Миллионер суретші

Оның аты-жөніне он бес әулие мен туған-туысының есімдері «қосақталған». Есейе келе Пабло бірнеше фамилиясы­ның ішінен Пикассоны таңдап алады. Пикассо – шешесінің фамилиясы. Себебі, эгоист Пабло біреулердің өз картинасын әкесінің суреттерімен шатастырғанын қаламады. 

Жас кезінде шешесін бей­не­леген картинасын «Сурет­шінің анасы» деп атады. Осыдан-ақ өзіне тым сенімді екенін, өзі­нің үлкен суретші болатынына еш күмәнданбағанын байқауға бо­лады. 

Пабло бұзық бала болды, мек­тепте нашар оқыды. Біреуді ұрып, тәртіп бұзғаны бар, сабақ үлгерімінің нашарлығы бар, әке­сін мектепке жиі шақыра­тын. Мұғалімдер әкесі Хосені сый­лайтындықтан оған көбіне кеші­рім­мен қарады. Паблоның өмір­баянын зерттеушілер суретшінің қатемен жазғанын айтады. 

Хосе тентек, қызуқанды бала­сының болашағына қатты алаң­дады. Бұзық балаларға қосылып кетпесін деп тапсырма беріп, су­рет салдырды. Хосе баласының алғашқы қадамынан-ақ ерекше талант екенін байқады. Пабло­ның есте сақтау қабілетінің мық­ты­лығы сондай бір рет көрген адам­ның портретін арада біраз уақыт өткеннен кейін тез салып тастайтын. 

Әкесі апталап, ұзақ еңбекте­-ніп салатын картинаны салу үшін оған екі-ақ сағат жететін және әке­сіне қарағанда оның салған картиналары жанды еді. 

Баласының әрбір шығар­ма­сына әкесі тамсана қарап тұрып, «Сен – генийсің! Сен әлемді мойын­датқан суретші боласың және басқашалай болу мүмкін емес. Әлемнің сурет өнері сені кү­тіп отыр» деп көтермелеп, қа­наттандырды. Табиғатынан та­лантты, мақтау сүйгіш бала өзіне сенді. Бәлкім, Пикассоға әкесі дұрыс бағыт-бағдар көрсет­пе­генде, кім білсін, ол әлемді мо­йын­датқан суретші болмас па еді?! Бір нәрсе анық: ол өмірге суретші болып келіп еді. Әкесінің бағыттауымен жасына қара­мас­тан, он үш жасында Барселона Көркемсурет академиясына, он алты жасында Мадридтегі Сан Фер­нандо академиясына қабыл­данады. Бірінші академияны бі­тіріп, диплом алды, ал екіншісін оқымай, тастап кетті. Академияда оқып жүрген кезінде әкесінің ба­уыры ай сайын ақша салып тұр­ды. Пикассоның оқудан шығып кеткенін білген ағасы үзілді-ке­сіл­ді көмектесуден бас тартты. Сол сәтте Пабло жоқшылық­тың, аштықтың не екенін білді.

Пикассоның натурашы әйел­дерге төлейтін ақшасы болған жоқ. Кедейлер жататын ауруха­нада Пикассоның досы дәрігер болып жұмыс істейтін. Мұнда көп­теген жезөкшелер емделетін. Суретші дәрігер досының ақ ха­латын киіп алып, жезөкшелер­ді «қарайтын». Өзі «емдеген» жезөк­­шелер оның шығарма­шы­лығының кейіпкерлеріне ай­нал­ды.

Жоқшылық суретшінің жүй­кесін шаршатты. Оның достары­ның бәрі өзі секілді кедей еді. Олар жиі баратын кафенің қо­жайыны сурет өнерін жақсы кө­ретін. Жаны ашып, кейде тегін тамақтандыратын. Пикассо ылғи да Парижге барса, танылып, ба­йып кететіндей сезімде жүрді. Бар­селона кафелерінде ішіп отырып, ол суретшілер қаласы Париж туралы жиі айтатын. «Біз Парижге кетпесек, ешқашан танылмаймыз. Біз мұнда уақыт жоғалтып жатырмыз» деп мұ­ңаятын. Бір күні достарымен Парижге тартып отырды. Кете­рінде әкесіне «Мен – корольмін!» деп атаған өзінің портретін сый­лады. Мақтансын, өзін мақта­сын, ол шынында да, өз әлемінің, өз ортасының королі еді. Бастап­қыда Пикассо импрессионист суретшілер Гоген, Ван Гог, Де­ла­круаның шығармашылығымен ауырды.    

