КСРО-ның тұңғыш президенті 2022 жылы 30 тамызда қайтыс болды.
Бір жапырақ қағазға қарап сөйлемейтін, әйелі мен халқын сүйетін, маңызды шешімдер мен өзгерістерден қорықпайтын алғашқы ашық саясаткер. Коммунистік жүйе мен Берлин қабырғасын құлатқан адам. Саясаткер мәдениетте қандай із қалдырды? Соны әңгімелейік.
Михаил Горбачевтың ең басты ісі КСРО азаматтарына бостандықты қайтару болды. Ол КСРО-дағы бірінші және соңғы реформатор. Басшы Батыспен «қырғи-қабақ соғысты» аяқтауды ұйғарды, коммунистік идеологиядан бас тартып, елде ашықтық саясатын, сөз және баспасөз бостандығын және демократиялық сайлауды енгізді, Ауғанстаннан әскерлерді шығарды, онда сол кезде 15 031 КСРО азаматы (! Кеңес Одағына шығыннан басқа ештеңе бермеген соғыс туралы «9-ротадан» Балабановтың «Жүк 200» фильміне дейін көптеген фильмдер түсіріледі.
Реформалардың нәтижесінде Михаил Горбачев әлемдегі ең танымал саясаткерлердің біріне айналды. Ол Батыспен қарым-қатынасты жақсартуға тырысты, Канада, АҚШ, Франция, Ұлыбритания басшыларымен жеке кездесті. Ол ашық, шынайы болды. Горбачевтың Тэтчермен кездесуінен кейін Леонид Замятин «Горби мен Мэгги» кітабын жазады. Горбачев Time журналының мұқабасына 15 рет шықты, оның бір мұқабасы президент әйелі Раиса Максимовнаға арналды, бұл кеңестік саясат үшін ерекше оқиға.
Біз одан өзге ең таңғаларлық 9 мәдени оқиға мен құбылысты атап өтейік.
1. Православ Рождествосын қайтарды
1991 жылы 7 қаңтарда Горбачев Рождествоны қайтарды. Бұған дейін 1929 жылдан бастап КСРО-да мереке буржуазиялық деп саналып, тыйым салынған болатын. Гогольдің «Рождество алдындағы түн» повесі бойынша түсірілген Александр Роу фильмін шенеуніктер ондағы діни насихатты көріп, шығаруға үзілді-кесілді бас тартты. Картинаны «Диканка маңындағы хутордағы кештер» деп атауға және әңгіме емес, ертегі ретінде ұсынуға тура келді. КСРО-дағы ертегілердің тағдыры жеңіл болды - мемлекет балалар фильмдеріне ақша аямады, ал оларға цензура соншалықты қатыгез болмады. Дегенмен фильм кинотеатрларға шыққанға дейін сөреде ұзақ жатты. 1991 жылдан кейін орталық арналардан жыл сайын көрсетіле бастады.
2. Алкогольге қарсы науқанды жойды
Орыстар Горбачевтің қай ісін кешіре алмағанын кесіп айту қиын: КСРО-ның ыдырауы (бұл оның кінәсі болмаса да) әлде араққа қарсы күресін бе? Бірақ ештеңе істемейтіндер ғана қателеспейді. Өз қателігін мойындаған КСРО Президенті тыйымды алып тастады. Тыйым бес жылға созылды: 1985 жылдан 1990 жылға дейін. Алкогольге қарсы науқанның аяқталуы КСРО-да өлім-жітімнің бұрын-соңды болмаған өсуіне әкелді. Тойларда самауыр мен кеседен арақ ішіп, шарап сататын дүкендерде үлкен кезек пайда болды. Владимир Меньшовтың «Махаббат пен көгершіндер» фильміндегі кейіпкерлердің самогонды шәйнекке құйып, сыраны банкалармен тасыған әйгілі сценасы есіңізде ме? Бұл жерде олар тек қатал әйелдерінен ғана емес, биліктен де жасырынған.
3. Әйелін шын сүйетін саясаткер образы
Михаил Сергеевич барлық жерде әйелімен бірге барған және онымен тең дәрежеде қоғамға шыққан алғашқы кеңестік саясаткер болды. Оның алдындағы бас хатшылардың әйелдері бұлай өмір сүрмеген және ресми қабылдауларға қатыспаған, ал «бірінші ханымның» міндеттерін бірінші әйел ғарышкер Валентина Терешкова атқарған. Раиса Максимовнаның талғамы жоғары, білімді әрі сымбатты болғаны сонша, тіпті батыстық дизайнерлерді таң қалдырды. Мәскеу мемлекеттік университетінің философия факультетін тәмамдаған ол кез келген әңгімеге ілесе білетін, кандидаттық диссертациясын қорғап, университетте сабақ берген. Сонымен қатар, Горбачева сәнді жақсы меңгерген, әйгілі дизайнерлермен, соның ішінде Ив Сен Лоран мен Пьер Карденмен таныс болды. Пьер Карден өз шоуынан кейін Раиса Максимовнаға бүкіл топтаманы бергісі келді, бірақ ол бас тартқан. Дизайнер оны сыйлыққа тек костюм мен жеңіл пальто алуға көндірді. Түрлі кутюрьелердің шақыруымен бірінші ханым жеке шоулар тамашалауға Парижге ұшып барған. Горбачев тіпті саяси мәселелерде де әйелімен кеңескен. Михаил Сергеевичтің әйелі 1999 жылы қыркүйекте қайтыс болды. Ол лейкоздан қайтыс болды. Ол жұбайының мәңгілік махаббаты болып қала берді.
