен табыс табатын азаматтар көп.

Кәсіпкерліктің қайта жандануы – зауытсыз тіршілік мүмкін бе?

Кезінде Шелекте алты зауыт, 18 өндіріс орны жұмыс істеген. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін олардың бәрі жекеменшікке өтіп, біразы жабылып қалды. Бірақ бұл — тек Шелекке ғана тән жағдай емес. Мұндай құлдырау бүкіл Қазақстан бойынша болды.

Алайда бір айырмашылық бар: кейбір ауылдар бұл күйреуден кейін мүлде қаңырап қалса, Шелек тұрғындары жаңа жол іздеді. Олар шағын және орта бизнесті, жеке қожалықтарды дамыту арқылы ауылды қайта тірілтуде.

"Біздің өңірдің негізгі бағыты – мал және егін шаруашылығы. Жердің 40-50 пайызында соя өсіріледі. Негізгі сатып алушылар – Ресей мен Қытай. Бұл соядан тағамдық май жасалады, ол тамақ өндірісінде, косметика мен қорғаныс саласында қолданылады", – дейді әкім орынбасары Қуат Абдакимов.

Кәсіптің жүрегі – Қытайдан келген қандастар

Шелектегі шағын өндіріс ошақтарының басым бөлігін Қытайдан келген қандастар ашқан. Олар өте еңбекқор әрі ұйымшыл.

· Шаштараз, тігін цехы, етік шеберханасы – көпшілігі қандастардікі;

· Тіпті базардағы орындардың басым бөлігі де солардың қолында;

· Жергілікті тұрғындар да бұл белсенділікті жоғары бағалайды.

Берік Сәрсенбаев – жергілікті кәсіпкер. Айтуынша, қалада шағын және орта кәсіп жақсы дамыған.

"Зауыттар жоқ, ал халыққа жұмыс керек. Сондықтан МСБ (шағын және орта бизнес) жақсы дамыды. Біз Хоргосқа жақынбыз. Кәсіпкерлер сол жерден тауар тасып, осында сатады. Көбі – Қытайдан келген қандастар. Олар өте еңбекқор. Бұл жерде қалу үшін, өмір сүру үшін жан салып жұмыс істейді. Сол себепті табысты".

Берік Сәрсенбаев қандастарды қолдауға ниет білдірген кәсіпкерлердің бірі.

"Мен базардағы бірнеше сауда нүктесін жалға беріп отырмын. 25 қандасым сонда жұмыс істейді. Бастапқыда жарты жыл немесе бір жыл бойы олардан жалдау ақы алмадым – тек коммуналдық төлем мен күзет ақысын төледі. Негізгі мақсат – олардың аяқтан тұруына көмектесу", - деп пікір білдірді ол.

Фото арқылы тарих жазып жүрген әйел – Жұмагүл Мұхамеджан.

Жұмагүл Мұхамеджан — Қытайдан келген қандас, Шелекке 2006 жылы отбасымен бірге қоныс аударған. Алғашында бұл жерге уақытша келдік деп ойлаған. Бірақ уақыт өте келе осында тұрақтап қалды.

"Бастапқыда Шелекте аз уақыт тұрып, басқа елді мекенге көшеміз деп ойлағанбыз. Бірақ ауылдың тыныштығы, адамдарының жылулығы, жұмыс істеу мүмкіндіктері ұнады. Сөйтіп қалып қойдық. Фото салон аштым. Өйткені ауылда ондай қызмет болмаған",-деп пікір білдірді Жұмагүл.

Қазір Жұмагүл бүкіл ауыл халқын дерлік суретке түсіреді: бала кезінен бастап, мектеп бітіруі, үйлену тойы – бәрі оның объективінен өтеді.

"Кейде бір баланы кішкентай кезінде түсіремін, кейін ол бітіру суретін келеді түсіруге. Сосын үйлену тойының суретіне келеді. Осылайша мен олардың өмір жолын бейнелеп, тарихтарын сақтап отырамын".

Жаңа мектеп – ауылдың мақтанышы

Ауылдағы жаңалықтың бірі – демеушілер көмегімен салынған жаңа мектеп. Бұл мектеп Шелек тұрғындарын қуантты әрі таңғалдырды.

Мектепте:

· Қазіргі заманғы сыныптар;

· Екі үлкен спорт залы;

· Жайлы демалыс бұрыштары;

· Әр оқушыға жеке локер (оқулық сақтайтын шкаф);

· Ғылым, спорт және өнер үйірмелері бар;

· Оқыту тілі – қазақ тілі.

Мектеп директоры Ляззат Қарабаева:

"Бүгінде 1-11 сыныптарда 740 оқушы және 42 балабақша баласы оқиды. Робототехника, фотостудия, спорт үйірмелері бар. Бұл тек білім орны ғана емес, балалар үшін екінші үй",-деді ол.

Кітапханаға қызығушылық қандай?

Мектеп кітапханасы да белсенді жұмыс істейді. Оқушылар үзілісте келіп, кітап алып кетіп жатады.

"Қазір балалар көркем әдебиеттен гөрі экономика, бизнес жайлы кітаптарды оқиды", – дейді кітапханашылар.

Жаңа мектепке бәрі бірдей риза ма?