Парижде ол өзін өте еркін се­зінді. Баяғы еңсесін басып тұра­тын мұңнан арылғандай болды. Тапқан табысын әйелдерге ша­шып, қыдырып, кейде нан сатып жеуге ақшасы болмайтын. Пи­кас­со Парижде ешкім емес еді. Кар­тиналарын сата алмады. Жа­ңа картина салайын десе, бояу сатып алуға ақшасы болмады. Ол өзін суретші ретінде жоғалтып алудан қорықты. Ол қалай тапса да, наша шекті. Нашаға тәуелді сүреңсіз күндер бірінен кейін бірі өтіп жатты. 

Көрші бөлмеде тұратын жа­қын досы Касагемастың бөлме­сіне кіргенде оның жерде жатқан өлі денесін көрді. «Танымал су­ретші болам» деген арманы бар досы өзіне қол жұмсапты. «Каса­ге­мастың өлімі» атты картина­сын салып, өзі нашадан біржола бас тартты. Досының өлімі пси­хо­логиялық қатты соққы бол­ғаны сондай ол Барселонаға қай­тып кетеді. «Мен өмірге сурет салу үшін, әйгілі суретші болу үшін келгенмін. Егер сурет сал­ма­сам, мен де досым секілді өзі­ме қол жұмсап өліп қалам. Ал өзі­ңе қол жұмсау – бұл күнә. Мені рухани тоқыраудан тек қана шығармашылығым құт­қарады» деп бас алмай сурет сала берді, сала берді. Ол – әлемдегі ең көп салған, өнімді еңбек еткен суретші. Арада біраз уақыт өт­кеннен кейін ол Барселонада тұншығып бара жатқанын се­зінді. Езуінде ажал жымиып тұ­ратын ол Парижден қорқып қал­са да, ойынан суретшілер қа­ла­сы шықпайтын. Ішкі қорқы­нышын жеңген суретші біржола Парижге қоныс аударады. 

Пикассоның жолы болғаны сол: картина сатумен айналы­са­тын көпес Волларға шығарма­шылығы ұнады. Воллар Пикас­соның көрмесін ұйымдастырып, картиналарын сатып, жақсы пай­да тапты. Пабло картина­лары сатылып, шабыттанып, таза шы­ғармашылықпен айналысты. Ақын әрі суретші Жакоб оны та­нымал суретшілермен таныс­тыр­ды. Ал ақын Аполлинермен дос­тығы оны Париждегі зиялы қауым­ның ортасына кіргізді. Пи­кассо өзі армандаған танымал­дылыққа тез қол жеткізді. 

Бұл кезде Пабло өзі ғашық бол­ған Фернандасымен бірге тұрып жатқан. Қызба мінезді Паб­ло Фернанданы «сурет өнері­нен түк түсінбейсің» деп жазғы­ратын. 

Пикассо ең алғаш рет кубизм стилімен «Авиньон қыздарын» салды. Бұл картинасында сурет­ші жалаңаш жеңіл жүрісті қыз­дарды бейнеледі. Жалаңаш әйелді кім салмады дейсіз? Мә­селе – сти­лінде еді. Әйелдердің кейбірінің басы жан-жануар­дың басына ұқсайды. Бұл кар­тинасы бұрынғы картиналары­-на мүлдем ұқсамайтын. Басқа бояу, басқа стиль, басқа ағым... 

Жаңа картинасын көрген Вол­лар «Бұл – күйреу! Сен сурет салуды білмейді екенсің ғой. Бұрын қалай байқамағам?» деп ренжіді. 

Сыншылар, басылымдар Пи­кассоны аямай сынап жатты. «Пикассо сарқылды, бұдан әрі қарай ештеңе сала алмайды, осы жерден тоқтау керек» деп жатты. Басылымдар сынаған сайын Пикассоның танымалдылығы арта түсті. 

