Қазақстандықтар ағзасын заңды жолмен сата алатыны рас па?

Кейінгі бірнеше айда әлеуметтік желіде Алматы тұрғынының бүйрегін сатқаны туралы ролик тарап жатыр. Онда ер адамның банк алдындағы ипотекалық қарызын жабу үшін осындай амалға барғаны айтылады. Интернет арқылы бүйрегін сатпақ болып қамауға алынған Орал тұрғыны мен Ақтөбе тумасының оқиғаларынан соң видео тіптен кең танымал болып кетті.

Азаматтар бір әрекет үшін біреулердің жазаланып, басқалардың жазасыз қалуына ашулы. "Фейкке ұқсайды, әлде біреулерге сатуға болады да, басқаларға болмай ма?" - деп жазыпты танымал паблик әкімшісі.

Factcheck.kz редакциясы "Қазақстандықтар заңды бұзбай ағзасын сата ала ма?" деген сұраққа жауап іздеп көрді, - деп хабарлайды Massaget.kz тілшісі.

Бұл - жалған ақпарат. Қазақстан заңнамасы тек қана ерікті түрде, ақы алмай донор болуды қолдайды. Ағзаңды сату бас бостандығынан айыруға дейінгі жазаға әкелуі мүмкін қылмыс саналады. Бүйрек донорлығы үшін ақы алу рұқсат етілген жалғыз мемлекет - Иран. Алайда, Иран, Қазақстан және халықаралық нормалар Иранда шетелдіктердің ақылы түрде донор болуына рұқсат бермейді.

Қазақстан азаматының бүйрек сатқаны туралы репортаж 2014 жылы шыққан. Сюжеттің қандай да бір зерттеулерге арқау болған-болмағаны белгісіз.

Қазақстанда ағза сатуға салынған тыйым. Ақылы донорлыққа "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" Кодекс тыйым салады. Құжатқа сәйкес, ағза немесе тін трансплантациясы кезінде мыналарға тыйым салынған:

• адамнан ағзаларын (ағзасының бөлiгін) және (немесе) тiндерін (тінінің бөлігін) мәжбүрлеп алуға;
• адамды өзінің ағзасын (ағзасының бөлігін) және (немесе) тіндерін (тінінің бөлігін) беруге мәжбүрлеуге;
• адамның ағзаларын (ағзасының бөлiгін) және (немесе) тiндерін (тінінің бөлігін) сатып алуға-сатуға;
• кәмелетке толмаған немесе әрекетке қабiлетсiз адам тірі кезіндегі донордан немесе қайтыс болғаннан кейінгі донордан ағзаларын (ағзасының бөлiгін) және (немесе) тiндерiн (тінінің бөлігін) алуға;
• қайтыс болғаннан кейінгі донордан ағзаларын (ағзасының бөлігін) және (немесе) тіндерін (тінінің бөлігін) шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға трансплантаттау үшін алуға;
• денсаулығының жай-күйі, жасы немесе өзге де себептер бойынша өзінің жеке басы туралы деректерді хабарлай алмаған және қайтыс болуын растау кезінде жеке басы анықталмаған адамдардан ағзаларын (ағзасының бөлігін) және (немесе) тіндерін (тінінің бөлігін) алуға 

Бұл талаптар бұзылған жағдайда ҚР Қылмыстық Кодексінің 116-бабы бойынша жаза қарастырылған: Адамның ағзалары мен тiндерiн алып қоюға мәжбүрлеу немесе заңсыз алып қою. Көбі "алып қоюға мәжбүрлеу немесе заңсыз алып қою" дегенге баса назар аударады. Сол үшін қазақстандықтар өз еркімен бүйрек сату қылмыс емес деп ойласа керек. Алайда Астана қ. Есіл ауданы №2 аудандық сотының түсіндірмесінде баптың үш түрлі әрекетті қамтитыны айтылған:

• адамнан ағзасы мен тіндерін трансплантация немесе басқа мақсатта қолдану үшін мәжбүрлеп алу;
• адамнан ағзасы мен тіндерін трансплантация немесе басқа мақсатта заңсыз жолмен алу;
• адам ағзасы мен тініне қатысты заңсыз келісімдер жасау.

Қылмыс құрамы болуы үшін осы үш әрекеттің бірі болса жеткілікті, ал сату-сатып алу заңсыз келісім саналады.

Әлемде ағза сатуға салынған тыйым

Ағза мен тіндерді сатуға бүкіл әлемде тыйым салынған. Тек Иранда бүйрек донорлары мемлекеттен немесе реципиенттен ақшалай өтемақы алуы мүмкін.

ДДСҰ-ның адам клеткаларын, тіндері мен ағзаларын трансплантаттау принциптерінде былай делінген:

Тірі донордың клетка, тін және ағза беруі тек тегін жүзеге асырылады, ешқандай ақшалай төлем немесе басқа да ақшалай өтемақыны қарастырмайды. Клетка, тін немесе ағзаны трансплантаттау үшін сатуға немесе сатуды ұсынуға, тірі донордың немесе өлген адамның жақын танысының сатуына тыйым салу керек.