Жоқ. Белсенді Алишер Матхалыков бұл шешімді сынға алады:

"Жаңа мектептің қасында 800 метр жерде басқа үлкен мектеп бар еді. Онда 1000-нан астам оқушыға арналған орын болды, бірақ тек 800 оқушы оқыды. Енді жаңа мектеп ашылған соң, көп оқушы соған ауысып кетті, ал бұрынғы мектеп бос тұр. Бұл — ресурсты тиімсіз пайдалану", - деді белсенді.

2024 жылы наурыз айында ашылған балалар спорт мектебі ауылдың нағыз мақтанышына айналды.

· Ашылған күні 1400 бала жазылды;

· 18 спорт секциясы жұмыс істейді (таэквондо, джиу-джитсу, гандбол, самбо және т.б.);

· 8 айдың ішінде 25 спорт шеберіне үміткер тәрбиеленді;

· Қыздар командасы облыстық баскетбол турнирінде жүлделі орын алды.

Спорт мектебінің директоры Даурен Рамазановтың айтуынша, спортпен айналысатын оқушылар бірде бір жаттығуды қалдырмайды.

"Сабақтан кейін балалар, кешке мемлекеттік қызметкерлер, ал сенбі сайын полиция бөлімінің қызметкерлері, зейнеткерлер жаттығады. Зейнеткерлер – ең тұрақты спортшыларымыз. Йога, цигун секілді арнайы бағдарламаларға қатысады. Бір де бір жаттығуды қалдырмайды!", - деді ол.

Осылайша, Шелек ауылы жаңарып, жұмыс орындары ашылып, жастар оралып, балалар үшін жаңа мектеп пен спорт кешені пайда болған ауылға айналып келеді.

Денсаулық сақтау, мәдениет, тарих және Шелектің болашағы

Ауылдағы медицина: дәрігер де, заманауи жабдық та бар. Шелек ауылындағы орталық аурухана толық жөндеуден өтіп, жаңа құрал-жабдықтармен жабдықталған. Қазір онда:

· Хирургия мен травматология,

· Реанимация мен перзентхана,

· Инфекциялық, терапиялық, неврологиялық бөлімдер,

· Поликлиникалық қызмет,

· Физиотерапия және реабилитация кабинеттері жұмыс істейді.

Бұл – тек ғимараттың жақсаруы ғана емес, ауылға жас мамандардың қайтып оралуына себеп болып отыр.

Жандос Үтемісов – ауылдың тумасы, хирург. Ол Алматыда медициналық университетті бітіріп, қалада жұмыс істеген. Бірақ кейін туған жеріне оралған.

"Иә, қалада жағдай жаман болған жоқ. Бірақ ауылда өз үйің, өз ауаң, өз елің бар. Мемлекет бізге жас маман ретінде жақсы жағдай жасайды – пайызсыз несие, ипотека, жоғары жалақы. Оның үстіне, мұнда мені адамдар таниды, сенеді. Қазір балаларым жаңа мектепке барып жүр, спорт секцияларына қатысады. Екі саябақ бар – отбасымызбен жиі барып тұрамыз. Жанымызда өзен, таулар, табиғат – бәрі жанға жайлы".

Ауыл музейі – тірі тарих

Шелектегі музейдің өзі – тарихи жәдігер. 1902 жылы көпес салдырған бұл ғимарат 1981 жылы музейге айналған.

Музейде:

· Шелек өңіріне қатысты барлық экспонаттар жинақталған;

· Жергілікті тұрғындар тарихи заттарын өз еркімен әкеліп тапсырады;

· Қор жыл сайын жаңарып отырады;

· Жылына 2 500–3 000 адам музейге келеді.

"Бұндай музей әр қалада бола бермейді. Біз өткенімізді осылай сақтаймыз", – дейді әкім орынбасары.

Қала болу керек пе? Әлде ауыл күйінде қалу пайдалы ма?

Оқырман хатындағы маңызды ойдың бірі: "Шелек құлдырады, себебі аудан орталығы мәртебесінен айырылды". Шынында да, Шелектің болашағына қатысты түрлі пікірлер бар.

"Қазір 240 гектар жерге индустриялық аймақ салу жоспарда. Инвесторлармен келіссөздер жүргізілуде. Инфрақұрылым мәселесі шешілген соң, зауыттар салынып, 1 500–2 000 адам жұмыспен қамтылады",- деді әкім.

Халық не дейді?

Үш түрлі көзқарас бар:

1. "Қала болу керек!" Сонда мемлекеттен қосымша қаржы келеді, инфрақұрылым дамиды.

2. "Айтарлықтай айырмашылық болмайды". Бастысы – тұрғындардың еңбегі мен бастамашылдығы. Атау – жай мәртебе ғана.

3. "Қала болсақ, жеңілдіктерден айырыламыз". Мұғалімдер мен дәрігерлер ауыл мәртебесі арқасында жалақысына үстеме, үйге жеңілдік, несиеге қолжетімділік алады. Егер ауыл мәртебесі жойылса, мамандар басқа жаққа кетуі мүмкін. Бұл – қауіпті.

Қорыта айтсақ, Шелек – өткенін жоғалтпаған, болашағына сенген ауыл! Иә, бұрынғы зауыттар жоқ. Инфрақұрылым толық емес. Бірақ ауыл – тірі. Ауыл – үмітпен өмір сүріп жатқан жер. Мұнда:

· Жаңа мектеп бар,

· Балалар спортпен тегін айналысады,

· Бизнес өркендеп келеді,

· Ауыл жастары туған жерге оралуда,

· Қандастар жаңа тыныс алып келуде,

· Тарих та, мәдениет те ұмыт қалмаған.