Жұмыс орнындағы жыныстық харассмент: бұл үшін қазақстандықтар жазалана ма?

Депутат пен Еңбек министрлігі Қазақстанда дайындалып жатқан жұмыс орнындағы жыныстық қудалауға (харассмент) қарсы күрес туралы заң қашан күшіне енетінін мәлімдеді, - деп хабарлайды Massaget.kz тілшісі "Tengrinews .kz" сілтеме жасап.

2023 жылы желтоқсанда Президент Қасым-Жомарт Тоқаев тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін жазаны қатаңдатумен қатар, "жұмыс орнындағы жыныстық қудалау" ұғымын айқындауды қамтитын еңбек қатынастары саласындағы заңдарды жетілдіруді тапсырды. Жұмыста жыныстық қудалауға ұшыраған қазақстандықтардан шағымдану рәсімі жазылған заң жобасы 2024 жылдың сәуіріне дейін әзірленуі тиіс еді.

Әлемде
Тарих бойынша есте қалған ең ауқымды жанжалдар

Әлемде "жыныстық харассмент" деген атпен танымал "жыныстық қудалау" ұғымы АҚШ-та 70-ші жылдардың ортасында пайда болды, содан кейін сот алғашқы істерді қарауды бастады. 1986 жылы Meritor Savings банкінің вице-президенті мен қызметкеріне қатысты резонанстық ісінен кейін "қудалау" ресми түрде қылмыс деп танылды. Шамамен сол уақытта жыныстық қатынаспен байланысты қылмыстардың тізімі бар әдістеме әзірленді. 90-шы жылдары бұл тақырыпты қозғайтын ең үлкен жанжал Ақ үйдің қызметкері Моника Левинскидің оқиғасы болды, салдарынан АҚШ президенті Билл Клинтонға өз қызметінен айрыла жаздады.

Моника Левински. Фото: imagepressagency / Depositphotos.com

Жыныстық қудалау тақырыбы 2010 жылдары француз саясаткері және халықаралық валюта қорының директоры Доминик Стросс-Кан қонақ үй қызметкерін зорлады деп айыпталған кезде қайта қарқын ала бастады. 2011 жылы тамызда сот айыптаушының арызы дәлелденбегендіктен, Доминик Стросс-Канға қатысты барлық айыптауды ресми түрде қабылдамады.

Доминик Стросс-Кан. Фото ChinaImages / Depositphotos.com

2017 жылы әйгілі продюсер Харви Вайнштейннің ісі Голливудты дүр сілкіндірді, оны бірнеше актриса мен цехтағы әріптестері "қудалады" деп айыптады, сонымен қатар "зорлады" деген айып тағылды. 2020 жылы сексуалдық сипаттағы қылмыстар туралы іс бойынша ол 23 жылға сотталды (2024 жылдың сәуірінде істі қайта қарау үшін үкім жойылды, бірақ Вайнштейн әлі де зорлыққа қатысты басқа үкім бойынша түрмеде отыр).

Харви Вайнштейн. Фото SamAronov / Despositphotos.com

Бұл іс қудалау үшін айыпталушы сотта кінәлі деп танылып, нақты мерзім берілгендердің ішіндегі ең танымалы болды. Осыған ұқсас көптеген жағдай айыпталғандардың беделіне айтарлықтай нұқсан келтірумен аяқталды.

Заңнаманың өзгеру тарихы

Осындай атышулы істердің арқасында көптеген елде заң мен жаза күшейді.

2005 жылы Еуропалық парламент жұмыстағы жыныстық зорлық-зомбылықтан қорғау туралы заң жобасын мақұлдады.

2012 жылы Франция парламенті жыныстық қудалау туралы заңды мақұлдады, оған сәйкес мұндай қылмыстар үшін кінәлі екі жылға дейін бас бостандығынан айырылып, 30 мың еуро айыппұл төлейді.

2016 жылы Германияда екі жақтың келісімінсіз болған кез келген жыныстық әрекет зорлауға теңестірілетін заң қабылданды. Ел заңнамасына екі жылға дейін бас бостандығынан айыру немесе үлкен айыппұл түріндегі "жыныстық қудалау" жауапкершілігі енгізілді.

2019 жылы Халықаралық еңбек ұйымы (БҰҰ жанындағы еңбек қатынастарын реттеуге мамандандырылған құрылым) "еңбек саласындағы зорлық-зомбылық пен қудалауды жою туралы" 190 Конвенция қабылдады. Құжат жұмыс орнындағы қудалауға қарсы заңдар қабылдауға міндеттейді. Бүгінде бұл Конвенция Еуропаның, Оңтүстік Американың және Азияның көптеген мемлекетін қоса алғанда, 31 елде қабылданды.

Қазақстандағы жағдай

Елімізде харассмент бар, бірақ мұндай түсінік/ұғым жоқ

Қазақстан конвенцияға әлі қосылған жоқ, бірақ біздің елімізде де бұл тақырып жиі көтеріліп жатыр. Мәжіліс депутаты Жұлдыз Сүлейменова жұмыс орнындағы қудалау мәселелеріне қатысты түзетулерді әзірлеуге қатысып, Қазақстанда харассмент тақырыбы көптеген елдегідей өзекті екенін атап өтті. Оның айтуынша, елдегі әйелдер жұмыс орнында, білім ордасында, көлікте және басқа да жерлерде қорлауға тап болады.

