1983 жылы бортында 438 жолаушысы бар кемедегі адамдар қазасы тарихтағы ең үлкен апаттың бірі болды. "Александр Суворов" кемесі көпірге соғылып, соның салдарынан оның бүкіл үстіңгі палубасы, кинотеатр, би алаңы зардап шекті. Палубаға кешкі биге шыққан 176 адам кеменің металл сынықтары мен көпірден құлаған жүк вогондарының астында қалып, қаза тапты. Ол кезде бұл апат туралы еш жерде хабарланбаған және жұртшылықтан жасырған. Кейінірек, 1990 жылдардың басында КСРО ыдырағаннан кейін қайғылы оқиға көпшілікке мәлім болды.
Апат алдындағы жағдай
Теплоход 1981 жылы Чехословакияда жасалған. "Александр Суворов" КСРО-дағы ең қымбат кемелердің бірі еді. Онда саяхатшылар үшін барлық жағдай жасалған, кинотеатр, би алаңы, тіпті палубада бассейн де болған. Сондай-ақ, әрбір бөлме бөлек ванна мен дәретханамен жабдықталды. Бұл локомотив Еділ-Дон каналы арқылы Қара теңізден Еділ өзенін кесіп өтіп, солтүстікке қарай жүріп, саяхатшыларды Мәскеуге және кері алып қайтатын.
Теплоходтың ұзындығы 135,8 метр, ені 16,8 метр, биіктігі 5 қабатты және бір уақытта 336 туристі қабылдай алатын.
Қара теңізден Мәскеуге дейін жол жүру құны 450 рубльді (сол кездегі бағам бойынша 500 доллардан астам) құрады. Ірі зауыттардың кәсіподақтары теплоходқа тиесілі кәсіпорынға ақша аударып, озық жұмысшыларды іссапарға жіберді.
Жаңа теплоход пен оның тамаша жағдайына байланысты саяхатқа сұраныс өте жоғары болып, "Александр Суворовпен" саяхаттағысы келетіндер кезекте тұрған.
1983 жылдың мамыр айының соңында кеме Қара теңіздегі Ростов қаласынан Мәскеуге жол тартты. Ол кезде теплоходта экипаж мүшелерін қосқанда 438 адам болған.
5 маусым күні сағат 21:40-та локомотив Ульяновск қаласының маңында жүзіп келе жатқан. Еділ өзенінде ұзындығы 2 шақырым болатын көпір бар еді.
Ол кезде "Александр Суворовты" басқарған экипаж мүшесі тәжірибесіз еді. Теплоход көпір астына кемелер өтетін ең биік жерінен емес, өзен жағасының төменгі жағынан кіреді.
Кеменің тұмсық бөлігі көпірдің астынан өтеді, ал басқару бөлігі орналасқан жоғарғы қабат көпірдің астына сыймай, соғылады.
Жалпы салмағы 3300 тонна локомотив соғылып, көпір мен ондағы темір жол қатты зақымдалады. Бұл кезде көпірге 53 вагоны бар жүк пойызы келе жатқан. Вагондарға көмір, бидай, бензин және басқа да тауарлар тиелген еді.
Жүк пойызы көпірден өтіп бара жатқанда зақымдалған темір жолды рельстен шығып кетеді. Бидай тиелген вагондар көпірдің қорғанышын бұзып-жарып өтіп, кемеге қарай құлайды. Соның салдарынан палубадағы көптеген адам өледі. Тірі қалғандардың көбі қорыққанынан суға құлайды.
Құтқарушылар келген кезде жағдай мүшкіл еді. Оннан астам вагон тепловозды басып қалған болатын. Бүкіл жер қаза тапқандар мен жараланғандарға толы еді.
Ресми мәлімет бойынша, 170 жолаушы мен 6 экипаж мүшесі қаза тапты. 49 адам түрлі дәрежеде жарақат алған. Бейресми деректерге қарағанда, 200-ден астам адам қаза тауып, 100-ден астам адам жараланған, тағы бірнеше адам із-түзсіз жоғалған.
Мәліметтердегі сәйкессіздіктің себебі 336 орындық локомотивте 400-ден астам жолаушы болған.
Прокуратура мен теміржол қызметкерлері локомотивте артық адам болғанын жасыру үшін тірі қалғандардың санын марқұмдар қатарына қосты.
Оқиғаны тексеру барысында сол күні кемеде экипаж мүшелері мен туристердің туыстары болғаны анықталды.
Кейін анықталғандай, жолаушылардың көпшілігі апат кезінде паровоздың жоғарғы қабатындағы кинотеатрда, ал қалғандары палубадағы ашық аймақта болған.
