Сыйлықты ресейлік «Мемориал», украиналық «Азаматтық еркіндік орталығы» және беларусьтік «Вясна» құқық қорғау орталығының негізін қалаушы алды. Нобель комитеті бұл туралы ресми сайтында хабарлады.
Ресей, Беларусь және Украинаның құқық қорғаушылары 2022 жылғы Бейбітшілік бойынша Нобель сыйлығының лауреаттары атанды. Ресейлік «Мемориал» құқық қорғау қоғамы, украиналық «Азаматтық бостандықтар орталығы» қоғамдық ұйымы және беларусьтің «Весна» құқық қорғау орталығының негізін қалаушы Алес Беляцкий бұл сыйлыққа лайық деп танылған.
Бейбітшілік сыйлығы, Альфред Нобельдің өсиеті бойынша, "ең үлкен жетістікке жеткен немесе халықтарды біріктіруде және армиялардың санын азайтуда, сондай-ақ бейбітшілік конгрестерін өткізуде және оларға назар аударуда басқаларға қарағанда көбірек қызмет еткен адамға" беріледі.
Алес Беляцкий
Алес Беляцкий 1980 жылдардың ортасында Беларусьте пайда болған демократиялық қозғалыстың бастамашыларының бірі. Ол өмірін өз елінде демократия мен бейбітшілікті дамытуға арнады. Басқа нәрселермен қатар, ол 1996 жылы президентке диктаторлық өкілеттіктер берген және жаппай шерулер тудырған даулы конституциялық түзетулерге жауап ретінде "Вясна" (Көктем) ұйымын құрды. "Вясна" қамаудағы демонстранттар мен олардың отбасыларына қолдау көрсетті. Уақыт өте келе "Вясна" үкіметтің саяси тұтқындарды азаптауды қолдануын құжаттап, наразылық білдірген кең ауқымды құқық қорғау ұйымына айналды.
Билік Алес Беляцкийді түрмеге жабуға бірнеше рет тырысты. Ол 2011-2014 жылдар аралығында түрмеде отырған. 2020 жылы режимге қарсы жаппай шерулерден кейін ол қайтадан қамауға алынды. Қазір сотсыз қамауда отыр. Беляцкий мырза жеке басының үлкен қиындықтарына қарамастан, Беларусьтегі адам құқықтары мен демократия үшін күресінен бір қадам да бас тартпады.
"Мемориал" құқық қорғау ұйымы
"Мемориал" құқық қорғау ұйымын 1987 жылы коммунистік қуғын-сүргін құрбандарының ешқашан ұмытылмауын қалаған бұрынғы Кеңес Одағының құқық қорғаушылары құрған. Құрылтайшылардың арасында Бейбітшілік бойынша Нобель сыйлығының лауреаты Андрей Сахаров пен құқық қорғаушы Светлана Ганнушкина бар. Ұйым жаңа қылмыстардың алдын алу үшін бұрынғы қылмыстарға қарсы тұру қажет деген түсінікке негізделген.
Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін "Мемориал" Ресейдегі ең ірі құқық қорғау ұйымына айналды. «Мемориал» сталиндік дәуірдің құрбандарына арналған құжаттама орталығын құрумен қатар, Ресейдегі саяси қуғын-сүргін және адам құқықтарының бұзылуы туралы ақпаратты жинап, жүйелеген. "Мемориал" Ресейдің тергеу изоляторларындағы саяси тұтқындар туралы ең беделді ақпарат көзіне айналды. Ұйым сонымен қатар милитаризммен күресу және заң үстемдігіне негізделген адам құқықтары мен үкіметті ілгерілету бойынша күш-жігердің алдыңғы қатарында.
Азаматтық еркіндік орталығы
Азаматтық еркіндік орталығы Украинадағы адам құқықтары мен демократияны ілгерілету үшін 2007 жылы Киевте құрылған. Орталық Украинаның азаматтық қоғамын нығайту және Украинаны толыққанды демократиялық мемлекетке айналдыру үшін билікке қысым көрсету позициясын ұстанды. Украинаны құқықтық мемлекетке айналдыру үшін Азаматтық еркіндік орталығы Украинаның Халықаралық қылмыстық сотқа қосылуын белсенді түрде қолдады.
2022 жылдың ақпанында Ресейдің Украинаға басып кіруінен кейін Азаматтық еркіндік орталығы Ресейдің украиналық азаматтарға қарсы соғыс қылмыстарын анықтау және құжаттандыру бойынша күш-жігер жұмсады. Халықаралық серіктестермен бірлесе отырып, орталық кінәлілерді жасаған қылмыстары үшін жауапқа тартуда жетекші рөл атқарады.
Айта кетейік, биыл Бейбітшілік сыйлығына 251 адам мен 92 ұйым өтініш білдіріп, номинациялардың жалпы саны – 343-ке жетіп, жүлде тарихындағы екінші ең жоғары көрсеткіш болды. Рекорд 2016 жылы тіркелкен. Ол кезде, 376 үміткер болған.
Өткен жылы «Новая газетаның» бас редакторы Дмитрий Мұратов бейбітшілік саласындағы Нобель сыйлығының лауреаттарының бірі болды. Онымен бірге сыйлық филиппиндік журналист Мария Рессеге де берілді. Мұратов пен Ресса «демократия мен баспасөз бостандығы барған сайын қолайсыз жағдайларға тап болып жатқан әлемде» осы мұрат үшін күресетін барлық журналистердің өкілі», - деп атап өтті комитет.
Мұратов Нобель сыйлығын алған үшінші ресейлік болды. Бұған дейін Нобель физик және құқық қорғаушы Андрей Сахаров пен КСРО-ның жалғыз президенті Михаил Горбачевқа берілген.