Өнертанушылар Пикассо шы­ғармашылығын түрлі кезең­дерге бөліп қарастырады. Кубизм ағы­мымен салған суреттері жақсы сатылып, суретшінің қалтасын қомпайтып, атын аспандатты. «Үш әйел», «Амбруаз Воллардың портреті» картиналарын осы кез­де салды. 

Пикассотанушылар «Суретші өзін ренжіткен әйелдерден қа­-лай кек алуды білді. Кубизм ағы­мы­мен сурет сала бастағанда олар­дың картиналарын өте ұс­қын­­сыз етіп бейнеледі» деп жа­зады. 

Танымалдылыққа қол жеткіз­ген Пикассоның өмірінде басқа әйел пайда болды. Есімі – Мар­сель Умбер еді. Лақап аты – Ева. Пикассо Еваны шын сүйді, му­за­сы санады. Тіпті Ева бейнелен­ген картинасын «Жалаңаш әйел, Ева, мен сені сүйем!» деп атады. Евамен суретшінің бақытты өмірі ұзаққа созылған жоқ. Ерке Ева ауырып, көз жұмады. 

Биші Ольга Хохловаға үйле­ніп, отбасын құрып, өмірге ұлы дү­ниеге келгенде суретші өмірге мүлдем басқа көзқараспен қарай бастады. Суретшінің картина­ла­рында күңгірт бояу азайып, жа­рыққа ұмтылу, анықтыққа ұмты­лу басым еді. 

«Би» картинасында суретші­нің отбасындағы ырың-жы­рың­нан шаршаған жан күйзелісі бай­қалады. Отбасынан жылы­-лық сезінбеген, әйелінің кесір мі­незінен қажыған суретші он жеті жасар Мария Вальтер есімді бойжеткенмен кездеседі. Мария Пикассоның көптеген картина­ларының «кейіпкеріне» айна­лады. «Айна», «Айна алдындағы қыз» картиналарының кейіп-кері – Мария. Пикассоның қа­бі­рі­нің қасына қойылған «Құмыра ұстаған әйел» мүсінінде бейне­лен­ген әйел де – Мария. Мария Пикассодан Мая есімді қыз туады. 

Үздіксіз жұмыс істеуден, екі әйелдің мінезінен шаршаған, бәрінен еркіндікті жоғары қоя­тын суретші Ольга мен Марияны бірдей тастап, таза шығарма­шылыққа бет бұрады. Жас ке­зін­де салған «Өмір» атты карти­насындағы сюжет өз өмірінде қай­таланды. «Өмір» атты кар­ти­насында бала құшақтап тұрған әйел жалаңаш күйеуі мен оның көңілдесіне жек көре қарап тұ­рады. Ал қысылған күйеуі жа­нарын жасырғысы келеді. Бірақ бұл картинасын өнертанушылар жақсы қабылдағанымен сурет­шінің өзіне ұнамапты. 

1946 жылы Пикассо жас су­ретші Франсуазамен танысып, жас әйелінен бір ұл, бір қыз сү­йеді. Пикассоның әйгілі «Әйел-гүл» картинасы Француазаға арналған. Пикассоның қиын мі­незінен, әр әйелге барып, серілік құратын еркін мінезінен шарша­ған Француаза ұлы мен қызын алып, қашып кетеді. 

Сексен жасында суретші отыз алты жастағы Жаклин Рокқа үй­ленеді. Өмірінің соңғы жылда­рында ол көбіне-көп тек қана әйелі Жаклиннің суретін сала­-ды. Көзі нашарлап, құлағы нашар естіген ауру суретшіні Жаклин баладай мәпелеп, жақсы күтеді. 92 жасында Пикассо мәңгілік сапарға аттанды. 

Пикассо көзі тірісінде әлем­дегі ең бай суретші болды. Ол дүние салғанда байлығы 1 мил­лиард 100 миллионды құрады. 

Пикассо 1918 жылы досы, ақын Гийом Аполлинерге ашық хат жібереді. Екі ұлы тұлғаның қолы тиген осы ашық хат аукционда 166 мың евроға, ал «Алжир әйелдері» картинасы 179 миллионға сатылды. Көзі ті­рісінде бағаланған кейбір тұлға­лар өлгеннен кейін ұмытылып қалады. Ал Пикассо – жұлдызы жоғары суретші. 

Аягүл МАНТАЙ, 
Мәскеу

Дереккөзі: "Айқын" газеті