Вагондар опырылып құлаған кезде барлығы жаншылып қалған. Бұл да құрбандар санының артуына себеп болды. Ал каютадағылар аман қалды.
Оқиғаның салдарын жасыру
Құтқарушылар мен жедел жәрдем көліктері апаттан кейін бірден келеді. Алайда, жағдай өте өкінішті болғандықтан, апаттың салдарын жою көп күш пен уақытты қажет ететіні белгілі болды.
Осыдан кейін оқиға орнына сүңгуірлер, әскерилер, коммуналдық қызметкерлер, жолшылар мен психологтар шақырылады. Сонымен қатар, апат орнына жақын орналасқан ірі зауыт жұмысшылары мен арнайы техникалар көмекке тартылады.
Алдымен аман қалғандар эвакуацияланады. Содан кейін қаза тапқандар алып кетілді. Ульяновскідегі ауруханалар жаралылар мен қаза тапқандарға толып кетеді.
Оқиғаларды тергеу
Оқиғадан кейін прокуратура қылмыстық іс қозғап, оқиғаның себептерін анықтауға кіріседі. Тергеу нәтижесі бойынша капитан Клейманов, оның аға көмекшісі штурман Е.Митенков және апат кезінде теплоходтың тізгінінде болған Уваров кінәлі деп танылды. Сол күні Митенков пен Уваров қайтыс болды, Клейманов аман қалады.
Апат алдында бәрін қарап отыруы тиіс Митенков тәжірибесіз Уваровты орнына қойып, өзі демалу үшін кетіп қалған.
Салдарынан Уваров дұрыс бағыт таба алмаған. Сол күні көпірдің де жарығы сөніп, кеменің апатқа ұшырауына себеп болған.
Апат болған кезде теплоход капитаны Клейманов өз кабинасында болған. Кеме көпірге соғылған кезде капитан суға құлап, аман қалады. Прокуратура оның үстінен қылмыс кодексінің 85-бабы (қозғалыс қауіпсіздігі және көлікті пайдалану ережелерін бұзу) бойынша іс қозғайды.
Сот Клеймановты 10 жылға бас бостандығынан айырды. Ол алты жыл түрмеде отырғаннан кейін денсаулығына байланысты босатылып, 1990 жылы жүрек талмасынан қайтыс болады.
Апатты жасыру
Апат болған күннің ертеңіне, 6 маусымда оқиға орнына Мәскеуден үкіметтік комиссия келді. Оны сол кездегі КСРО Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары болған Гейдар Әлиев (Әзербайжанның бұрынғы президенті) басқарды.
Үкіметтік комиссия келгеннен кейін Ульяновск қаласы толығымен жабылады. Теплоходта болғандардың жақын туыстарын ғана қалаға кіргізеді. Оқиға болған жер де қоршауға алынып, ешкімнің жақындауына жол берілмейді.
Апат туралы теледидарда да, баспасөзде де айтылмайды. Апат болған күні кемедегі туристердің көпшілігі Ростов облысында орналасқан ірі көмір шахтасының жұмысшылары мен олардың отбасы мүшелері еді. Марқұмның тірі қалғандары мен туыстарына оқиға туралы ешкімге айтпауды тапсырады.
Тек екі күннен кейін, 1983 жылы 7 маусымда ТАСС агенттігі қысқаша жаңалық жариялады.
"5 маусымда Волгада, Ульяновск қаласына жақын жерде "Александр Суворов" жолаушылар кемесі адам шығынына әкеп соқтырған апат болды. КОКП Орталық Комитеті мен КСРО Министрлер Кеңесі қаза болғандардың отбасылары мен туыстарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады", - делінген хабарламада.
Кейінірек, КСРО ыдыраған қарсаңында апаттың жай-жапсары баспасөзде жарияланады. 1983 жылғы Еділ апаты 200-ге жуық адамның өмірін қиып, көптеген адамның жарақат алғанын жұртшылық білді.
Теплоходтың кейінгі тағдыры
Апат кезінде "Александр Суворов" тепловозының негізгі бөлігі зақымданбаған, негізінен жоғарғы қабаттар қираған. Оқиғадан кейін кеме бір жылға жуық жөнделеді. Содан бері "Александр Суворов" саяхатшыларға қайтадан қызмет көрсетіп келеді.
Кейін, 2008 жылы кеме қайтадан апатқа ұшырайды. Бұл жолы ешкім зардап шекпейді, кеме аздап зақымдалады. Қазіргі уақытта кеме Нижний Новгород - Санкт-Петербург бағыты бойынша жүреді.