ЮНЕСКО-ның Париждегі штаб-пәтері 13 желтоқсанда Түркі мәдениеті мен мұрасының қоры ұйымдастырған Махмұд Қашқари Барсканидің "Диуани лұғат ат-түрктің" 950 жылдығына арналған халықаралық конференцияны өткізеді, - деп хабарлайды Massaget.kz тілшісі.
Ғалымдар, зерттеушілер, түркі мемлекеттері мен халықаралық ұйымдардың өкілдері Махмұд әл-Қашқари энциклопедиясының әлемдік мәдениет пен лексикографияға қосқан үлесін талқылау үшін жиналады.
"Диуани лұғат ат-түрк" - көрнекті ғалым және ойшыл Махмұд әл-Қашқари жасаған XI ғасырдағы бірегей еңбек. Бұл түркі тілдерінің алғашқы энциклопедиялық сөздігі, араб баламалары бар 9000-ға жуық сөзден тұрады, сонымен қатар түркі халықтарының мәдениеті, тұрмысы, лингвистикасы мен әдебиеті бойынша бай қордан тұрады.
Еңбек тек лексикографиялық емес, сонымен қатар мәдениеттанулық: кітап түркі тайпаларының географиялық орналасуын, олардың мәдени және лингвистикалық байланыстарын көрсететін түркі әлемінің алғашқы белгілі картасын қамтиды. Әл-Қашқари жасаған карта түркі мемлекеттерінің қазіргі аумақтарымен сәйкес келетіндігімен ерекшеленеді.
Айта кетейік, "Диуани лұғат ат-түрк" - Орхон ескерткіштерінен кейінгі екінші маңызды түркі жазба ескерткіші.
Ең құнды қолжазбаның мәтінінде географиялық сілтемелер (50 провинция, 63 қала, 22 жер және кент және 49 елді мекен), мәдени және тұрмыстық сілтемелер (106 ыдыс-аяқ пен асүй керек-жарақтары, 62 киім түрі, тоқуға байланысты 53 зат, 58 соғыс құралы және 38 мал шаруашылығына сілтеме), әдеби элементтер (758 өлең, 266 мақал, олардың әрқайсысы бірегей сөздік қорымен бірге жүреді) бар.
"Диуани лұғат ат-түрк" бойынша жұмыс 1072 жылы 25 қаңтарда басталып, 1074 жылы 10 ақпанда аяқталды. Кітап орта ғасырлардағы ғылыми ортада тез танымал болды, алайда кейіннен жоғалып кетті. ХХ ғасырдың басында қолжазбаны кітапханашы Бурхан эфенди Ыстамбұл букинистік дүкенінде макулатура арасынан кездейсоқ тауып алады. Табылған заттың тарихи құндылығын түсініп, ол жергілікті шенеуніктерге жүгінеді, бірақ бұл кітап кейінірек Ыстамбұлда Ұлттық кітапхана құрған басқа ғалым Али Эмири-эфендидің ынта-жігерінің арқасында ғана сатып алынады.
ХХ ғасыр бойы "Диуани Лұғат ат-Түрік" әртүрлі тілдерге аударылды. Оны 1994 жылы ақын және ғалым Асқар Егеубаев қазақ тіліне аударған. Орыс тіліндегі аударманы 2003 жылы шығыстанушы-арабист Зифа-Алуа Әуезова түпнұсқа араб тілінде қолжазба факсимилесімен орындады.
"Диуани Лұғат ат-Түрік" әлемдік мұра ретінде танылды: 2017 жылы ЮНЕСКО кітапты "Адамзатты еске алу" бағдарламасына енгізді, ал 950 жылдығын мерекелеу ұйымның 2024-2025 жылдарға арналған мерейтойлық іс-шаралар тізіміне енді.
Париждегі Халықаралық конференция Әзербайжан, Қазақстан, Қырғызстан, Түркия, Өзбекстан, Түрікменстан, Венгрия және басқа елдердің ғалымдарын біріктіреді. Іс-шара аясында Саид Ходжаевтың әзербайжан тіліндегі және Зифа-Алуа Әуезованың орыс тіліндегі аудармалары таныстырылады. Сондай-ақ әл-Қашқари еңбегінің бай мұрасына арналған деректі фильм мен көрме көрсетіледі.
"Конференция түркология және мәдениеттану саласындағы осы ұлы туындыны және оның түркі тілдері мен мәдениеттерінің дамуына әсерін терең зерттеуге ықпал ететін маңызды ғылыми-білім беру платформасына айналады", - деді Түркі мәдениеті мен мұрасы қорының президенті, профессор, өнертану докторы, Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері Ақтоты Райымқұлова сөйлеген сөзінде.
Энциклопедия жалпы адамзаттық маңызы бар білім көзі болып, оған қоса ғалымдардың жаңа буынын шабыттандыруды жалғастырып жатыр.
Суреттерді Түркі мәдениеті және мұра қоры ұсынған
Жаңалықтарды бәрінен бұрын біліп отырғыңыз келсе, Telegram-арнамызға жазылыңыз!