Досхан Жылқыбай. "Моцарт. Мағжан. Мұқағали"

Мойындау керек, мақала тақырыбына тағы бір композитордың есімі симай қалды. Ошақтың үш бұты сияқты келісіп тұрғанымен, төрт құбыласы тең болсын деп төртіншінің есімін қосуға тура келеді. Берлиоз. Иә, тақырыпқа не үшін қосылмай қалғаны енді түсінікті болған шығар. «М» әріпінен басталатын үш есімнің өзара гармониясын бұзғымыз жоқ. Оның үстіне бұл француз композиторының тақырыпқа қосылмау себебі мақала барысында тағы да түсінікі бола жатар.

Жалпы, біз сөз еткелі отырған төрт адамның да есімдері мүлде басқа ғой. Мысалы, «Моцарт» атақты композитордың есімі емес - тегі. Ал, есімі Амадей. «Құдайдың сүйіктісі» деген мағына береді. Мұқағалидың есімі баршаға таныс – Мұхамедқали. Бұл Құдайдың сүйген құлы Пайғамбардың есімі. Мағжан Жұмабайдың шын есімі – Әбілмағжан. «Әбіл» сөзі араб тіліндегі әке сөзінің ауызекі айтылуы. Ол қазақтың көптеген есімдеріне қосарланып жүреді. Ал, «Мағжан» сөзі араб тілінен аударғанда шақырылыған қонақ, кейбір деректерде қорғаушы деген мағына береді. Қазақ үйге түскен қырық қонақтың бірі қызыр дейді емес пе? «Қырықтың бірі қызыр». Мүмкін, қазақтың «Қызыр жолдасың болсын» дегені «қорғаушың» болсын дегені болар. 

«Берлиоз» композитордың тегі болғанда, есімі – Гектор. Грек тіліндегі мағынасы – ұстаушы, ал, ағылшын тілінде – қорғаушы деген мағына береді. Екі тілдегі мағынасы да түптеп келгенде бір нәрсені қорғауға арналғаны байқалады. 
Осы тұста сізге ештеме қызық көрінбей ме? 
Амадей – Мұхамедқали. 
Бірінің есімі «құдайдың сүйіктісі» деген мағына берсе, екіншісіне құдайдың сүйген құлының аты берілген. 
Әбілмағжан – Гектор. Екеуінің де есімдерінің мағынасы «қорғау» сөзіне қатысы бар. 
Осылай жұптап алдық. Бірақ, біздің айтарымыз есімдер ұқсастығы емес, шығармашылық ұқсастықтар еді. Осы шаңырақтың күлдіреуішіндей төрт құбылаға тартқан төрт есімның түйісер тұсы – «өлім» деп аталады. Иә, сан-саққа кеткен миллиард тағдырдың да түйісер нүктесі сол емес пе дерсіз. Бірақ, бұл төрт тағдырдың қайтқан сапарлары емес, туындыларындағы өлім күйін түйсінулері бір шаңырақ астына біріктіреді. 

Берлиоздың бес бөлімнен тұратын ең атақты «Фантастикалық симфониясы» есіңізде болар. Ол, ағылшын актрисасы Гарриет Смитсонға Гектордың ғашық болуынан туған туынды. Армандау; Бал; Жазық даладағы көрініс; Өлімге қарай шеру; Шабаш түніндегі түс. Міне, Берлиоздың автобиографиялық симфониясы саналатын «Фантастикалық симфонияның» бес бөлімі осылай аталады. Симфония негізінен өте сұлу суреттермен басталады. Арман. Композитордың қиялы скрипкаға түсіп алып, сені жаңбырдан кейінгі Париж көшелерімен алып жүреді. Екінші бөлімде композитор сені еуропалық би кешіне, балға алып кіріп, сол жерде бір сұлумен таныстырады. Үшінші бөлімде, ағылшын актрисасының сұлулығы композитор қиялын Париждың тар көшелеріне сыйғызбай жазық далаға алып шыққанының куәсі боласыз. Сіз осы тұсқа дейін ұрмалы аспаптардың үнін ести қоймайсыз. Олар қолданылғанымен де бүкіл үрмелі және ыспалы аспаптардың сазымен үйлесім тауып, алдыңғы қатарға шыға алмайды. Төртінші бөлім басталысымен оркестрдің артқы жағындағы ұрмалы аспаптардың маңайында тұрған ойнаушылар өздерінің жұлдызды сәтіне жеткендей қанаттарын қомдай бастағаны байқалады. Бұл бөлім – «өлімге қарай шеру» деп аталады. Бүкіл симфонияның шиеленісуі де, шарықтау шегі де осы төртінші бөлімде. Ең қызығы, симфонияның ең қысқа бөлімі де – осы. 

Ағылшын актрисасы төртінші бөлімде дүниеден озады. Оған, композитор өзін, өзінің махаббатын кінәлі санайды. Сол үшін, оны өлім жазасына кесіп, дар ағашына қарай алып келе жатыр. Ыспалы және үрмелі аспаптардың өлім күйін барынша сұлулыққа тартқанын қоңырау үні мен темір тәрелкенің бір-біріне құлақ жара соғылғаны бұзып жібереді. Бүкіл төртінші бөлім өлім мен өмір арпалысы немесе өмір мен өлім күйінің тәттіліктерінің тартысы. 

Жылпы алғанда, бұл симфония Мағжанның «Мені де өлім әлдиле» атты өлеңнің бір қайырымы секілді. Екі «қорғаушының» ұқсастықтары да осы жерде. Есіңізге түсірейін: 
Бетінен алма қан тамған, 
Тілінен тәтті бал тамған, 
Бұйра толқын шашы бар, 
Күлкісі меруерт шашылған, 
Өзі – гүл жаңа ашылған, 
Дәл он бесте жасы бар – 
Сұлу көз жас төгіпті,