ДНҚ-анализ: генетикалық картаңыз сіз жайлы не айта алады?

50 жыл бұрын адам генотипін зерттеу идеясы ғалымдарға фантастика болып көрінді. Олар тұқым қуалайтын ақпарат дезоксирибонуклеин қышқылы молекуласында немесе  ДНҚ-да болатынын білді. Молекула біздің денеміздің жасушаларында кездеседі, бірақ бұл деректердің мағынасын ашу процесі өте күрделі және ұзақ болып көрінді. Ал қазір ДНҚ-анализ әр адамға қолжетімді. ДНҚ-анализ арқылы не білуге болады және ол Қазақстанда қанша тұрады? Толығырақ Massaget.kz материалында.

ДНҚ дегеніміз не?

ДНҚ алғаш рет XIX ғасырдың ортасында анықталған, бірақ ол кезде ғалымдар бұл молекуланың не үшін қажет екенін білмеген және оны организмдегі фосфор көзі деп санаған. 100 жылдан кейін ғана американдықтар Джеймс Уотсон мен Фрэнсис Крик ДНҚ құрылымын - бір-біріне бұралған екі спираль тәрізді тізбекті сипаттай алды. Осы пішіннің арқасында ақпарат тізбегі дене жасушаларында сенімді түрде сақталады және қажет болған жағдайда деректерді басқа жасушаларға немесе келесі ұрпақтарға беру үшін дәл көшіріледі.

ДНҚ-ның не екенін түсіну үшін ерекше тілде жазылған компьютерлік бағдарламаны елестетіңіз. Бұл тілдің өз әріптері бар. Бұл әріптердің тізбегі адам ағзасында ақуыздарды синтездейтін барлық бар гендермен кодталған. Басқаша айтқанда, ДНҚ біздің денемізде эмбриональды кезеңнен өлімге дейін қашан, қанша және қандай ақуыздар өндірілетінін жазады. Ол көзіңіздің түсі мен бет әлпетіңізді ғана емес, сондай-ақ кейбір ауруларға бейімділікті анықтай алады. Мұндай талдау тіпті денеңіздің белгілі бір дәрі-дәрмектерге қалай жауап беретінін хабарлауы мүмкін.

Адамдарда жасуша ядросында 23 жұп хромосома болады. Олардың 22-сі сыртқы келбеті, физиологиясы және психикасы туралы ақпарат береді, соңғы жұп жыныстық қатынасты анықтайды.

ДНҚ-анализ арқылы нені анықтауға болады?

Генетикалық анализ арқылы мына нәрселерді анықтауға болады:

• отбасында бұрыннан бар белгілі бір патологияларға тұқым қуалайтын бейімділік (мысалы, қатерлі ісік немесе неврологиялық бұзылулар);
• болашақта қандай аурулар пайда болуы мүмкін екенін нақты білгісі келетін адамның жалпы "генетикалық тарихы";
• басқа жолмен диагноз қою мүмкіндігі болмаған кезде түсініксіз белгілердің себебі (бұл әсіресе сирек кездесетін генетикалық патологиясы бар балаларға қатысты);
• белгілі бір дәрі-дәрмектерге жеке төзбеушілік;
• болжалды отбасы мүшелерімен генетикалық туыстық дәрежесі;
• жүктілік кезіндегі асқынулардың ықтималдығы - генетикалық патологиясы бар баланың дүниеге келу қаупі;
• болашақ жұпта гендік аурулары бар баланың дүниеге келу ықтималдығы;
• алкоголизмге немесе нашақорлыққа бейімділік (алкоголь мен басқа қосылыстарды ыдыратуға қабілетті ферменттердің синтезіне жауап беретін гендерді анықтау негізінде);
• ауыр физикалық күш салу кезінде пайда болатын тәуекелдер (кәсіби спортшылар үшін маңызды);
• бедеуліктің ықтимал себептері және т. б.

ДНҚ-анализі медицинада ғана емес, сот сараптамасында да, заңда да қолданылады. 

depositphotos.com

ДНҚ-анализді қалай жасайды?

ДНҚ молекуласының құрамы ағзамыздағы сперматозоидтар мен аналық жасушалардан басқа барлық жасушаларда бірдей. Сондықтан талдауға арналған материал әртүрлі бөлшектер болуы мүмкін: қан, сілекей, тырнақ, шаш фолликулалары, құлық, мұрыннан бөлінетін сұйықтық, түсіктен кейінгі ұрық материалы және т.б. Зерттеу дұрыс нәтиже беруі үшін биоматериалдың зертханаға жеткілікті мөлшерде түсуі және оны тасымалдаудың барлық шарттары сақталуы маңызды.

Ең көп тараған ДНҚ зерттеу - әке болуды анықтау анализі

Ең танымал ДНҚ зерттеуі - әке болуды анықтау анализі. Оны әдетте ер адам баласының әкесі екеніне сенімсіз болса, анасы ресми некеде тұрмаған ер адамнан баласына алимент алғысы келсе, туыстары баласы әкесіне ұқсамайды деп шешсе және т.б жағдайларда жасатады. Зертханалық жағдайда баланың және оның болжамды әкесінің генетикалық кодын салыстыру 100% дәлдікпен жауап алуға мүмкіндік береді. Қателерді болдырмау үшін туыстық қатынастарды талдауға бірнеше жақын туыстарды тарту ұсынылады.

Сондай-ақ, туыстық зерттеу әлеуетті бауырлар, ата-аналар мен балалар, ата-әжелер мен немерелер арасындағы туыстық байланысты растауға немесе жоққа шығаруға мүмкіндік береді. Мұндай талдаудың негізгі биоматериалы - беттің ішкі жағындағы эпителий. Сондай-ақ тырнақ пен шаш та материал бола алады. Егер туысы қайтыс болса, туыстықтың болуын сүйек тіндері мен тістері арқылы анықтауға болады.

Мұндай ДНҚ-тесттер көбінесе мүліктік немесе материалдық дауларды шешу үшін сот тәртібімен тағайындалады.

Қазақстанда ДНҚ-тесттер қанша тұрады?

ДНҚ зерттеу бірнеше кезеңнен тұрады және жоғары технологиялық жабдықтар мен арнайы реактивтерді қолдануды талап етеді. Сондықтан ДНҚ-анализдер басқа анализдерге қарағанда қымбат тұрады.

Кең тараған әке болуды анықтау тестінің нәтижесі 24 сағатта дайын болатын түрі 150 000 теңге тұрады. Ал бес жұмыс күнінде дайын болатын түрі 40 000-50 000 теңге шамасында тұрады. Мысалы, ерлер бедеулігін анықтау - 35 000 теңге, әйелдердің сүт безі немесе жатыр мойны қатерлі ісігіне бейімділігін анықтау - 43 000 теңге, этникалық шығу тегін анықтау 60 000 теңге тұрады.

Instagram парақшамызға жазылып, ең қызықты ақпараттарды бірінші болып оқыңыз!