Зерттеу: Қазақстанда бала тәрбиесімен көбіне кімдер айналысатыны белгілі болды

"Сенімен Болашақ" III жалпыұлттық ата-аналар форумының қатысушылары 2023 жылдың 11 тамыз күні Астана қаласында өзекті мәселелерді талқылауға және қазіргі бала тәрбиесінің тиімді әрі оң шешімдерін табу үшін жиналды, - деп хабарлайды Massaget.kz тілшісі. 

“Сенімен Болашақтың” әрбір мүшесі баланың бір ғажайыппен тұлға болып, өздігінен өсіп жетілмейтіндігін жақсы біледі. Облыстық, республикалық деңгейде, қалада немесе алыс шалғайдағы жиындарымыз болсын, тек саналы ата-ана мәдениетін қалыптастыру мен ата-анаға бала тәрбиесінде қолдау көрсетуге негізделеді.

"Биыл көктем-жаз айларында біз Қазақстанның барлық аймағында ата-аналар мен олардың балаларының қарым-қатынасы, сондай-ақ бірге өткізілетін отбасылық уақыттың сапасы мен сипаты туралы түсінік алу үшін әлеуметтік сауалнама жүргіздік. Бүгін мен сіздермен Қазақстандық ата-ананың бала тәрбиесінің кескініне сәуле шашқан нәтижелермен бөлісетініме қуаныштымын”, – дейді “Сенімен Болашақ” РҚБ төрағасы Жансая Бердімұрат.

Оның мәліметінше, әлеуметтік сауалнамаға  33 пен 55 жас аралығындағы 32 755 ата-ана оның ішінде әкелер - 37,3%, ал аналар 62,7% құрайды және 13 пен 17 жас аралығындағы 24 613 - жасөспірімдер, оның 48,6% ұл балалар болса, 51,4% қыз балалар қатысқан. Қатысушы ата-аналардың көпшілігі – әйел адамдар, яғни аналар. Сауалнама нәтижесі Қазақстандық ата-ана бүгінде бұл - әйелдер екендігін дәлелдеп отыр.

Сауалнаманың сипаты ата-ана портретін үш өлшемде зерттеуді қамтиды: саналы ата-ананың тәрбиелік құзыреттілігі, баламен сапалы уақытты өткізу, саналы ұрпақты тәрбиелеу және оның өміріне қызығушылық таныту.

“Саналы тәрбие туралы дискурс салыстырмалы түрде жақында пайда болғанымен, біздің еліміздің ата-аналар қауымы бұдан хабардар және қызығушылық танытуда. Сауалнама нәтижелері бойынша ата-аналардың 51%-ы бала тәрбиесіне қатысты түрлі басылымдар мен ақпараттық материалдарды үнемі оқиды. Сондай-ақ баламен оң қарым-қатынас құруда аймақтар арасындағы саралау таңғаларлық солтүстікке қарай неғұрлым оң көрсеткіш болса, соғұрлым позитивті. Демек, Ақмола, Павлодар, Қостанай, СҚО өңірлерінде ата-аналардың 80 пайызға жуығы баласына жылы сөз айтуды, қалжыңдауды, сүйіп отыруды күнделікті әдетке айналдырған. Оңтүстік облыстарда (Шымкент, Түркістан, Қызылорда, Жамбыл облыстары) бұл көрсеткіш 67%-дан төмен”, – дейді төраға.

Сондай-ақ оның айтуынша, ата-аналардың шамамен 79%-ы кез келген жағдайда барлық істерін тастап, баласына қамқорлық жасауға дайын екен. Сондай-ақ ата-аналардың 76%-ы аптаның 1 күнін үнемі баласымен бірге өткізеді, бірақ тәрбиелік мәні өте маңызды болып саналатын, өткізген күнді қорытындылайтын кешкі әңгімелесу әдеті тек ата-аналардың 60%-ында ғана байқалып отыр.

“Ата-аналардың балалармен сапалы уақыт өткізуіне кедергі болатын белгілі бір себептер бар. Балаларға көбірек уақыт пен күш қалдыру үшін энергияны, уақыт және ресурстарды дұрыс қолдана білу өте маңызды. Бала мен сапалы уақыт өткізу сән-салтанат емес, өмір мазмұны болуына басымдық берген абзал.

Иә, біз балаға өз уақытын барынша тиімді пайдалануды үйренуге, бала мен қарым-қатынасымыздың тиімділігін арттыруға басымдық беретін және басқа да өмірлік дағдыларды үйретуге көмектесетін сапалы уақытты айтып отырмыз”, – дейді Жансая Бердімұрат.

Сауалнама қорытындысы бойынша ата-аналардың жартысына жуығы демалыс күндерде туыстардың үйіне баруды қалап тұрады, 30%-ында демалыс күндерді бірге өткізу тәсілі шопинг пен саябақты аралау болса, тек 12%-ы мәдени іс-шараларға яғни кинотеатрға, концерттерге және театр қойылымдарына барады. Баланы еңбекке тәрбиелеу мен ата-аналардың 86%-ға жуығы айналысады, оның 60%-ы еңбек баланың міндеті деп санаса, тек 26%-ы еңбек тәрбиесіне саналы түрде қарайды.