"Қыста Астана университеттерінің бірінде резонанстық жағдай болды: студент харассмент туралы мәлімдеді, бұл қоғамда қызу пікірталас тудырды. Бұл харассмент тақырыбына қатысты тәжірибемдегі әлеуметтік желілерде ашық талқыланып, осындай кең қоғамдық резонанс тудырған бірінші жағдай. Басқа салалардағы мұндай жағдайларға тиісті назар аударылған жоқ. Егер біз әлеуметтік теңдікке, кепілдіктерге және инклюзивтілікке негізделген қауіпсіз, құқықтық қоғам құруға ұмтылатын болсақ, онда харассмент сияқты құбылыстар болмауы керек. Бұл үшін осы құбылысты жоюға бағытталған заңнамалық шаралар қажет", - деді депутат.

Депутаттың сөзінше, харассменттен қорғау жөніндегі жұмыс заңнамаға осындай анықтаманы енгізуді және осындай әрекеттер үшін жауапкершілікті, нормалар мен стандарттарды талдауды, шағымдарды беру мен қараудың тиімді рәсімдерін анықтауды, сондай-ақ Қазақстандағы еңбек қатынастарының ерекшеліктерін ескере отырып, құқықтық қорғау құралдары мен санкцияларды айқындауды қамтиды.

Бұл ретте, депутат қудалау құрбандарын оңалту және зардап шеккендерге психологиялық көмек көрсету бағдарламаларына көп көңіл бөлу қажет екеніне назар аударды.

"Біз бұл норманы 8 айдан бері қарастырып жатырмыз. Мен әлеуметтік мәселелер жөніндегі вице-премьер Тамара Дүйсеновамен кездесуге мүмкіндік алдым. Еңбек заңнамасына енгізілген түзетулер аясында Үкіметтің оң қорытындысы берілді. Мен бұл жауапты жақында алдым және осы мәселе бойынша бізге хабарласқан барлық қыз бен әйелді қуантқым келеді. Бұл әкімшілік кодекстің қолданыстағы "қоғамдық орындардағы қудалау" бабы біз харассмент пен харассмент ұғымы үшін жауапкершілік белгіленуі үшін кеңейтілгіміз келетіні туралы. Егер бұл Еңбек кодексінің шеңберінде реттелетін болса, онда бұл жақсы жаңалық болады", - деді депутат.

Депутат Еңбек Кодексі шеңберінде әзірленіп жатқан заң жобаларына жаңа нормалар енгізілуі ықтимал екенін жасырмады.

Депутат қазірдің өзінде белгілі бір жұмыс жүргізіліп жатқанын атап өтті. Бірқатар университетте студенттер харассментке қарсы бастама көтерді, Мәдениет министрлігі өз ведомствосының ішінде харассментке қарсы саясатты енгізді және бұл тәжірибені басқа мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдарға тарату қажет.

Қандай жаза қарастырылған?

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі "жұмыс орнындағы жыныстық қудалау" ұғымын анықтау, жұмысшы мен жұмыс берушінің жұмыс орнындағы жыныстық қудалаудан қорғау құқықтары мен міндеттерін бекіту және жыныстық қудалаудың алдын алуға бағытталған басқа да түзетулер бөлігінде Еңбек кодексіне түзетулер жобасын әзірлегенін хабарлады.

Министрлік жұмыста қудалау үшін қылмыстық жауаптылыққа қатысты қолданыстағы Қылмыстық кодексте жауапкершілік көзделгенін және қандай да бір өзгерістер жоспарланбағанын нақтылады.

Яғни, Қазақстан Республикасының ҚК-нің 123-бабы "жыныстық қатынасқа, қызтекелікке, лесбияндыққа немесе жыныстық сипаттағы өзге де әрекеттерге мәжбүрлеу" туралы заңы бар. Ол бойынша кінәлі адамға 3000 АЕК-ке дейін айыппұл, үш жылға дейін шектеу немесе бас бостандығынан айыру қаупі төнуі мүмкін. Алайда, мұндай мәжбүрлеудің шекаралары туралы жазылмаған, мысалы, бастықтың қызметкерге тұспалдауы мен қорлауларын жатқызуға болып-болмайтыны, белгісіз.

Министрлік түзетулер жобасы мүдделі мемлекеттік органдарда келісу рәсімінен өтіп жатқанын атап өтті. Бұл ретте министрлік тұрмыстық зорлық-зомбылық жағдайындағыдай жеке заң туралы емес, тек түзетулер туралы айтады.

2023 жылы желтоқсанда Президент Қасым-Жомарт Тоқаев адам құқықтары мен заң үстемдігі саласындағы іс-қимыл жоспары туралы жарлыққа қол қойды.

Жоспардағы тармақтың бірі - "жұмыс орнындағы жыныстық қудалау" ұғымын анықтауды қамтитын еңбек қатынастары саласындағы заңнаманы жетілдіру".

ІІМ Әкімшілік полиция комитеті төрағасының орынбасары Ренат Зулхаиров маусымда мұндай заң Еңбек министрлігінде әзірленіп жатқанын мәлімдеген болатын.

Тағы да оқи отырыңыздар: «Реал» футбол клубы қашан құрылған?

Instagram парақшамызға жазылып, ең қызықты ақпараттарды бірінші болып оқыңыз!