Клетка, тін немесе ағзаларды сатуға немесе сатып алуға тыйым салу донор тарапынан бақыланатын шығындардың болатынын жоққа шығармайды, оның ішінде, табысынан айырылу немесе трансплантаттау үшін клетка, тін немесе органдарды өңдеу, сақтау және жіберуге қатысты шығындар болуы мүмкін.

ДДСҰ-ның адам клеткаларын, тіндері мен ағзаларын трансплантаттау принциптері

Ағза сату және транспланттау туризмі туралы Ыстамбұл декларациясында және Страсбург конвенциясында да донорлық үшін ақы төлеу жағымсыз аспектте қарастырылған. Халықаралық сарапшылар пікірінше, ағза донорлығы қаржылай бейтарап болуға тиіс.

Ағза донорлығы кезінде қаржылай бейтарап болу донорлар мен олардың отбасы шығынды өтемейтінін және донорлыққа байланысты қаржылай көмек алмайтынын білдіреді.

Ағза сату және трансплантаттау туризмі туралы Ыстамбұл декларациясы

Бұл актілерде де донор тарапынан болатын шығындарды өтеу туралы айтылған. Қазақстанда тек қан донорлығы үшін ғана өтемақы қарастырылған. Олар тегін тамақ немесе ақшалай эквивалент ала алады.

Бүйрек донорлығы үшін қаржылай өтемақы беретін және туыстық емес донорлықты қолдайтын жалғыз ел - Иран. Ресми төлем коммерциялық келісім емес, өтемақы екенін де атап өту керек. Биліктен болатын "альтруизм сыйынан" бөлек, донор мен реципиент қосымша өтемақы туралы да келісе алады.

Мұндай ерекше жағдай трансплантаттау туризмінің дамуына ықпал етті. Бірақ мұның жақсы жағы жоқ деуге болады.

Трансплантаттауға бару трансплантаттау туризміне айналады және осылайша ол ағза алу мақсатында адам саудалауға, адам ағзасын сатуға немесе ресурстар (ағзалар, мамандар мен трансплантаттау орталықтары ) өз халқының трансплантаттау көмегін қамтамасыз етуге зиян тигізе отырып қолданылса, этикаға қайшы келеді.

Ағза сату және трансплантаттау туризмі туралы Ыстамбұл декларациясы

Клиникалар мен донорлар бай шетелдік реципиенттерге басымдық бере бастады және бұл Иран ауруханаларына ұсыныстардың азайып, саланың толықтай коммерциялануына алып келді. Бұл проблеманы ағза алушы мен донордың бір ел азаматы болуына қатысты ереже мен Денсаулық сақтау министрлігі мен Денсаулық сақтау министрлігінің операция жасауға рұқсатын алу арқылы шешуге тырысты. Алайда, бұл көмектеспеді және кейіннен шетелдіктерге трансплантаттауға тыйым салынғаны туралы ақпарат пайда болды.

Соған қарамастан желіде әлі де медициналық тур ұйымдастырушылардан ұсыныстар табуға болады, ал БАҚ саланың ашықтығы азайып бара жатқанын жазады (1, 2). Бұл схемаларға араласу жай ғана заңсыз емес, өмір үшін де қауіпті. Қазақстан жерінде бұл қылмыс саналатындықтан, интернеттен заңсыз делдалдарды табуға тырысудың өзі қылмыс саналады.

Видео ше?

Видео туралы біржақты айту қиын. 16/12 ақпараттық арнасынан роликтің 2014 жылғы түпнұсқасын таптық. Онда бақыт Әбдірахманов деп таныстырылған ер адам ипотека үшін бүйрегін қалай сатқанын айтады. Алайда, оның әңгімесін сюжет авторы толық деректер келтірместен айтып береді.

Репортаж кейіпкері сол кездің өзінде "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" Кодексі ағзаны сатуға-сатып алуға тыйым салғанына және Қылмыстық кодекс бойынша жаза қарастырылғанына қарамастан, түрін және жеке деректерін жасырмайды. Әрине, жазадан қашу үшін донорларды ағзаны өз еркімен бергені туралы құжатқа қол қоюға мәжбүрлейді, алайда 16/12 бұл туралы ештеңе демеген. Әрі мұндай жағдайларда реципиент те жазаға ұшырауы мүмкін. Бұл туралы 2019 жылы Еsquire Казахстан жазған еді.

Бақыт Әбдірахмановтың оқиғасында келісімнің көпшілікке белгілі салдары - Мұсылмандар одағының азамат қарыз болып қалған банкке айтқан қарғысы ғана.

Жаңалықтарды бәрінен бұрын біліп отырғыңыз келсе, Telegram-арнамызға жазылыңыз!