Сондай-ақ ол зияткерлік мәселелерді шешуде ата-ананың қолдауы маңызды екенін айтып өтті. Ата-аналардың шамамен 55%-ы кейде үй тапсырмасын бірге орындауға қатысады, ал респонденттердің 23%-ы бірге орындайтынын атап өтті. Сондай-ақ ата-аналардың  шамамен 21%-ы бұл процеске мүлде қатыспайтынын көрсетіп отыр, яғни олар баланың үй тапсырмасына қанша уақыт жұмсайтынын немесе оның орындалуын да қадағалаймайды екен.

“Бірінші тарапта ата-ана баланың оқу-тәрбиелік міндеттерін орындауға қатысуы баланың эмоционалдық жағдайына оң әсер етеді, стресс пен алаңдаушылық деңгейін төмендетеді. Екінші тарапта біз балаға қажетті өмірлік дағдыларды дамытуға және меңгеруге кедергі жасай отырып, оған зиян келтіруіміз мүмкін болатынына келісіңіз. Сауалнама нәтижелері ата-аналарға балаға үй тапсырмасын орындауға көмектесу процесін дұрыс құру туралы көбірек дағдылар мен лайфхактар беруіміз керек екендігін көрсетті”, – деп пікірін бөлісті Жансая.

Бірлестік төрағасы саналы ата-ана баласын өмірге бейімдеу, оның өміріне мазмұнды араласу арқылы саналы тұлғаны тәрбиелей алады деп санайды.

“Бұл баланы отбасындағы пікір алмасуға тарту, оның жеке басына құрметпен қарау, бақылау емес, оның өміріндегі оқиғаларды білу, қорқытпау, дұрыс моральдық принциптерді таңдаудың маңыздылығы туралы кеңес беру. Зерттеулерге сәйкес, ата-аналардың 84%-ы жасына қарамастан балалармен кеңеседі, ата-аналардың 51%-ы таңдаулы отбасылық мәселелерде талқылауға балаларын кірістіреді, ал ата-аналардың  тек 30%-ы міндетті түрде мәселені ортақ талқылайды екен. Баланы тәрбиелей отырып, ата-ана өзін тәрбиелейді. Сауалға қатысушылардың жартысы өз баласының сынына ашық екенін атап өтті, бірақ ата-аналардың үштен бірі олардың әрекеттері мен шешімдеріне қатысты ешқандай сынды қабылдамайды. Ата-аналардың барлығы өз балаларының достарын жеке таниды және біледі, өкінішке қарай, баланы бірлесе отырып тәрбиелеу біздің елімізде әлі дұрыс дағдыланбаған. Бірлескен ата-аналар тәрбиесі деп біз балаларымыздың достарымен қоса ұйымдастырылған іс-шараларды айтамыз”, – деп түсіндірді ол.

Оның мәліметінше, қазақстандық бала бос уақытында үй шаруасына көбірек араласады, достарымен серуендейді немесе спортпен айналысады, интернетте көп отырады, теледидарды көп көреді және кітапты аз оқиды. Айта кету керек, бұл қазірдің өзінде әлемдік тренд, әлеуметтік желілер физикалық дамыған дененің маңыздылығын көрсете отырып, қазіргі заманғы  балалар арасында спорттың өсіп жетілуі мен танымалдылығына әсер етті. Балалардың көпшілігі, яғни  82%-ы мұғалімдер мен жақсы қарым-қатынаста болса да, әлі де қорқыту мәселелері еш жерде жойылмағаны байқалады. Ата-аналардың жауаптары мен дәлелдері ата-ана-бала-мектеп үштік одағы сенімінің төмен деңгейін көрсетті. Баланың мектеп өмірі көбірек көлеңкеде қалып отыр.

“Біздің зерттеуіміз қазіргі Қазақстан ата-анасының портретін ашуға, ата-ана мен тұлға тәрбиесінің өзекті мәселелеріне жарық түсіруге көмек берді.

Біріншіден, сауалнама бала тәрбиесінің көптеген салаларында бейсаналық қабілетсіздікті растады. Ата-аналарға қолдау, ақпарат, дағдылар мен білім қажет.

Екіншіден, бұл менің командам үшін өте маңызды, зерттеу нәтижелері бізге өңірлер мен мәселелер бойынша сараланған қажетті іс-шаралар картасын қалыптастырды.

Қорытындылай келе, осы сауалнамаға қатысқан барлық ата-аналарға және осында отырған баршаңызға шексіз алғысымды білдіремін! Біздің миссиямыздың қозғаушы күші Сенімен Болашақтың ата-анасы сіздерсіздер. Балаларымыздың арман құлшынысы мен бақытты сәттеріне шабыттана отырып, біз сіздермен бірге отбасымыз бен еліміздің жарқын, мазмұнды болашағын құру жолында аянбай еңбек етуді жалғастырамыз. Сенімен Болашақ – Сеніммен Болашақ!” – деп сөзін аяқтады Жансая Бердімұрат.