Шариғатта биржадан акция сатып алу рұқсат етілген бе?

Акция – бұл бизнестегі табыстың белгілі бір мөлшерін алып отыруға мүмкіндік беретін бағалы қағаз. Ғұламалар акцияны сауданың бір түрі ретінде қарастырып, оны сатуға және сатып алуға рұқсат берген. Алайда ескеретін жайттар бар, - деп хабарлайды Massaget.kz тілшісі Қазақстан мұсылмандары Діни басқармасының ресми сайтына сілтеме жасап.

ҚМДБ Ғұламалар кеңесінің айтуы бойынша, компаниялардың өнімі халал әрі қызметі шариғатқа сай болуы шарт.

Биржа (лат.bursa – әмиян) – бұл бағалы қағаздарды, тауарларды, опциондарды және басқа инвестицияларды сатып алу және сату мақсатында ұйымдастырылған нарық. Биржада акцияны сатып алуға және сатуға рұқсат болуы үшін екі шарт орындалуы тиіс:

Келісімшарттың негізгі нысандары шариғатта рұқсат етілген нәрселер болуы тиіс. Яғни шошқа фермалары, арақ шығаратын зауыттардың т.б. харам нәрселермен айналысатын компаниялардың акциясы болмауы тиіс.
Жүргізіп отырған келісімшарты шариғатқа қайшы келмеуі шарт. Биржада акцияны сатып алу мәмілесінің негізгі екі түрі бар:

Спот (ағылшын. spot – дереу төленуге тиіс қолма-қол ақша) мәмілесі. Бұл – бағалы қағаздарды дереу немесе жақын арада жеткізуді және есептесуді білдіретін келісімшарт. Бұл келісім үшке бөлінеді:

1. Қарапайым сауда түрі. Бұл жерде сатушы мен сатып алушы келісімшартты қолма-қол жүргізеді. Яғни сатып алушы акцияны қолға алып, ақысын нақты немесе қысқа уақыттың ішінде төлейді. Кейбір батыс нарықтарында бұл төлем екі күннің ішінде орындалса, Нью-Йорк қор биржасында мәмілені келесі сессия ашылуына бір сағат қалғанға дейін аяқтауы қажет. Сауданың толық шарттары мен ережелері орындалса, мұндай жолмен акцияны сатуға және сатып алуға шариғи тұрғыдан рұқсат етіледі. Алайда акцияны сатып алып, толық меншігіне өткізбейінше оны сатуға болмайды.

2. Маржа (Margin Buying) мәмілесі. Ол – акцияның бір бөлігін нақты ақшаға сатып алып, қалған бөлігін банктің бірінен немесе брокерлік компаниядан қарыз алып өтейтін келісімшарт. Бірақ келісімшарт нысанын, акция үлесін кепілдікке қоюы шарт етіледі. Яғни клиент брокерлік компаниялардың бірінен есепшот ашып, белгілі бір капиталды салады. Бұл қаржы белгілі бір компанияның акциясын сатып алуға берілетін нақты ақшаның бір бөлігі болып саналады. Қалған бөлігін брокерлік компания қарызға береді. Сосын брокер клиенттің тапсырысы бойынша, оның қаржы есебінен және оның мүддесі үшін мәміле жасау бойынша қызмет көрсетеді. Брокер қарыздың есесінен белгілі пайда көреді.

Биржада брокерлік компания арқылы маржа мәмілесімен акцияны сатып алу және сату ісінде өсім қамтылғандықтан тыйым салынады.

Тек акция брокерлік компанияның меншігі болса рұқсат етіледі. Яғни клиент келісімшарт барысында брокерлік компанияның меншігіндегі акцияны сатып алады. Төлемнің бір бөлігін нақты ақшамен төлеп, қалғанын бөліп төлеу жүйесімен өтейді. Ал құнды қағаздар клиент қарыз ақшаны толық қайтарғанша, кепілдікте тұрады. Бұл келісім шариғатқа қайшы емес.

