Дүниеге Аяз бидің көзімен қарайық

Адам баласы жаратылғалы бері соғыстан көз ашпай келеді десек, күнәһар бола қоймаспыз. Күнә­һар – сол соғысқа түрткі бол­ғандар. Ал қасіреттің алдын алу – парасаттылардың, бейбітшілікті асқақтата білетін тұлғалардың еншісіне тиеді десек қателеспеспіз. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Вашингтонда өткен Ядролық қауіпсіздік жөніндегі IV саммит аясындағы «Әлем. ХХІ ғасыр» манифесінде айтылғанындай, «Жер өркениеті, ғалымдардың есебі бойынша, 15 мыңнан астам соғысты, яғни әр жыл сайын 3 соғысты басынан өткерген. Оларда жүздеген миллион адам қаза тауып, жер бетінен қалалар мен елдер жоғалған, мәдениеттер мен өркениеттер жойылған». Осылайша, бейбіт кезеңнен гөрі адамзаттың соғыс жағдайына алаңдаулы кезі көп.

Қазақтың Аяз биі әлемге өне­­ге боларлық тұлға ғой, шек­пені­­не қарап тәубесіне түсіп, халқының ынтымағы мен бере­кесіне бас қатыратын. Ал Баты­сың­­да шекпен түгілі өткен кезең­нің қасіретті ескерткіштері де кейбіреулерге ой сала бер­мейтін сияқты. Әйтпесе, Берлиннің қақ ортасындағы Кайзер Вильгелм шіркеуі (биіктігі 113 метр болатын) соғыстың азалы әуенінің айқын кө­рінісі емес пе?! 1943 жылы 23 қарашадағы түнгі бомбалау кезінде шіркеу түгелдей қирап, ең бас­ты және бүйірдегі бір мұнарасы ғана зақымданбаған. Кейін шіркеу біртіндеп бүліне бастаған. Сосын оның ұшар бөлігін алып тастап, қал­ған бөлігі бекітіліп, шегенделді. Бәрібір қираған шіркеуден соғыс­тың та­бы сонадайдан көзге ұрып тұр.

Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталысымен АҚШ өзінің айбарын таныту мақсатында 1945 жылдың 6 тамызында Хиросимаға атом бомбасын тастаған сәті адамзат тарихындағы қасіретті күнге айналды. Сол қасіреттің нышанындай Хиросимада «Атом бомбасының үйі», «Атом күмбезі» атты ғимарат (соғысқа дейін Хиросиманың Сау­да-өнеркәсіп палатасының көрме орталығы) әлі тұр. Әу басында «Атом күмбезіне» қатысты қала тұрғындарының көпшілігі бомбалаудың жан шошытарлық сәтін еске түсіретін болғандықтан, оны мүлдем сүріп тастау жөнінде ұйғарым жасаған еді. Алайда, ең ақырында қалалық жиын «Атом күмбезін» біржола қалдыруға шешім қабылдады. Күмбез әрі қарай қираудан сақтау үшін бекі­тіліп, атом жарылысына байланысты ең танымал экспонатқа айналды. 1996 жылы қытайлық және америкалық биліктің қарсылығына қарамастан, күмбез ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мұралар тізіміне енгізілді. «Атом күмбезі» – адамзат зұлымдығының тағы бір қаралы қолтаңбасы?!

Осыдан ширек ғасыр бұрын «дүниеден өткен» КСРО да кү­нә­­һар­лықтан кенде емес. Ау­ғанс­­тан жерінде қанды қолтаң­басын қалдырды. 1979 жылы 27 желтоқсанда КСРО МХК мен Кеңес армиясының арнайы құрылымдары Ауғанстан басшысының резиденциясына – Кабулдағы Әмин сарайына тұтқиылдан шабуыл жасап, соның салдарынан зәулім сарайдың быт-шыты шығып, қа­бырғалар шұрқ-шұрқ тесіліп, он жылға созылатын соғыстың алғашқы соққысын сол қабылдады.

Шексіз билік, өктемдікке ұм­тылу­дың ақыры қайырлы болмайтыны әлімсақтан мәлім. Әйтсе де, адамның кеудемсоқтыққа ұрынған пейіл-ниеті өзгермек емес, тұтас әлем айтқанына көніп, айдауына жүрсе деп тұрады. Дегеніне жету үшін сойыл-шоқпар мен жебеден басталған қарудың аяғы ядролық қаруға ұласты бү­гінде. Соғыс атаулының түбі қасі­рет екендігін біле тұрса да, менменсіген мемлекеттер райынан қайтып, мәмілеге келер түрі жоқ. «ХХІ ғасырда адамзатқа өзін-өзі демилитаризациялау жағына қарай шешімді қадам жасау қажет. Бізде мұндай басқа мүмкіндік болмайды. Бұлай жасалмаған жағдайда планета радиоактивті материалдардың орасан зор тіршіліксіз үйіндісіне айналады», деп Елбасының сақтандыруы да сондықтан.

Әлемдегі жетекші держава­лар­дың желікпелігі, бір-біріне қырғи-қабақ қатынасы қауіп-қатердің ауылын жақындатып тұр. Ал бізге де жаһан жұртшылығының амандығы, ынтымағы керек. Мем­лекет басшысының манифесінен осындай ой түйдік. Төрткіл дүниеде тыныштық болса, Қазақ елінде де бейбітшілік болады.

«Менің «Әлем. ХХІ ғасыр» манифесім ХХІ ғасырда өмір сү­ріп, жұмыс істеу керек болатын өс­келең ұрпақтың тағдырына шы­найы алаңдаушылықтан туындап отыр», деген еді Қазақстан Пре­зиденті. Ендеше, елдің ертеңгі ұрпағы алаңсыз өмір сүруі үшін бүгінгі саясаткерлер кешегі тарихта қалған қасіретті ескерткіштерге Аяз бидің көзімен қарауы керек-ақ.

Ғабит ІСКЕНДЕРҰЛЫ

Дереккөз: egemen.kz