4. Питер Макс портреттерінің кейіпкері
Горбачев суретін салатындар көп еді, ол туралы кітаптарда жазылған. Поп-арттың басты кейіпкерлерінің бірі Питер Макс та президенттің қырық портретін салған («Forty Gorbys» деп аталады). 1991 жылы Горбачев Максты Ленинградта ретроспективті көрме өткізуге шақырды. Оның ашылуына 14 мыңнан астам адам жиналды.
5. Pizza Hut жарнамасы
Қайта құрудың арқасында КСРО-ға америкалық брендтер келді, оның ішінде McDonald's және Pizza Hut. Адамдар шетелдік чизбургерді жеу үшін әжесінің сырғаларын ломбардқа қойды, McDonald's-те үйлену тойларын өткізді. 1997 жылы Михаил Горбачевтің Pizza Hut жарнамасына түсуі ерекше жағдай болды. Бұл үшін көпшілік президентті сөгіп, мұндай әрекетті мемлекет басшысына жарамсыз деп атады. Жарнамада Горбачев немересімен Қызыл алаңда серуендеп жүреді, сосын олар пиццерияға кіреді. Бұл жарнама Pizza Hut компаниясы 1990 жылы Қызыл алаң маңында өзінің алғашқы мейрамханасын ашып, нарықты одан әрі кеңейтуді жоспарлағандықтан ғана түсірілген. Алайда Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін келісім де, ел экономикасы да күйреді. Шын мәнінде, жарнамаға түсудің себебі әлдеқайда қарапайым, Горбачев ауру балаларды емдеуге қатысты әлеуметтік маңызды бастамаларға қаражат жинаумен айналысты. Горбачевтың әйелі өмір бойы қайырымдылықпен айналысып, лейкозбен ауыратын балаларға көмектесті.
6. «Грэмми» алды
2004 жылы ол "Балаларға арналған ең жақсы мәтінді альбом" үшін Грэмми сыйлығын алды. «Петя мен қасқыр» музыкалық ертегілер жинағындағы мәтінді дыбыстаған. Горбачевпен бірге АҚШ-тың бұрынғы президенті Билл Клинтон және италиялық актриса Софи Лорен жұмыс істеді. Ертегінің музыкасын орыс ұлттық оркестрі жазды. Бұл Ресейде Грэмми алған алғашқы ұжым болды.
Балаларға арналған жинаққа екі симфониялық ертегі енген. «Петя мен қасқырдың» мәтіні мен музыкасын Сергей Прокофьев жазған. «Қасқырдың ізімен» деп аталатын ертегінің жалғасын француз композиторы Жан-Паскаль Бейнтус жазған. Шығармалардың алғы сөзі мен эпилогын Михаил Горбачев дыбыстаса, Софи Лорен «Питя мен қасқырды», Билл Клинтон «Қасқырдың ізімен» шығармасын оқыды.
7. Louis Vuitton амбассадоры
2007 жылы Михаил Горбачев Louis Vuitton брендінің амбассадоры атанды. Кеңес Одағының бұрынғы басшысы басқа атақты адамдармен бірге жарнамалық науқанға қатысты. Жарнамада Горбачев көлікте отыр, оның жанында Louis Vuitton сөмкелері бар, ал артқы жағында Берлин қабырғасы көрінеді. Берлин қабырғасын кадрға түсіру идеясы Михаил Сергеевичтің өзіне тиесілі. Жарнамалық кампанияны Энни Лейбовиц түсірді. Бренд бүкіл түсірілім ақысын КСРО-ның бұрынғы президенті негізін қалаған Green Gross экологиялық ұйымына аударды.
8. «Счастье есть» трегін дыбыстады
1996 жылы DJ Groove Михаил мен Раиса Горбачевтардың дауысымен «Счастье есть» трегін жазды. Ән бірден хитке, ал бақыт туралы сөз жаңа буынның ұранына айналды.
9. «Горбачев» қойылымының кейіпкері
Халықтар театры Михаил мен Раиса Горбачевтар туралы тамаша өмірбаяндық спектакль қойды. Спектакль бірден сенсацияға айналды. Сахнаға тек екі актер шықты: Евгений Миронов пен Чулпан Хаматова. Сахнадан естілгеннің бәрі сұхбаттардан, баяндамалардан, естеліктер мен хаттардан алынған нақты цитаталар. Кейіпкерлер тікелей көрерменмен сөйлеседі. Мұнда саясат жоқ, негізінен ерлі-зайыптылардың өмірі баяндалады. Режиссер Алвис Херманис ел мен отбасының тарихын айта отырып, ерекше шешім қабылдауды білетін адамның мінезін көрсетті. Оның ішінде өз еркімен отставкаға кету. "Горбачев" әлі күнге дейін Мәскеудегі ең сәтті спектакльдердің бірі болып табылады. Ал оның қаһарманы тарихтағы ең жарқын тұлғалардың бірі.