3. Қысқа сатылым (Short Sell). Ол – сатушының иелігінде жоқ активті немесе акцияны сату. Яғни белгілі бір компанияның акцияларын брокерлік қызмет арқылы қарызға алып, оларды бірден акция бағамы төмендейді деген үмітпен сату. Кейін сол акцияларды арзан бағамен қайта сатып алады. Содан кейін акциялар бастапқы акционерге қайтарылады, ол өтемақы алады. Сатушының пайдасы бағаның төмендеуіндегі айырмашылық бойынша жасалады. Бұл келісімшартта мүлік сатушының меншігінде болмағандықтан, оны сатуға шариғи тұрғыдан тыйым салынады.

Мерзімді келісімшарт. Бұл – орындау мерзімі ұзартылған биржалық тауарды шартсыз немесе шартты сатып алуға және сатуға арналған келісімшарт. Оған фьючерс, опцион жатады.

Фьючерстік (лат.futurum– болашақ) мәміле – бұл белгілі бір тауарды немесе құнды қағазды көрсетілген баға бойынша болашақта жеткізу үшін жасалатын келісімшарт. Бұл келісімшартта тауар немесе акция және оның есесіне берілетін ақысы келешекте орындалатындықтан тыйым салынады. Өйткені ол қарызды қарызға сату болып саналады. Ғұламалар бұған бірауыздан харам деп пәтуа берген.

Опциондық (лат.оptіo – таңдау, қалау) мәміле – иесіне келешекте қайсыбір активтерді тиянақталған бағамен (орындалған бағамен) сатып алу немесе сату құқығын беретін бағалы қағаз. Алайда тараптарға сауданы жүзеге асырмауына да құқық беріледі. Есесіне қарсы тарапқа өтемақы төлейді.

Мысалы, сатып алушы сатушымен белгіленген мерзімде акцияны 100 мыңға сатып алуға немесе келісімді бұзып, орнына өтемі ретінде 5 мың төлеуге келіседі. Уақыты келгенде акцияның құны 100 мың болса, онда шығындалып қалмау үшін сатып алады. Ал егер 110 мың болса, келіскен бағаға сатып алып пайда көреді. Егер 95 мың болса, онда сатып алса да, алмаса да 5 мыңға шығындалады. Ал, 80 мың болған жағдайда уағдаласқан бағаға сатып алса, 20 мыңға шығындалады. Сол үшін ол келісімді бұзып өтемі ретінде 5 мыңды төлейді. Сол секілді сатушыға осындай құқықтар беріледі.

Бұл келісімшартта сатып алушы бағаның тым түсіп кетуінен келісімді бұзғаны үшін өтемақы төлеуі біреудің мал-мүлкін арам жолмен жеу болып саналады. Шариғатымызда бұған тыйым салынған. Оған қоса тараптардың бағаның өзгеруіне байланысты пайда көруі немесе зиян шегуі ғарарды білдіреді. Пайғамбарымыз белгісіздік саудасына тыйым салған.

ҮКІМ:

• Белгілі бір компанияның акциясын сатып алуға және сатуға рұқсат. Тек компаниялар шариғатта рұқсат етілген дүниелермен шұғылдануы әрі өнімдері адал болуы шарт;
• Биржада акцияны қарапайым сауда түрімен сатып алуға және сатуға рұқсат етіледі. Алайда акцияны сатып алып, толық меншігіне өткізбейінше, оны сатуға болмайды:
• Маржиналдық мәміледе акция брокерлік компанияның меншігі болса ғана рұқсат етіледі:
• Қысқа сатылым арқылы жүзеге асатын келісімшартқа, яғни иелігінде жоқ акцияны сатуға тыйым салынады;
• Фьючерстік және опциондық мәміледе қарызды қарызға сату, ғарар, біреудің малын арам жолмен жеу қамтылғандықтан мұндай келісімшартпен акция сатып алуға және сатуға тыйым салынады.

Оқи отырыңыз: "Иншалла", "Сұбханалла", "Машалла" сөздерін қазақша айтуға бола ма?